Wonderland Eindhoven

De Stichting Eindhovens Vakantiecomité organiseerde van 1957 tot 1977 “Wonderland voor jonge mensen” in de Jubileumhal van het Philips Ontspanning Centrum in Eindhoven (op de kaart Philips’ Jubileumhal) voor kinderen in de leeftijd van 3 tot 13 jaar. De stichting had tot doel het bevorderen van een goede besteding van de vakantie voor volwassenen en kinderen. Het organiseren van Wonderland vormde de belangrijkste activiteit. Vier weken lang in de maanden juli en augustus werd van 9.00 tot 18.00 uur onbeperkt toegang verstrekt tot alle mogelijke activiteiten. Dat onbeperkt toegang zal zeker niet in alle jaren van toepassing zijn geweest, want het toegangskaartje voor Wonderland in 1960 heeft een prijs van f. 0.75 en ziet er uit als een strippenkaart. In 1977 besloot de gemeente te stoppen met de subsidiering van Wonderland, waarmee een einde kwam aan deze vakantie-activiteit. Rotterdam kende ook een dergelijke activiteit: Jeugdland in de Energiehal.

Wat was er zoal in Wonderland Eindhoven te doen:

• Modelspoorbaan
• DAF junior racebaan
• Babykleding maken
• Postbode spelen
• Bouwen met echte bakstenen
• Rijles in een stilstaande lesauto
• Moedertje spelen
• Boodschappen doen
• Botsautootjes
• Mini-dierentuin
• Pannenkoeken bakken etc. (zie ook de activiteiten op de twee kaarten)

 
Kaarten en stempels
Ter gelegenheid van Wonderland zijn er prentbriefkaarten verschenen en de post die in Wonderland is gepost kreeg een speciaal stempel. Er zijn uit vijf jaren dergelijke stempels bekend en in drie jaren zijn er ook kaarten verschenen. De kaart van 1957 heeft op de beeldzijde vier beeldjes met activiteiten staan. Het stempel en de kaart vermelden: “van 20 juli t/m 17 augustus 1957”. De kaart van 1958 laat acht activiteiten zien. De kaart vermeldt: “van 26 juli t/m 23 augustus 1958”, maar het stempel vermeldt: “van 26 juli t/m 30 augustus 1958”. Blijkbaar is de activiteit nog een week verlengd. In het jaar 1960 is er wel een kaart verschenen, maar er is geen speciaal stempel door de PTT uitgereikt. De beeldzijde van de kaart is hetzelfde, maar op de adreszijde is de tekst van 26 juli t/m 23 augustus 1958 met een zwarte balk overdrukt en daaronder is de tekst gedrukt: “van 30 juli t/m 27 augustus 1960. De kaart van 1967 is (nog) niet bekend.

Drukkerij Erhardt
Beide kaarten van Wonderland zijn gedrukt door Erhardt in Eindhoven. Deze drukkerij is opgericht in 1940 door Theo Erhardt. De drukkerij was gevestigd aan de Leenderweg 71, de huidige vestigingsplaats is Ekkersrijt in Son. In de jaren zestig van de vorige eeuw was er ook een kantoorboekhandel van Erhardt op hetzelfde adres in Eindhoven. Deze kantoorboekhandel heeft enkele kaarten uitgegeven. Het betrof een serie van zes of meer kaarten in 1962, geleverd door Jospé in Arnhem.

Download de PDF
 
Lodewijk van Duuren

Tentoonstelling Levende Meesters, Amsterdam Stedelijk Museum 1912
 
Lodewijk van Duuren
 
Sommige delen van mijn verzameling groeien zeer langzaam. Zo ook de kaarten van de tentoonstelling in het Stedelijk Museum in 1912, waarvan er tot nu toe maar 15 bekend zijn. Ze zijn niet duur en niet in kleine oplagen gedrukt. Er is echter weinig vraag naar deze kaarten, waardoor er ook weinig wordt aangeboden.
 
Tentoonstellingsreeks
“Tentoonstelling van Levende Meesters” is de naam van een reeks tentoonstellingen met werken van hedendaagse kunstenaars, die tussen 1808 en 1917 min of meer jaarlijks in een aantal grote steden in Nederland zijn gehouden. In 1840 zijn voor het eerst buitenlandse kunstenaars vertegenwoordigd op de tentoonstellingen. Vanaf 1817 zijn de “Levende Meesters” afwisselend in Den Haag en Amsterdam gehouden en vanaf 1832 kwam daar ook Rotterdam bij. In 1862 is besloten om per jaar steeds één van de steden te kiezen. Deze reeks tentoonstellingen stond sindsdien bekend onder de naam de ‘Driejaarlijksche’. In 1893 kreeg Arnhem dezelfde status als Amsterdam, Rotterdam en Den Haag en sprak men van de ‘Vierjaarlijksche’. In 1917 werd in Rotterdam de laatste ‘Vierjaarlijksche’ gehouden en daarmee kwam een einde aan deze tentoonstellingen van Levende Meesters.
Vanaf 1895 zijn in 1899, 1903, 1907 en 1912 zijn in het Stedelijk Museum in Amsterdam deze “Vierjaarlijksche” tentoonstellingen te zien geweest. Van slechts één tentoonstelling uit deze reeks zijn prentbriefkaarten bekend.
 
Tentoonstelling Stedelijk Museum Amsterdam 1912
De tentoonstelling van Levende Meesters die eigenlijk in 1911 in Amsterdam had moeten plaatsvinden, is een jaar later in 1912 gerealiseerd. In totaal waren 1539 kunstwerken verdeeld in zes categorieën op de tentoonstelling te zien: schilderkunst, beeldhouwkunst, prenten & teekeningen en aquarellen & pastels. Alleen van de twee eerste categorieën zijn afbeeldingen van catalogus en kaarten bekend. Er namen inclusief Nederland, kunstenaars uit 18 landen aan de tentoonstelling deel.
 
Prentbriefkaarten
Van deze reeks tentoonstellingen zijn mij alleen prentbriefkaarten bekend van de tentoonstelling in het Stedelijk in Amsterdam in 1912. Op de kaart van Emma Ciardi staat op de adreszijde geschreven: “Vierjaarlijksche 5 Juni 1912”.
Totaal zijn 100 foto’s van kunstwerken in de catalogus van 1912 opgenomen. Alle kunstwerken die bekend zijn van prentbriefkaarten, zijn ook afgebeeld in de catalogus. Waarschijnlijk zijn dezelfde foto’s zowel gebruikt voor catalogus en kaarten. Het is onbekend hoeveel kaarten de serie omvat, een aantal van 100 lijkt mij commercieel gezien niet zo aantrekkelijk. De kaart zelf geeft weinig of geen informatie over drukker of tentoonstelling. Op de beeldzijde staat op de onderste witte rand de naam van de kunstenaar en de titel in het Nederlands en het Frans. Er was eveneens een Nederlandstalige en een Franstalige catalogus. Op een geschikte plaats op de foto of op de rand staat de afkorting EXP. INT. MUN. AMSTERDAM 1912. Het is onbekend welke drukker de kaarten heeft gedrukt. De catalogus is mogelijk gedrukt door Van Leer in Amsterdam, want van deze drukker staat een advertentie achter in de catalogus. Mogelijk heeft Van Leer ook deze kaarten gedrukt, want er zijn meer tentoonstellings- en museumkaarten die door Van Leer gedrukt zijn.

Antonio Fusetti
In de catalogus van de tentoonstelling staat onder No. 572: Prof. Ant. Piatti Milaan, 7 Via Annunciata, Spiegel der liefde. In bovenstaande serie is dit kunstwerk (voor zover bekend) niet opgenomen. In een grote serie kaarten met schilderijen van eigentijdse kunstenaars uitgegeven door Antonio Fusetti in Milaan is het kunstwerk Spiegel der liefde wel opgenomen, onder de titels Specchio d’amore en Le miroir d’amour (nr. kaart 718).  De prijs van het kunstwerk bedroeg fl. 7000,-. Aan de bovenzijde van de kaart staat: Esposizione Internazionale di Amsterdam 1912. Er zijn meer kaarten in deze serie, waar de naam van een tentoonstelling boven staat. Zoals Esposizione Mondiale di Buenos Aires 1910 bij het kunstwerk Malia van Antonio Piatti (nr. kaart 847).
Onder de afbeelding van het kunstwerk staat “Fotocalcografia Fusetti”. Antonio Fusetti, chalcograaf, stichtte zijn Calcografico-fabriek in 1862 in Milaan aan de Via Pasquirolo 8. De activiteit ging van de drukkerij ging tientallen jaren door totdat het halverwege de 19e eeuw werd overgenomen door de drukker Luigi de Tullio.

Download de PDF

Bronnen

• Stedelijke Internationale Tentoonstelling van Kunstwerken van Levende Meesters. Catalogus. Amsterdam, Stedelijk Museum. MCMXII. [omslag: Amsterdam Catalogus Internationale Tentoonstelling van Hedendaagsche Kunst, Stedelijk Museum 13 April – Juli 1912].
• Exposition Internationale Municipale des Ouvrages des Artistes Vivants. Catalogue. Amsterdam, Musée Municipal. MCMXII.
• Wikipedia, 2020. Tentoonstelling van Levende Meesters. https://nl.wikipedia.org/wiki/Tentoonstelling_van_Levende_Meesters
• Roman Koot & Jeroen Kapelle, z.j. Catalogi Levende Meesters gedigitaliseerd. https://rkddb.rkd.nl/rkddb/digital_book/202003113.pdf
• Jan Veth, 1912. De schilderkunst op de Amsterdamsche Vierjaarlijksche. De Gids jrg.76: 554-560.

 

Fotograaf Jos. Zandvoort, Baarn.
 
Johannes (Jos) Zandvoort is geboren omstreeks 18 april 1901 in Gouda, zoon van Hendrik Zandvoort en Aaltje Keij. Jos is overleden na 13 april 1972. Zijn beroep is fotograaf. Jos trouwde op 31 maart 1926 in Baarn met Alida Boelens, 26 jaar oud. Er is een “Foto Zandvoort” bekend aan de  Amalialaan 2 3743 KG in Baarn. Mogelijk is dit de fotozaak van Jos Zandvoort of van een van zijn opvolgers.
Als fotograaf in Baarn, had hij waarschijnlijk de gelegenheid om foto’s van het Koninklijk gezin te maken. In het Parool van 17 februari 1954 staat een foto van hem van Prinses Marijke, een dag voor haar zevende verjaardag.  A.G. Schoonderbeek is de uitgever van het boek “Het witte huis in het Groen” over Soestdijk. De platen waren van Jaap Doeser, M.C. Meijboom en Jos. Zandvoort.
Het behoort niet tot de bekende fotografen van Baarn, want in “Baarnse fotografen van weleer “ worden wel Adriaan Boer, Adriaan Gerard van Agtmaal, Johannes Hendrikus Coerdes en Dirk van der List genoemd, maar niet Jos Zandvoort.  Van hem zijn drie kaarten met zijn foto’s bekend, alle driei van Prinses Marijke. Alle drie uitgegeven door Fodru in Gouda, waarvan twee voor de Stichting Het Vierde Prinsenkind.
 
Het Vierde prinsenkind
Vier dagen voor haar geboorte op 18 februari 1947 kwam een aantal vooraanstaande figuren bij elkaar met het doel maatregelen te nemen om iets meer vreugde te brengen in het leven van kinderen waarvan de vader of verzorger door oorlogsgeweld om het leven was gekomen. Besloten is een comité op te richten voor het rayon van het Districtsbureau Verzorging Oorlogsslachtoffers te Dordrecht om drie maal per jaar aan deze kinderen een presentje te overhandigen ter waarde van vijf gulden.  Één dag na de geboorte van het vierde prinsenkind  is aan de daarvoor in aanmerking komende kinderen een cadeautje gegeven. De positieve reacties deden twee leden van het comité besluiten de eenmalige actie een meer blijvend karakter te geven. Zo ontstond een landelijke stichting waaronder onder meer vakantie-uitzendingen en kinderkampen werden georganiseerd. De stichting Het Vierde Prinsenkind is opgericht in Dordrecht op 24 april 1947. De stichting is vernoemd naar Prinses Marijke of Christina der Nederlanden. De stichting Het Vierde Prinsenkind is in 1977 opgeheven.
 
Kaarten
Er zijn tien of meer kaarten uitgegeven met foto’s van Prinses Marijke waarop in het postzegelvakje is gedrukt: Hartelijk dank voor Uw medewerking. Om het postzegelvak staat: Stichting Het Vierde Prinsenkind Dordrecht. De kleur van de drukinkt is oranje. Waarschijnlijk was de opbrengst van de kaarten geheel of gedeeltelijk voor dit fonds. Onder de deelstreep staat de uitgever Fodru uit Gouda. Als de deelstreep de tekst:  Foto Jos. Zandvoort, Baarn. Copyright Regeringsvoorlichtingsdienst. Linksboven staat de titel: Paleis Soestdijk, Prinses Marijke en rechtsonder Nadrukverboden. Andere kaarten uit deze serie zijn van andere fotografen of fotobureau’s: Paul Huf Jr., Amsterdam, M.C. Meijboom, Willy Schurman, Amsterdam, Nationaal Fotopersbureau, Anefo  en United Photo’s in Haarlem.
Van een paar kaarten is de datering bekend: maart en juli 1951 en mei 1954. Twee kaarten hebben een andere uitgever en een iets afwijkende adreszijde. De kaarten zijn van uitgever Van Leer in Amsterdam samen met Comp. De Branding, De Bilt E 109 en G 114.
 
Bronnen

• G. Hemstede Utrecht, 2012. Het Vierde Prinsenkind. Utrechts Archief.
• Eric van der Ent, 2015. Baarnse fotografen van weleer. https://groenegraf.blogspot.com/2015/03/baarnse-fotografen-van-weleer.html

Rechtszaak van E.A. Schwerdtfeger tegen Hart Publishing Company
 
Van een rechtszaak is sprake als twee of meer partijen een geschil met elkaar hebben en dit geschil door de eiser aan een rechtbank aanhangig is gemaakt; de andere partij is de gedaagde of verweerder. Dit artikel is een samenvatting van de rechtszaak van E.A. Schwerdtfeger versus Hart Publishing Company Ld. met betrekking tot het merk van beide uitgevers op hun prentbriefkaarten.
De rechtszitting vond plaats in het Hooggerechtshof in Londen, afdeling civiele zaken op 16 en 19 februari 1912. Op 10 maart 1911 heeft E. A. Schwerdtfeger & Co. een vordering [1] ingesteld tegen de gedaagde Hart Publishing Company Ld., waarbij hij een rechterlijk verbod eist. De eiser acht het handelsmerk van de Hart Publishing Company een inbreuk op het handelsmerk van E.A. Schwerdtfeger en voert aan dat mensen worden misleid door het merk van de gedaagde.
 
Genoemde personen in het verslag

• De rechter Parker
• De eiser E.A. Schwerdtfeger
• De gedaagde Hart Publishing Company Ltd.
• K.C. Walter [2] van het advocatenkantoor Hulbert, Crowe, and Hulbert , namens de eiser.
• Colefax van het advocatenkantoor Cruesmann and Rouse, namens de verdediging.
• Karl Giesen, de directeur van de Londense tak van E.A. Schwerdtfeger
• Herbert Jones, handelsreiziger in de groothandel van prentbriefkaarten, eerste getuige van de eiser.
• P. Adams, een groothandelaar van kantoor- en schrijfbehoeften in Birmingham, handelt al 10 jaar in prentbriefkaarten, tweede getuige.
• W. Giesen, Londense manager van de firma Paul Süss uit Dresden, derde getuige.
• William Bennet [3], directeur van Bennet and Starling Ltd., kleinhandel in schrijf- en kantoorbehoeften in Enfield, handelt in prentbriefkaarten sedert 15 jaar, vierde getuige.
• Charles Heath, een uitgever van prentbriefkaarten en schone kunsten, hij zag de kaarten van de gedaagde in Paternoster Row in Londen, vijfde getuige.
• Edward Haenel, directeur van de Hart Publishing Company en van de Rotary Photographic Company.
• Victor Rogers, inkoper in de prentbriefkaartenhandel, eerste getuige van de verdediging.
• Harry George Butler, manager van de Regent Publishing Company Ld., tweede getuige.
• Walter George Pollard, groothandelaar en handelaar van prentbriefkaarten, derde getuige.
• Charles Price stelt dat hij al vele jaren is verbonden met de boek- en kantoorboekhandel en handelt in prentbriefkaarten en deze in grote aantallen aan het publiek heeft verkocht, vierde getuige.
• James Barnes, groothandelaar in prentbriefkaarten. Vijf getuigde.
• Mr. Hartmann,[4] vroeger betrokken in de handel in prentbriefkaarten van de Hart Publishing Company. Is dit Frederick Hartmann uit Londen met wie Trenkler Co. uit Leipzig samenwerkte?

 
Merken
Het merk van beide uitgevers is uitvoerig beschreven in het verslag van de rechtbank omdat alles daarom draait. Het merk van Hart Publishing Company was een hart, met daarin klein gedrukt een letter en een nummer. Het nummer is het nummer van de foto, waaronder die bij de uitgever bekend is, en de letter indiceert de serie waartoe de foto behoort. Op de adreszijde staat tussen “Hart” en “Publishing” ook een hart afgebeeld.
Het ontwerp van het hart van het merk van de eiser was verschillend daarvan, namelijk veel breder dan hoog, terwijl het hart van de gedaagde de gebruikelijke vorm van een hart had. In het hart staan de letters EAS, een afkorting van E.A. Schwerdtfeger. In een van de Engelse advertenties van E.A. Schwerdtfeger waren de letters " E.A.S." een afkorting van "Excellent Achieved Success."
Het verslag maakt ook melding van de registratie van het handelsmerk van E. A. Schwerdtfeger & Co. met een afbeelding van het merk. Het merk is geregistreerd op 6 december 1909 onder No. 318,896 in klasse 38 met betrekking tot prentbriefkaarten.
In het verslag van de rechtszaak is elfmaal maal sprake van passing-off, ook als er geen merk of merken geregistreerd zijn. De eiser beschuldigt de tegenpartij dat deze zijn goederen voorstelt als goederen verkocht door de eiser. Volgens het Engelse recht heeft niemand het recht zijn goederen door te laten gaan (passing-off) als die van een ander, zelfs als er geen sprake is van het gebruik van een (geregistreerd) merk.
 
Getuigen
De getuigen zijn vooral opgeroepen om zich uit te spreken over de gelijkenis dan wel de verschillen tussen beide merken. Beide partijen hebben vijf getuigen laten oproepen. Alle getuigen hebben iets te maken met de uitgifte of handel inprentbriefkaarten. De getuigen van de eiser benadrukten vooral de overeenkomsten en de getuigen van de verdediging de verschillen. De meeste getuigen van de gedaagde benadrukken dat de kaarten van Schwerdtfeger bekend zijn als EAS-kaarten, terwijl die van de gedaagde bekend zijn als HART-kaarten. Een aantal getuigen is ook zelf uitgever van prentbriefkaarten, zoals te zien is in de afbeeldingen. De getuige Herbert Jones verklaarde in het kruisverhoor de sommige kaarten van de eisers een witte rand hebben, maar de meerderheid niet.
Hij meende dat alle kaarten van beklaagden een witte rand hadden.
 
E.A. Schwerdtfeger
 “Karl Giesen, de directeur van de Londense branch van de zaak van de eiser, deelde mee dat hij directeur sinds de eerste vestiging in Engeland op 1 januari 1910, maar dat hij heeft gehandeld in prentbriefkaarten van Schwerdtfeger in zijn land gedurende circa tien jaar. Het handelsmerk van Schwerdtfeger & Co. is voor het eerst aangenomen in 1906. Sinds 1910 is de zaak sterk uitgebreid.
De kaarten hadden een zeer goede reputatie in de markt en verkocht voor een penny in de kleinhandel. Hij kende de Rotary Photographic Company; zij drukten en publiceerden prentbriefkaarten. Een vertegenwoordiger van de Rotary Photographic Company wendde zich tot hem. Zijn firma weigerde [echter] om de prijs van hun kaarten te wijzigen van een penny naar twee penny’s. Hij had voor het eerst aandacht gevestigd op de kaarten van de gedaagde omstreeks het begin van september 1910.
Hij droeg de advocaten van de eisers op om in verbinding te treden met de gedaagden. [Monsters van verhandelde kaarten van de getuige voor 1910 zijn getoond aan de getuige.] Het merk op deze kaarten is hetzelfde als de eisers nu gebruikt. Kaarten met dit merk waren goed bekend bij het publiek. Het merk was ook gebruikt voor de kantoorartikelen en publicaties [5] van de eisers, maar, behalve dit, was het voor niets anders dan voor hun prentbriefkaarten gebruikt. De eisers adverteerden in de "British Empire Trades Journal" in 1910 en 1911. De eisers hadden geadverteerd in andere tijdschriften, zoals de "Home and Colonial and Stationers" en "Printers' Gazette." De eisers verkochten aan de groothandel in kantoor- en schrijfbehoeften, die aan winkeliers verkochten, maar in sommige gevallen leverden de eisers rechtstreeks aan de winkeliers.
Toen hij de kaarten van de gedaagde zag, wist hij dat net niet de kaarten van de eiser waren.
Tijdens het kruisverhoor verklaarde hij dat E. A. Schwerdtfeger voor vele jaren met de zaak van de eiser verbonden was. Tot eind 1909 hadden de eisers geen vestiging in Londen, maar zij verzonden wel kaarten naar dit land. Tot aan 1909 was de zaak gericht op in chromo-lithografie, maar dat jaar markeerde een sterke ontwikkeling naar glanzend (glossy).
Voor september 1910 verwezen de eisers naar "E.A.S." in hun advertenties als hun handelsmerk.
 In februari of maart 1910 hadden de eisers geadverteerd met "E.A.S.", als zijnde hun handelsmerk. Het model om de letters was de omtrek van een hart, het was geen schild. Zowel schilden als harten waren gebruikelijk in de handel in kantoor- en schrijfbehoeften om initialen en namen te omsluiten. Hij wist niet dat de omtrek van een hart in de prentbriefkaartenhandel was gebruikt voor de eisers het in gebruik namen. De initialen zijn zeer bekend, als die van de eisers. In één van de advertenties van de eisers waren de letters" E.A.S." gebruikt voor "Excellent Achieved Success."
Een vertegenwoordiger van de Rotary Photographic Company belde in juli 1910 om de eisers er toe te bewegen de prijs van hun kaarten te verhogen. Hij kan niet zeggen of het idee om de Hart-kaarten van de gedaagde te publiceren was bedacht voor of na het interview in juli; zij waren voor het eerstl uitgegeven na het interview.”
 
Hart Publishing Company
“Edward Haenel, directeur van de gedaagde firma en ook van de Rotary Photographic Company, deelde mee dat de firma van de gedaagde is opgericht in augustus 1910. Het idee om prentbriefkaarten van de gedaagde firma uit te geven ontstond voor juli 1910. Hij gaf opdracht om de uitgifte van de kaarten voor te bereiden op 4 augustus 1910. Het verkopen van kaarten voor één penny was de voornaamste reden om de nieuwe firma op te richten, terwijl de Rotary Company alleen twee penny-kaarten verkocht. [zij voorkwamen op deze manier, dat bekend werd dat ze hun prijzen met 50% hadden verlaagd [6]].Een hart is een populaire vorm bij veel ontwerpen van bedrijven en zij kozen een hart, als een deel van de achternaam Hartman(n), die vroeger in de prentbriefkaartenhandel zat. De gedaagden hadden niet de bedoeling de kaarten van de eiser na te maken. Hij had nooit gehoord dat er verwarring was tussen de kaarten van de eiser en die van de gedaagde.
In het kruisverhoor deelde hij mee, dat hij voor het eerst in het voorjaar van 1910 vernam, dat er een grote verkoop van de kaarten van de eiser was. Hij stuurde een vertegenwoordiger naar de eiser om een bepaalde serie te bespreken. De naam Hart Publishing Company is bedacht in april 1910. Hij koos voor het merk de hartvorm merk omdat het populair was.”
 
Rotary Photographic Co. Ltd.
In het verslag is verscheidene malen sprake van de Rotary Photographic Co. Deze firma heeft in 1910 een nieuwe maatschappij opgericht onder de naam Hart Publishing Company Ld.
De Rotary Photographic Co. Ltd in London, geregistreerd als een “limited liability company” op 24 maart 1898, was een zustermaatschappij van de Duitse Neue Photographische Gesellschaft (NPG), gesticht in 1894 in Schöneberg door Arthur Schwarz. Edward Haenel, die is geboren omstreeks 1875 in Berlijn, werd directeur van de Rotary Photographic Co Ltd in West Drayton bij Londen in 1900.
 
Vonnis van de rechter
Een merkhouder kan een derde verbieden om een merk te gebruiken dat identiek is aan het merk van de merkhouder en wordt gebruikt in dezelfde branche als waarvoor het merk is gedeponeerd.
De rechter oordeelde echter dat de eiser niet heeft kunnen aantonen dat er sprake was van merkinbreuk en verwerpt de vordering van de eiser.
Het duidelijkste onderdeel van het merk van Schwerdtfeger zijn de letters E A S, het platte hart om deze letters is louter een soort ornament, het merk van de gedaagde heeft een nummer en letter in het hart staan, die je met een vergrootglas moet belijken om deze goed te zien en de omlijsting heeft de gebruikelijke vorm van een hart. Je kunt van deze beide merken niet alleen de omtrek beoordelen, maar je moet het merk als een geheel zien. In dat opzicht zijn de merken naar het oordeel van de rechter voldoende verschillend en geven geen aanleiding tot verwarring.
Verder bracht de rechter de volgende twee gezichtspunten in van de handel in prentbriefkaarten.
Ten eerste vanuit het gezichtspunt van het publiek. Wanneer zij kaarten kopen, letten zij niet op het merk, kijken alleen naar de aard van de afbeeldingen, en kopen de prentbriefkaarten die hun bevallen.
Ten tweede de kleinhandelaar of de kleinere groothandel, die bij de grotere groothandel of direct bij de uitgever koopt. Deze personen bestellen kaarten, waarvan ze menen dat ze in hun woonplaats of
in hun tak van handel goed verkocht zullen worden. Ze bestellen deze kaarten door middel van het handelsmerk of nog gemakkelijker door middel van de naam van de fabrikant op de adreszijde.
 
Downlaod de Pdf met de originele Engelse versie van het verslag van de rechtbank

Bronnen

• Anoniem, 1912. E. A. Schwerdfeger & Co. Aktiengesellschaft v. Hart Publishing Company Ld. The Illustrated Official Journal (Patents). May 8, 1912. Reports of Patent, Design and Trade Marks: Cases. Vol. XXIX: 236-244. [zie bijlage]
• Anoniem, 2021. Frederick Hartmann. https://en.wikipedia.org/wiki/Frederick_Hartmann

 
[1] action: a legal and formal demand for enforcement of one's rights against another party asserted in a court of justice.
[2] Eenmaal K.C. Walker gespeld.
[3] De correcte naam is Bennett
[4] Eenmaal Hartman gespeld.
[5] Waarschijnlijk is bedoeld briefpapier, enveloppen, facturen, prijslijsten e.d.
[6] [toevoeging uit een ander deel van het verslag].

Lodewijk van Duuren

In 1997 zijn door Boomerang zeven verschillende freecards geproduceerd en gedistribueerd ter promotie van muziekevenementen in Nederlandse steden die gesponsord werden door Heineken.

Bovenstaande kaart bijvoorbeeld was ter promotie van de Rhyhm & Bluesnight in Zwolle op 4 juli 1997.

Opmerkelijk is dat alle kaarten op één na op de achterkant geen additionele teksten of afbeeldingen hebben, en uitsluitend de toenmalige standaard lay-out van Boomerang freecards laten zien.

Op bovenstaande afbeelding van de achterkant zie je in potlood een tweetal nummeringen staan: B1950 en B25-9. Wanneer je in de verzameling snuffelt van een Boomerang freecards verzamelaar, kun je dit soort nummeringen vaker tegenkomen.
B1950 is het nummer waaronder de kaart is opgenomen in de catalogus: betreffende reeks kaarten is terug te vinden in de VDP-uitgave Moderne Kaarten nr. 5 op bladzijden 86 en 87. De B staat voor Boomerang freecards, 1950 is het volgnummer.
B25-9 is het tijdelijke nummer waardoor Boomerang freecard verzamelaars de kaart nog voor het verschijnen van de catalogus konden identificeren. De B staat wederom voor Boomerang freecards, de 25 voor weeknummer 25 en de 9 is het volgnummer binnen die week. Betreffende kaart is dus in week 25 van 1997 (16 - 22 juni) via de rekjes van Boomerang in cafe's etc. gedistribueerd.

Hieronder de overige kaarten in de reeks die respectievelijk in weken 15, 15, 18, 23, onbekend en 33 zijn gedistribueerd. De catalogusnummers van deze kaarten zijn respectievelijk B1946, B1947, B1948, B1949, B1951 en B1952. Van kaart B1948 is ook de achterkant afgebeeld omdat daar wèl additionele tekst op staat. 

Nijnsel, Noord-Brabant

Nynsel is een dorp aan de oude verbindingsweg tussen Oedenrode en Lieshout. Op de kaart is de plaatsnaam Nynsel gedrukt en de naam St. Oedenrode is waarschijnlijk later met een stempel aangebracht.
In het midden van de kaart staan de rail van de stoomtram, met op een zijspoor een goederenwagon van de tramlijn. Het is een onderdeel van  de tramlijn van Eindhoven over Nijnsel en St. Oedenrode naar Veghel. De Tramwegmaatschappij de Meijerij opende op 18 augustus 1897 deze  tramlijn. Op 7 oktober 1934 is de lijn voor personenvervoer gesloten en enkele jaren later ook voor het goederen vervoer. Op de kaart staat ook een wegwijzer, mogelijk geeft het op de viersprong de richting naar St. Oedenrode, Lieshout of Son & Breugel. Verder staat op de kaart de Telephoonlijn, die evenals de Stoomtram op de topografische kaart van omstreeks 1900 is weergegeven.

Willy Keune
Op een ingekleurde ansichtkaart van de bollenvelden staat op de adreszijde
COPYRIGHT FILMPHOTO-SERVICE
FOTO WILLY KEUNE
Tel. 020 238345 (P.O.B. 509 A’dam C.
Reportages – Studio- en Reclame-foto’s
De kaart is gedateerd januari 1957
Dit telefoonnummerr komt overeen met Keune, W.J.A. in de telefoongids van 1950

W.J.A. Keune is gehuwd met Catharina Gerarda Heubers, zij kregen zes kinderen. Keune is geboren op 4 oktober 1904 in Amsterdam, zijn volledige naam is Wilhelmus Johannes Alphonsus Keune. Hij overleed in 1987. Volgens het telefoonboek is hij directeur van de Internationale Uitgeverij Filmpers en directeur en redacteur van het tijdschrift Theater-, Muziek- en Filmwereld. Hij woont met zijn gezin op de Kromme Waal 19 in het centrum van Amsterdam.[1]
Filmwereld
Volgens de Koninklijke Bibliotheek is de titel van het tijdschrfit: Filmwereld : internationaal filmperiodiek. Theater-, muziek- en filmwereld. Verschenen vanaf ca. 1946. De uitgever is Filmwereld in Amsterdam. Het verschijnt tweemaal per maand. Latere uitgever is Filmpers in Amsterdam.
Het vanaf 1943 illegaal verschijnende Filmbulletin is na de oorlog voortgezet als Filmwereld. De uitgever was het ‘Filminstituut studio’. Namen verbonden aan het blad zijn B.J.I. Kok, W.J.A. Keune en Ben Heuer (Bron Van Oort,2010).
 
Kaart
Wat helaas niet bekend is, of de foto van de kaart genomen is door Willy Keune, of dat hij een kaart van een andere uitgever heeft gebruikt voor zijn stempel. Bijzonder is de inkleuring van de kaart. De (tulpen)bollenvelden zijn egaal geel en roze gekleurd, maar de wilde bloemen langs de sloot zijn afzonderlijk gekleurd met een bloemetje dat roze is gekleurd. Twee voorbeelden van een zelfde foto die op twee manieren is ingekleurd van de uitgever Jospé zijn toegevoegd.
 
Bron
Thunnis van Oort, 2010. Het Nederlands filmtijdschrift en de markt. Tijdschrift voor Mediageschiedenis 13-2-2010: 157-174

[1] Beroep op 1 november 1937 klerk, op 1 december 1964 bureelambtenaar Publieke Werken.

Paus Adrianus IV

In de eerste week  van  2022 is het 500 jaar geleden  dat  de Nederlandse Adrianus VI tot paus is verkozen.  Zijn voorganger is Leo X en zijn opvolger Clemens VII

• 2 maart 1459 Geboren als Adriaan Floriszoon Boeyens te Utrecht
• 30 juni 1490 Priesterwijding
• 1492-1507 Pastoor extra locum van Goedereede en Ouddorp op Westvoorne
• 1497-1507 Deken van de Sint-Pieterskerk, Leuven
• 1515 Pauselijk commissaris voor de handel in dijkaflaten.
• 1516-1522 Bisschop van Tortosa.
• paus Leo X benoemt hem op 1 juli 1517 tot kardinaal-priester van Santi Giovanni e Paolo.
• Vanaf 1517 laat Boeyens in Utrecht een huis bouwen, het huidige Paushuis.
• Op 4 maart 1518 is Adrianus aangesteld tot grootinquisiteur van Castilië en Leon.
• Op 9 januari 1522 Tot paus gekozen.
• 14 September 1523 Overleden te Rome.

 bron afbeelding Paushuis Utrechts Archief cat. 644.

De aankoop van de week is een mooie kaart van Eelco ten Harmsen van der Beek uit een mooie serie ter promotie van beschuit. Deze serie heeft hij getekend samen met zijn vrouw Freddie Langeler, en gedacht wordt dat ze de afbeeldingen voornamelijk samen hebben getekend hoewel geen enkele kaart door beiden is ondertekend.
Het bijzondere aan de aankoop van de week is dat op de achterkant van de kaart een stempel staat van J vd Boogert's beschuit. Waarschijnlijk gaf J vd Boogert de prentbriefkaarten voorzien van zijn stempel mee aan zijn klanten.
Wat er overigens na 'beschuit' staat is mij niet duidelijk, het lijkt te beginnen met een N. Als iemand meer weet plaats dan s.v.p. een reactie op deze blog! Alvast bedankt!

​EW

Na eind vorig jaar al de merken Alfa Romeo en Citroën te hebben aangestipt gaan we dit keer naar onze Oosterburen. Meer precies naar Volkswagen. Dit autoconcern is de laatste jaren niet alleen een van de grootste ter wereld geworden op autogebied, maar is ook nogal negatief met het Diesel-schandaal in het nieuws geweest. Waarschijnlijk is het daarom met een offensief gestart om de elektrische auto een forse impuls te geven, enerzijds om het image van het autoconcern een flinke positieve boost te geven en anderzijds, omdat ze nu toch wel in de gaten hebben dat voor de komende 10-15 jaar een flink aanbod van EV-voertuigen noodzakelijk is om 'big in business' te blijven.
En dat het ze ernst is blijkt wel uit de stroom van aankondigingen van nieuwe modellen. Ze hebben zelfs een speciale naamgeving bedacht om dit te onderstrepen. Na model 1 (de Kever) en model 2 (de Golf) is nu een reeks gestart met de benaming ID (idee) waarvan nu de eerste modellen leverbaar zijn, nl. de ID.3 en de ID.4. Er komen in ieder geval nog meer modellen in deze reeks, zoals de ID.5 en ook een opvolger van de Transporter, met de naam ID.Buzz.
Voor autofolderverzamelaars zoals ik zelf ook ben is het jammer, dat Volkswagen met het uitgeven van gedrukte brochures  in 2020 nagenoeg volledig is gestopt. De argumentatie zoals de dealers die communiceren is, dat het uitgeven van honderduizenden gedrukte brochures per jaar niet erg duurzaam is en daarom worden ze alleen nog digitaal (in PDF-vorm) beschikbaar gesteld aan (potentiële) klanten. Maar er zal ongetwijfeld ook wel sprake zijn van een duidelijke kostenbesparing door deze maatregel. Gelukkig heeft VW wel gezorgd voor een bescheiden alternatief om in ieder geval nog iets aan drukwerk te verstrekken aan de bezoekers van hun autoshowrooms. En dat is dan weer leuk voor de kaartenverzamelaars. Sinds de lancering van de nieuwe huisstijl met een "dun" logo is ook een serie kaarten verschenen die hier onder worden getoond.

De hierboven afgebeelde kaarten laten achtereenvolgens de volgende modellen zien: ID.3 (uitgegeven in 7/2020), de ID.4 (10/2020) en de ID.4 GTX (2021). Deze laatste is de sportieve variant van de "normale" ID.4. De aangekondigde ID.5 wordt dan een stijlvolle Coupé versie met de kracht van een SUV. We hopen maar dat het uitgeven van dit soort reclamekaarten nog lang mag worden voortgezet, zodat ook de kaartenverzamelaars zich nog regelmatig kunnen blijven verheugen op nieuwe uitgaven.

www.carsonpaper.nl

Amazone te paard
Het standbeeld van een Amazone van de Duitse beeldhouwer Louis Tuaillon (Berlin 1862 - Berlin 1919) is afgebeeld op een kaart van de uitgever Friedrich O. Wolter, Berlin W 35.

Friedrich O. Wolter
In het Adressbuch für den Berliner Buchhandel uit 1922 staat het volgende over deze uitgever:
Wolter, Friedrich O., Kunstverl., Postkartenverl., Rahmenfabrik , W35, Schöneberger Ufer 34 u. O27 Grüner Weg 101.  Gegr. 25 Sept. 1904. [telefoon] Lützow 7239 u. Königst. 9001. T.-A.  Skulpturen. [Bankkonto] Deutsche Bank, Depositenk. C. [Postcheckkonto] 4788. Prok.: Max Messerschmidt u. Franz Ludwig Jonda [1]. Behalve uitgever van prentbriefkaarten, was het ook een kunstuitgeverij en een lijstenfabriek. De uitgeverij was op twee adressen in Berlijn gevestigd en opgericht op 25 september 1904. Deze uitgever heeft verscheidene prentbriefkaarten uitgegeven. Twee series kaarten met beeldhouwkunst. De T.-A. in het Adresboek staat voor Telegrammadresse. Dat hij daarvoor Skulpturen heeft gekozen hangt samen met de onderwerpen op de kaarten
De ene serie heeft op de beeldzijde de naam en logo van de uitgever en het nummer van de kaart en in het postzegelvak van de adreszijde in een driehoek met zon de afkorting N B C van de Neue Bromsilber Convention. De andere serie met dezelfde afbeelding staat allen het nummer op de beeldzijde en op de adreszijde titel van het kunstwerk, de maker en het logo van de uitgever. Daarnaast is door de uitgever nog een serie met gedichten op de beeldzijde uitgegeven.
Op sommige kaarten van Friedrich Wolter staat op de beeldzijde ook de afkorting A.R. & C. i. B. Dit is de uitgever Kunstverlag Arthur Rehn & Co. in Berlin. Werkzaam van 1918-1942 aan de Köpenicker Strasse 113 in Berlijn.

Huis Doorn
Het bronzen beeld, getiteld Amazone zu Pferde, is tussen 1890-1895 ontworpen door de Berlijnse
beeldhouwer Louis Tuaillon. Het beeld stond op de Großen Berliner Kunstausstellung van 1895, welke door keizer Wilhelm II was georganiseerd. Na de tentoonstelling gaf de keizer opdracht een meer dan levensgroot exemplaar van het beeld te vervaardigen voor de Alten Nationalgalerie te Berlijn. Een ander exemplaar bevindt zich in de Tiergarten van Berlijn. Echter ook in Nederland staat het beeld in een verkleinde vorm in de publieke ruimte en wel in de tuin van Huis Doorn, de voormalige woning van de Duitse keizer. Het beeld is in 1919 geschonken door de vrouwen van Oost-Pruisen aan het verbannen keizerlijk echtpaar. Op de travertijnen sokkel staat de tekst “Ostpreussische Frauen ihrem Unvergesslichen Kaiserpaar”. Het beeld is in 2000 uit de tuin gestolen. Een nieuw afgietsel is in 2010 onthuld door prof. dr. Dorgerloh, directeur Stiftung Preussische Schlösser und Gärten en de heer Robbertsen, voorzitter van Stichting tot Beheer van Huis Doorn.
 
Auteursrecht
 Friedrich O. Wolter heeft een aantal van zijn foto’s laten registreren voor het auteursrecht (copyright) in de Verenigde Staten. De 10 geregistreerde kunstwerken in de Catalogue of Copyright Entries van 1913 zijn alle bekend als prentbriefkaart. De kaart van het ruiterstandbeeld is niet in dat deel opgenomen. Ook komen vier registraties van de Duitse uitgever Meissner & Buch in de catalogus van registraties van 1913 voor.
Het gaat hier om de registratie van het copyright die is vastgelegd in de auteurswet van de Verenigde Staten van 4 maart 1909. Het copyright moet vast gelegd worden bij het Copyright Office in de Library of Congress. Jaarlijks worden de copyrights in een rapport gepubliceerd. Het copyrightteken is een cirkel met een C erin ©. Het copyrightteken moet op werk, dat voor 1 maart 1989 tot stand gekomen is, in de Verenigde Staten verplicht op drukwerk worden aangebracht om auteursrechtelijke bescherming voor dat werk te verkrijgen. Ook boven het logo van Friedrich Wolter is het teken © geplaatst.
 
Bronnen

• Ulferts, Gert-Dieter, 1993. Louis Tuaillon (1862 - 1919). Berliner Bildhauerei zwischen Tradition und Moderne, Berlin, p. 146-157.
• Wevers & Van Luipen - Utrecht, januari 2016. Huis Doorn te Doorn. Parkobjecten. Bouwhistorische Verkenning.
• Adressbuch für den Berliner Buchhandel, 1922. Verlag der Korporation der Berliner Buchhändler.  Jaargang 49.
• Library of Congress - Copyright Office, 1913. Catalogue of Copyright Entries. Part 4. New Series Vol. 8 No. 2. Washington, Government Printing Office. p. 172.

Download de PDF

Tentoonstelling “Vergeet me niet”.

Mapje dubbele kaarten
In het Rijksmuseum is vanaf 30 september 2021 tot 16 januari 2022 de tentoonstelling “Vergeet me niet” met mee dan 100 renaissanceportretten: Van Dürer tot Sofonisba” te zien. Naar aanleiding van de tentoonstelling zijn door het Rijksmuseum 7 of meer  prentbriefkaarten en 10 “dubbele kaarten” uitgegeven. De dubbele kaarten zijn gevouwen kaarten om in een envelop te versturen. Het zijn tien verschillende dubbele kaarten met enveloppen in een omslag Alle tien kaarten zijn afgebeeld op de achterzijde van het omslag.  De firma Bekking en Blitz uit Amersfoort  heeft de uitgave verzorgd.
Het bijzondere is dat de titel van de tentoonstelling “Vergeet me niet | Remember me” op het omslag is gedrukt, maar niet op de prentbriefkaarten en ook niet op de dubbele kaarten zelf. Voor zowel de prentbriefkaarten als voor de losse dubbele kaarten geldt dat zonder de omslag niet bekend dat bij welke tentoonstelling de kaarten zijn uitgegeven. Voor een aantal is wel vast te stellen dat het om tentoonstellingskaarten gaat, namelijk voor die kaarten waarbij de herkomst van de kunstwerken niet het Rijksmuseum in Amsterdam is. Zo zijn twee dubbele kaarten uit de collectie van het Rijksmuseum, één uit het Museum  Boijmans van Beuningen en de overige zeven uit andere Europese landen. 
Het gebeurt de laatste jaren wel vaker dat er tentoonstellingskaarten worden uitgegeven, maar dat de naam van de tentoonstelling niet op de kaart is vermeld. Ik vermoed dat op deze manier de kaarten ook na de tentoonstelling gemakkelijker zijn te verkopen.
 
Prentbriefkaarten
Van de zeven prentbriefkaarten in mijn bezit, zijn er drie ook afgebeeld op het mapje van de dubbele kaarten en vier niet. Op vier kaarten zijn kunstwerken van andere musea afgebeeld. In het postzegelvak staan de nummers PC776, PC778, PC780 en PC 782. Drie kaarten zijn uit de eigen collectie: W14048, W16785 en één zonder nummer. De titels van de drie prentbriefkaarten en overeenkomstige  dubbele kaarten komen op één na overeen. Bij deze dubbele kaart is ook de vermoedelijke naam van de afgebeelde persoon vermeld: Christophe le More?, maar niet op de prentbriefkaart.

Bekking & Blitz
H.W.R. (Hein) Bekking, geboren in 1935 in Rotterdam, begint in 1963 een uitgeverij van boeken in de Spuistraat 28 in Amsterdam. In 1972 opent de uitgeverij de boekhandel Minerva aan de Koninginnenweg in Amsterdam. In 1977 verhuist de uitgeverij naar Amersfoort, is de boekhandel verkocht en de uitgeverij Andreas Blitz overgenomen. De uitgeverij Andreas Blitz is opgericht in 1929. Door deze overname krijgt de uitgeverij de naam Bekking & Blitz. In 1984 verschijnt een boek van de Amersfoortse kunstenaar Toon Tieland, waarna de uitgave van kerstkaarten, kalenders en catalogi van exposities volgen. In 1985 begint de import van kunstkaarten, gevolgd door de uitgave van Nederlandse kunstkaarten voor de verkoop in boek- en kantoorboekhandels. In 1996 begint de uitgave van boeken en kaarten van musea. De mapjes met “dubbele” kaarten vormen ten opzichte van de “gewone” prentbriefkaarten de meerderheid. Van 32 musea is bekend dat er dergelijke mapjes van Bekking en Blitz te koop zijn. Tot de 32 musea, behoren ook zes buitenlandse musea, de Hortus Botanicus in Amsterdam en het Vredespaleis in ’s-Gravenhage.
 
Dubbele kaarten
De omslag van de dubbele kaarten is aangeduid als Greeting card box. Daaronder de tekst: “10 kaarten met enveloppen / 10 notecards with envelopes”. Greeting card of folded card is de gebruikelijke Engelse naam van dergelijke kaarten, die door verzamelaars meestal als dubbele kaarten of wenskaarten genoemd worden. Het woord dubbel slaat op het “dubbel gevouwen” zijn van de kaarten. Op de voorzijde van bovengenoemde kunstenkaarten staat de afbeelding, de binnenzijden van de kaarten is blanco en op de achterzijde staat de herkomst van de afbeelding, de titel, de producent (of uitgever), een nummer en de afkorting FSC (=de non-profit organisatie Forest Stewardship Council). En er hoort een passende envelop bij de kaart.
Zowel de term dubbele kaart als wenskaart is verwarrend, omdat ook gelijke kaarten in een collectie ook als dubbele kaarten bekend zijn en gewone prentbriefkaarten ook wenskaarten kunnen zijn. Kaart met een envelop, zoals op het mapje  is een betere naam voor dergelijke kaarten, maar hoe noem je dan zo’n kaart, waarbij de envelop verloren is gegaan?
In het Duits is de gebruikelijk naam Klappkarten. De Nederlandse vertaling is vouwkaart of gevouwen kaart, een benaming die in ieder geval minder verwarring geeft. De vertaling van Greeting cards “groet-kaarten”  maakt geen onderscheid tussen dubbele kaarten en prentbriefkaarten met een groet. De Franse naam is Carte double of Carte pliée.  In analogie van de Engelse, Duitse en Franse tekst lijkt mij vouwkaart een betere alternatief voor dubbele kaart of wenskaart.

Download de PDF

Barbara Hepworth (1903-1975)
 
Een collectie van 9 kaarten van een tentoonstelling over de beeldhouwster Barbara Hepworth in het Rijksmuseum Kröller-Müller in Otterlo was een recente aankoop in Amsterdam en een leuke aanvulling op mijn collectie kunstkaarten. Waarschijnlijk is het setje niet compleet en behoort er oorspronkelijk ook een mapje bij.  Een van de kaarten is een poster van de tentoonstelling, die is vormgegeven door Karel Suyling (1926-2014). De kaarten zien er modern uit en zijn dan ook niet in deze vorm verschenen bij de tentoonstelling die plaats vond van 9 mei tot 18 juli 1965. Het was de eerste tentoonstelling in het Rietveld paviljoen in Otterlo. De titel van de tentoonstelling is “Barbara Hepworth: beeldhouwwerken/tekeningen”.  Mogelijk zijn de kaarten uitgegeven naar aanleiding van een grote overzichtstentoonstelling “Barbara Hepworth: Sculpture for a Modern World “ die te zien was van 28 november 2015 tot 17 april 2016 in het Kröller-Müller Museum in Otterlo. De kaarten zijn gedrukt door ANDO Graphic [1]in Den Haag. De tekst op de adreszijde is in het Engels.

Tabel met overzicht kaarten.
Titel. Materiaal. Positie.
Poster van de tentoonstelling, 1965. offset op papier. vert.
Sphere with inner Form, 1963. brons. vert.
Squares with Two Circles, 1963-1964. brons. vert.
Discs in Echelon, 1959. brons. hor.
Figure (Archaean), 1958. brons. vert.
Curved Form, (Tevalgan), 1956. brons. vert.
Oval Form (Trezion), 1962-1963. brons. hor.
Single Form (Eikon), ontwerp 1937-1938, gegoten in 1963. brons. vert.
Elegy III, 1966. brons. hor.

Barbara Hepworth (1903-1975)
Barbara Jocelyn is geboren in Wakefield (West Yorkshire) op 10 januari 1903 en overleed op 20 mei 1975 bij een brand in haar atelier in St. Ives (Cornwall). Zij is een van de belangrijkste Engelse beeldhouwsters.  Het beeld Squares with Two Circles dat op de tentoonstelling in 1965 te zien was, is nog steeds te zien in de beeldentuin van het museum. In een brief aan Ellen Joosten spreekt Barbara haar hoop uit dat haar werk Squares with two circles in Otterlo kan blijven: ‘I do hope the big one will stay with you forever’.
 
Rietveld Paviljoen
De tentoonstelling van Barbara Hepworth in 1965 is de eerste tentoonstelling in het Rietveld paviljoen in Otterlo. Op zes van de negen kaarten zijn onderdelen van het Rietveld-paviljoen te zien. Gerrit Rietveld ontwerpt het paviljoen voor de Internationale Beeldententoonstelling in de open lucht Sonsbeek 55 in Arnhem, waar het onderdak biedt aan kleinere beelden. Zijn creatie trekt direct alle aandacht. Het gebouw is tijdelijk en na afloop van de tentoonstelling is het afgebroken. Dankzij particulier initiatief is het paviljoen in 1964 opnieuw opgebouwd in de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum. Vanaf dat moment heet het niet meer Sonsbeekpaviljoen, maar Rietveldpaviljoen.

[1] Algemeene Nederlandsche Drukkerij Onderneming opgericht in 1929. In Den Haag. Drukte onder mee kunstcatalogi voor het Kröller Müller Museum, het Gemeentemuseum en het Mauritshuis.

De aankoop van de week is deze keer een promotiekaart voor Museum Rotterdam. Wat ik altijd prachtig vind als in één en dezelfde afbeelding een situatie van vroeger en een recente situatie is samengevoegd. Op deze kaart is dat gebeurd met de Laurenskerk in Rotterdam. De foto is gemaakt door Hajo Piebenga waarschijnlijk in 2012, het schilderij is gemaakt door Abraham Storck en is uit 1676. Een mooie aanvulling op mijn nog kleine verzameling prentbriefkaarten 'oud en nieuw in één afbeelding'!

​EW

Na mijn eerste blog over autoreclamekaarten hier een nieuwe bijdrage met dit keer aandacht voor Nederlandse kaarten. Ik koos voor het Franse merk Citroën en dan specifiek voor een serie kaarten van een Nederlandse ontwerper met de naam Karel Suyling (1926-2014), afkomstig uit Eindhoven waar zijn vader werkte als engineer bij Philips. Karel Suyling is vooral bekend van zijn advertentiecampagnes die hij gedurende 17 jaar voor het automerk Citroën vormgaf. Hij begeleidde de spectaculaire introductie van de DS in 1955 en bleef tot in 1972 actief voor het Franse merk. Daarna besloot het autoconcern om de reclameuitingen Europees te harmoniseren en  daardoor was er voor hem geen werk meer. Hij maakte toen de overstap naar het onderwijs en ging doceren aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem. In 1992 verscheen het boek '100 Citroën advertenties van Karel Suyling'. Ook op internet is er veel informatie over zijn werk te vinden (zie hieronder de geraadpleegde bronnen).

De hierboven afgebeelde kaart laat de bestelbus zien van Citroën met de modelcode HY. Kenmerkend aan de stijl van Suyling was dat hij vaak maar een deel van het object afbeeldde op zijn ontwerpen en deze kaart is daar een goed voorbeeld van.

De hierboven getoonde kaarten tonen diverse modellen uit de jaren 60. Vermoedelijk zijn de kaarten rond 1967 uitgegeven, gelet op de aanwezigheid van een Dyane die pas in dat jaar verscheen als een krachtigere variant van de 2CV (deux chevaux, wat duidt op "fiscale pk's" in Frankrijk. Inmiddels is gebleken dat de serie uit 8 verschillende kaarten bestaat. De 2CV, de Acadiane en de Ami Break versies ontbreken hier nog en indien iemand mij daaraan kan helpen dan graag even contact via onderstaande link. De achterzijden zijn meestal helemaal leeg behalve de lineatuur, maar er zijn dus ook wel exemplaren met extra reclameteksten bekend.

Bronnen:
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Karel_Suyling
- https://www.nuancierds.fr/Suyling%20Citroen%201%20NL.htm
- https://www.citroen-forum.nl/nieuws/overig/in_memoriam_karel_suyling/

​LZ / www.carsonpaper.nl of [email protected]

Fotograaf Gerrit van Egmond en de auteurswet

Gerrit van Egmond is geboren te Katwijk op  19 april 1877. Hij is gehuwd  te Rijnsburg met Adriana Star op 21 november 1912. Zijn beroep is dan photograaf. In 1937 verhuist hij van Katwijk naar Geldrop en in 1938 naar Eindhoven. Zijn beroep in deze twee plaatsen is bloemist. Een tweede huwelijk is met Linda Beschorn op  15 januari 1953. G. van Egmond is overleden op 17 oktober 1953 te Eindhoven.
Gerrit van Egmond gaf ook zelf prentbriefkaarten uit. Hij is een regionale uitgever, want er zijn veel kaarten bekend van plaatsten in de omgeving van Katwijk. Als uitgever is hij bekend van de volgende plaatsen: Katwijk aan Zee, Katwijk a.d. Rijn, Oegstgeest, Leiderdorp, Voorschoten, Valkenburg (Z.H.), Rijnsburg, Noordwijk-Binnen, Noordwijk aan Zee, Leidschendam (Veur) en Sassenheim.
De afgebeelde kaart is uitgegeven in samenwerking met La Rivière & Voorhoeve (logo L.R.V. in cirkel). Er zijn geen andere kaarten van Van Egmond bekend, waarop een tweede uitgever vermeld staat.
Er zijn zowel kaarten met een ongedeelde als met een gedeelde adreszijde. De oudst bekende kaart is afgestempeld in 1903.
 
Auteurswet
Op 24 juni 1919 verschijnt in de krant Het Vaderland het volgende bericht:
Overtreding Auteurswet.
De boekhandelaar P. S., te Rijnsburg, had in Januari jl. het portret van wijlen ds. Renkema, door den fotograaf v. Egmond, laten overdrukken, zonder daartoe door den vervaardiger van het portret den fotograaf Bongenaar te Leiden gerechtigd te zijn, en dit inden handel gebracht. De heer Bongenaar vorderde een schadevergoeding van f 100, terwijl de officier bij de behandeling der zaak voor de Rechtbank alhier voor deze overtreding f 25 boete of 10 dagen hechtenis requireerde. De fotograaf G. v. E., te Katwijk, die de portretten zonder toestemming had overgedrukt, hoorde f 50 boete subs. 25 dagen hechtenis tegen zich eischen. Ook in deze zaak stelde de heer Bongenaar zich civiele partij voor een vordering van f 100.
 
Het gaat hier om het portret van Ds. Willem Berends Renkema , geboren op 30 november 1860 in Sebaldeburen en overleden te Duisburg op 2 januari 1919. Hij was dominee van de Gereformeerde kerk in Rijnsburg, vertrok vandaar naar Renkum om vervolgens in 1912 dominee van de Geref. Kerk in Duisburg te worden. De boekhandelaar zal P. Schipperus Jr. (1887-1935) te Rijnsburg zijn, van de Rijnsburgsche Boekhandel.  P. Schipperus heeft enkele kaarten uitgegeven van Rijnsburg. De fotograaf Bongenaar te Leiden is waarschijnlijk Willem Nicolaas Bongenaar (1870-1936).
Op de adreszijde van de kaart met het Strand Boulevard in Katwijk aan Zee, staat “Uitg. G. van Egmond – Fotograaf – Katwijk aan Zee. Nadruk verboden.”.  Het is dus wel bijzonder gezien het “Nadruk verboden”, dat hij later zelf veroordeeld zal worden voor overtreding van de auteurswet.

Download PDF

Schout bij Nacht K.P. Jessen
De afbeelding met initialen van de tekenaar CB geeft een gebeurtenis weer uit de Russisch-Japanse Oorlog (8 februari 1904 - 5 september 1905). De titel van de kaart luidt: “Het zinken van de Japanse stoomboot Gadomaru in Genzan Baai door vice-admiraal K.P. Jessen”.
De afgebeelde persoon op de kaart is schout-bij-nacht Karl Petrovich Jessen [1] (1852-1918). Genzan Baai is de Japanse naam van een baai gelegen in Noord-Korea, de Russische naam is Port Lazarev.
Vice-admiraal is een andere term voor schout-bij-nacht. De schout-bij-nacht was oorspronkelijk de bevelvoerder die, bij afwezigheid van de admiraal, in de nachtelijke uren toezicht hield op de vloot.
 
Collectie Dick Mohr
De kaart is afkomstig van een collectie van 14 Russische kaarten van Dick Mohr of zijn familie.
De Nederlandse ingenieur Dick Mohr (Moritz E.A. Mohr [2]) vertrekt in 1898 met zijn gezin naar Rusland om daar een bestaan op te bouwen. Net als zijn Russische echtgenote sympathiseert hij met de revolutie. Begin 1906 verhuist het gezin naar St. Petersburg. Dick Mohr, is directielid bij het elektriciteitsbedrijf van Sint-Petersburg, een Zwitserse onderneming. Hij is voorzitter van het Peterburgsche Comité ter behartiging van de belangen der Nederlanders in Rusland. In het Algemeen Handelsblad verschijnen artikelen van zijn hand onder de naam “Van onzen Peterburgschen medewerker. “  
 
Zijn vrouw Bertha Ulmann (1879-1961) kwam uit een Duits- Russisch intellectueel gezin. Zij is geboren in Jekaterinoslav (Oekraïne) in 1879. Bertha studeert in Sint-Petersburg toen zij daar de Nederlandse ingenieur Moritz Mohr ontmoet. Zij trouwt met hem, geeft haar studie op en richt zich op Russische, Duitse en Nederlandse literatuur. Het echtpaar krijgt drie kinderen (Eduard, Oscar en Ina). Tijdens de revolutie van 1905 wonen zij in Midden-Rusland, van 1906 tot 1920 in Sint Petersburg. De revolutie van 1905 is , evenals die van 1917, door Bertha met vreugde verwelkomd.
Maar in de loop van 1917 raken beiden ontgoocheld, zo blijkt uit de vele brieven die zij naar zijn moeder en zusters in Den Haag sturen. In 1920 keert het gezin berooid en uitgeput met de Lingestroom terug naar Nederland en vestigt zich op 19 mei 1920 in de Frans Valentijnstraat 43 in Den Haag, om op 22 september 1920 te verhuizen naar de Sweelincklaan 17 in Hilversum.
Na de verhuizing koopt Bertha schoolschriften bij papierhandel Blommesteijn in Hilversum en legt hierin een lezingencyclus vast over Russische literatuur.

[1] Ook gespeld als Iessen.
[2] Maurits Eduard August Willem Mohr geboren te Amsterdam op 6 februari 1877, overleden te Hilversum op 9 maart 1956. Voor familie en vrienden Dick Mohr.

Kaart uit St. Petersburg
In 1913 (26 XII) stuurt Dick vanuit St. Petersburg een fotokaart naar Mevrouw M. Mohr in de Frans Valentijnstraat 43 in Den Haag met de Ochta brug over de Neva. Zeer waarschijnlijk is de kaart aan zijn moeder Maria Christiane van der Heijde [1] gericht.
Tekst van de kaart van 26 december 1913.
Op de foto geschreven: Ochta brug,
op de adreszijde op het correspondentiedeel:
“Mijn beste
wenschen. Veel heil
en zegen in ’t oude
en ’t nieuwe. Tans
moet ik weer eens
een eindje op reis naar
de buurt van Reval [2]
13/26  Dick”
De uitgever van de kaart is Richard Lutherman(n) uit St. Petersburg (Изд РиШаръ).
 
Download het PDF-bestand

Bronnen

• Janine Jager, 2017. Hoe komen wij heelhuids uit deze hel. Nederlanders in revolutionair Rusland. Atlas Contact. 248 p.
• Karl Jessen. https://en.wikipedia.org/wiki/Karl_Jessen
• Rotem Kowner, 2017. Iessen [Jessen] , Karl Petrovich (1852-1918) In: Historical Dictionary of the Russo-Japanese War. P 205-206..
• Annemarie Lavèn , 2014. Dick Mohrs desillusie over de Russische revolutie. De schrijfsels van een Nederlander in Rusland laten teleurstelling zien over de overgang naar het socialisme. Historisch Nieuwsblad 6/2014.
• Van onzen Peterburgschen medewerker, 1910. Rusland. Reizen in het binnenland. St. Petersburg, 30 Oct. Algemeen Handelsblad 12 November 1910. p. 4-5.
• Tijdschrift voor Slavische Literatuur. Bertha Mohr-Ulmann, ‘Boerendichter Jessenin’, een lezing gehouden in 1926. https://www.slavischeliteratuur.nl/tslarchief/tsl65/65c.html
• Foto Dick Mohr en Bertha Ulmann, fotograaf S. Adamowische in Kalouga. Archief Marianne Elshout-Mohr  en Daria Mohr.

[1] overleden 22 mei 1935 in Den Haag.
[2] De Nederlandse naam van Tallinn in Estland.

Fotograaf Philip Dirk van Pallandt

Philip Dirk, baron van Pallandt is geboren in Den Haag op 28 december 1889 en overleden te Ommen op 1 november 1979). Tijdens zijn reizen was Van Pallandt bevriend geraakt met de stichter van de scouting, Robert Baden-Powell. Hij werd een leider in de beginjaren van de Nederlandse padvinderij. Baron Van Pallandt maakte vaak foto’s van padvinders. Dat was voor die tijd (zo rond 1925) zeer modern. Hij maakte ze deels op het landgoed Eerde. Van zijn foto’s zijn twee series kaarten en grotere prenten gemaakt. De foto’s waren in die tijd zo vermaard dat ze zelfs in het buitenland gebruikt werden. Zo hingen er verscheidene prenten van hem in het Wereld Hoofdbureau van de scouts in Londen. Hij was geen fotograaf van beroep, maar zijn foto’s zijn wel gebruikt voor twee series kaarten  en prenten van de padvinderij.
In 1913 kampeerden de eerste padvinders op landgoed Eerde, onder meer bij de Ada’s Hoeve. In 1923 besloot Van Pallandt de Ada's Hoeve, de padvindersboerderij, en omliggende terreinen aan de Nederlandse Padvinders te schenken. In het Ada's Hoeve historisch archief is de tweede serie met de titel Jongensleven opgenomen. Deze map bevat '6 platen, formaat 30 x 40 cm, uitgevoerd in Rotogravure, naar foto's van Ph. Baron van Pallandt van Eerde. De fotoserie was te koop voor f2,50 via de Vereeniging 'De Nederlandsche Padvinders' die toen hun Hoofdkwartier hadden in de 2e Const. Huygensstraat 83 in Amsterdam. Aldus de tekst op de omslag van de serie. Mogelijk bestonden beide series uit zes kaarten. De eerste serie van de Baron van Pallandt groep in ’s-Gravenhage heeft cursieve teksten op de onderkant van de witte omlijsting, de tweede serie van de 1ste. Amst. Groep heeft een normale tekst in hoofdletters op de omlijsting staan. De tweede serie zijn is gedrukt door de Nederlandsche Rotogravure Maatschappij  in Leiden (zie logo NRM op de beeldzijde van de kaart) .
 
Bronnen

• Joke Draaijer, 2019. Landgoed als leerschool. Biografie van Philip Dirk baron van Pallandt van Eerde (1889-1979), Hilversum, Verloren. 384 p.

Bij de geboorte van prinses Beatrix in 1938 heeft J. Sleding te Amsterdam een serie prentbriefkaarten uitgegeven met illustraties van Riet Raaphorst. Twee kaarten uit die serie vielen deze week in de bus: de nummers 6 en 8.

Het zijn mooi uitgegeven kaarten, in een goede ongelopen staat. Bonus was dat op de kaart met nummer ​8 in het postzegelkader dunnetjes in potlood de toenmalige verkoopprijs van 6 cent staat. In 2020 zou dat omgerekend naar het toenmalige prijspijl een bedrag van € 1,37 zijn. En dat zit dan weer niet heel ver van de huidige prijs van kwalitatief goede prentbriefkaarten.

En dan nu op jacht naar de andere kaarten in de serie!

​EW

Deze blogbijdrage over auto reclamekaarten is de eerste die ik voor de VDP mag schrijven, na een korte digitale instructie van uw webmaster Eric Wiggers te hebben ontvangen. Het is mijn bedoeling om maandelijks een kaart (of een kleine serie) uit mijn collectie te behandelen en dan steeds een ander merk te kiezen om er een beetje variatie in aan te brengen. Ik kan niet beloven dat er alleen in Nederland uitgegeven kaarten tussen zullen zitten want er zijn kaarten uit vele landen in mijn collectie aanwezig. De belangrijkste groep zijn de Amerikaanse kaarten, aangezien het fenomeen 'car advertising postcards' daar het grootste is met vele verzamelaars. We trappen af met een serie van 4 kaarten van Alfa Romeo sport modellen, nl. de GTV en de Spider. Het zijn Amerikaanse uitgaven uit  het jaar 1986 en het formaat is 12,6 x 17.7 cm. Elk model is voorzien van een bijschrift en opmerkelijk is dat de zilvergrijze Spider de modelnaam Graduate heeft gekregen, met een dikke knipoog naar de gelijknamige film uit 1967, toen mrs. Robinson ook in een Alfa Romeo Spider rond reed, al was die wel van een ouder, iets afwijkend model.

​LZ
www.carsonpaper.nl

Tekenaar Peter Lem (1922-2010)
 
 
Biografie [1]
Petrus Jacobus Maria (Peter) Lem is op 4 september 1922 geboren in de Amsterdamse wijk De Pijp, waar zijn vader handelaar in schrijfmachines is [2]. Al jong heeft hij talent voor tekenen en gaat hij naar het tekenatelier van de Sint Jozef Gezellen Vereniging. Ook krijgt hij tekenles van de kunstenaar Toon Noyons. Hij is leerling op het etalageatelier van V&D en op het atelier van Joop Geesink. In 1941 begint hij bij de Marten Toonder-studio als tekenaar van tekenfilmachtergronden. [3].
In 1947 gaat Lem bij het destijds toonaangevende reclamebureau Van Alfen werken. Voor dit bureau van Philip van Alfen werken veel kunstenaars/illustrators, zoals Cor Hund, Herbert Fiedler, Frans Hazeveld en Ben Mohr. Peter trouwt op 4 maart 1948 met Cornelia (Cocky) Vialle en krijgen 5 kinderen.  In 1955 wint hij een Europese affichewedstrijd, in 1956  ontvangt hij de eerste prijs op het internationaal zuivelcongres in Rome voor een affiche voor boter en in de jaren ’60 wint hij prijzen bij twee door de Bijenkorf uitgeschreven wedstrijden voor toegepaste illustratie.
Naast dit commerciële werk heeft Peter Lem een klein persoonlijk oeuvre getekend en geschilderd. In dit vrije werk zijn nauwelijks invloeden van zijn reclamewerk terug te vinden. Hij was een liefhebber van “tekenen in de marge”. Echt óveral heeft hij op getekend, in de marge van puzzelboekjes en brieven, op adreswikkels en allerlei verpakkingsmateriaal.
Tot begin jaren ‘90 bestaat zijn vrije werk voornamelijk uit collages en abstracte vormen. Architectuur en de stad worden hoofdthema in zijn werk. Een hoogtepunt in zijn oeuvre is de serie ‘STAD’, bestaande uit 8 schilderijen die hij maakte na zijn 80ste. Hij overlijdt op 87-jarige leeftijd in 2010.
 
Prentbriefkaarten
Er zijn twee series kaarten bekend, getekend door Peter Lem. De ene serie bestaat uit negen of meer kinderkaarten van de uitgeverij Allis, de andere serie bestaat uit kerst- en nieuwjaarskaarten, waarvan er zes bekend zijn. Deze kerst- en nieuwjaarskaarten zijn gesigneerd met P.LEM en met drie streepjes. De laatste is het symbool van Studio Drie. Over deze Studio zijn geen bijzonderheden bekend. De uitgever van deze serie is Drukkerij Van Ostade uit Amsterdam.

N.V. Drukkerij Van Ostade
In 1881 is drukkersfirma Holdert & Co. een van de grootste drukkerijen van de hoofdstad. Het bedrijf is aanvankelijk op het Rokin gevestigd, en sedert 1889 in Felix Meritis op de Keizersgracht. H.C.M. (Hak) Holdert (1870-1944) is tot aan het begin van 1894 bedrijfsleider in de drukkerij van zijn vader Anton en oom Hendrik. In dat jaar begint hij in een keldertje aan de Nieuwezijds-Voorburgwal voor zichzelf onder de naam Stoomdrukkerij Elsevier. In 1900 verruilt Holdert zijn keldertje voor een grote nieuwe drukkerij in de Van Ostadestraat 233.
In een poging om zijn kranten uit handen van de Duitsers en de NSB te houden, drukt hij gedurende de oorlogsjaren veel Duitse en pro-Duitse periodieken.[4] Uitgeverij Elsevier wil na de oorlog niet geassocieerd worden met de pro-Duitse drukkerij Elsevier. Via de kantonrechter komt er een verbod op de naam Elsevier voor de drukkerij. Op 8 augustus 1945 houdt de naam Stoomdrukkerij Elsevier op te bestaan en wordt de naam Drukkerij Van Ostade. Later wijzigt deze naam in Holdert & Co.[5] Deze naam blijft tot een kraak in 1980 op de gevel staan. Daarna vestigt zich Drukkerij Raddraaier in de Van Ostadestraat 233. Drukkerij Raddraaier drukt hoofdzakelijk voor sociaal-culturele en politieke organisaties, kunstenaars, fotografen en Rietveldstudenten.

DOWNLOAD PDF
 
Bronnen

• J.P. Klautz, 1950. Elseviriana. Het Parool, 5 juli 1950.
• Paul F. M. Lem, 1984. Frans Lem 75 kantoormachines 1909-1984. ill. uit eigen archief fam.Lem e.a. 167 pp.
• Ruud J. Lem & Wil F.T. Lem, 1993. Genealogia Lemniana, Maastricht. 
• MLB Galerie, 2017. tentoonstelling Tekenen in de marge. Peter Lem (1922-2010) tekenwerk. Monument voor een Amsterdamse tekenaar. [persbericht expositie].

 
[1] Bron: voornamelijk op tekst van MLB Galerie, deze aangepast en uitgebreid.
[2] Zoon van Johannes Rutger(u)s Antonius Maria Lem (* 15 7 1890- †16 2 1977) en Johanna Maria Fienee (* 7 5 1896-† 3 7 1979). Woonachtig aan de Roerstraat 22 in Amsterdam. Zijn vader is vanaf 1912 mede-eigenaar van de nieuwe firma reparatie-inrichting voor schrijfmachines
[3] Op zijn prentbriefkaarten is ook Studio Drie genoemd. De Marten Toonder Verzamelaarsclub noemt Peter Lem striptekenaar.
[4] Het K-nummer van drukkerij Elsevier is K 199.
[5]  In de krant Het vaderland is in 1952 al sprake van drukkerij Holdert & Co. In Amsterdam.

Emile Duployé

Stenografie
Stenografie [1], ook wel kortschrift of snelschrift genoemd, is de kunst om door middel van tekens en afkortingen zeer snel te schrijven, vooral gebezigd om mondelinge voordrachten woordelijk op te schrijven en gedicteerde brieven op te nemen. Marcus Tullius Tiro was de secretaris van Cicero (106 v. Chr. – 43 v. Chr.) Hij staat vooral bekend als de uitvinder van het Oud-Romeinse kortschrift, dat men sinds de 16e eeuw notae tironianae (Tironische Noten) noemt. Tiro ontwikkelde dit schrift om Cicero's redevoeringen snel te kunnen noteren. Sindsdien zijn in de loop der tijd veel systemen ontwikkeld, vaak op een bepaalde taal toegespitst. Bekende uitvinders van stenografische systemen zijn Isaäc Pitman (Engeland), Franz Xaver Gabelsberger (Duitsland), Albert Delaunay (Frankrijk), Emile Duployé (Frankrijk, België en Zwitserland), Cornelis Anthonius Steger en Arnold Willem Groote (beiden Nederland). Petillon noemt in zijn artikel de volgende in Nederland bestaande systemen: Stolze-Wéry, Gabelsberger-Schwab, Pitman de Haan, Steger, Goudschaal, Bussman, Dekker en Groote.
 
Emile Duployé
Emile Duployé (1833-1912) is de meest bekende Franse uitvinder van een snelschrift -methode. Volgens sommigen vooral bekend door de vele manieren, waarop hij reclame maakt voor zijn systeem. In een vergadering van Duployé-stenografen heeft hij daarover eens het volgende gezegd: „Het gemiddelde aantal prospekti, dat ik de eerste jaren heb verzonden, varieerde tusschen 3 à 400.000 exemplaren.  Voor den oorlog (1870/71), heb ik op groote schaal reklame in de bladen gemaakt. Alleen met het „Agence Havas”, heb ik in een jaar voor 30.000 franken aan advertentiën gekontrakteerd. Een aanplakbiljet, een meter lang en een halven meter hoog op de muren van de stations geplakt, vermeldde: „Sténographie Duplóyé. Ik zou zoo voort kunnen gaan, aldus Duployé zelf. Ik zou ook nog kunnen spreken van de vellen schrijfpapier, welke ik den onderwijzers als premie heb aangeboden, en welke zij aan hunne leerlingen voor Nieuwjaarswenschen hebben uitgedeeld, van de steno-briefkaarten, van de meer dan twee miljoen enveloppen, van de advertentiën op meer dan twee miljoen almanakken, op de spoorboekjes en van de alfabets met kwistige hand over de vier windstreken uitgestrooid”.
 
Methode Duployé
In 1860 publiceerde de abt Emile Duployé zijn alfabet en zijn methode, die oorspronkelijk uit 29 tekens bestond. Zijn methode is gebaseerd op de uitspraak van de woorden, zo wordt plumeau in zijn kortschrift plumo. Dit staat op een van de vele briefkaarten en enveloppen, die met zijn reclame zijn bedrukt. Op deze briefkaart staan op de adreszijde de 29 tekens en acht voorbeelden: Chat, Chapeau, Château, Sonnette, Fagot, Plumeau, Table d’école en Voiture met een plaatje en het woord in kortschrift. Op de andere zijde voor correspondentie is in dit geval een brief in het Frans geschreven, met onder ieder woord de “vertaling” naar het kortschrift. Onder een rij medailles (10+2) staat de tekst STÉNOGRAPHIE DUPLOYÉ Méthode pour apprendre, sans maître, en 2 heures.19e édition, franco : 3 fr. La Lumiére stenographique, journal en sténographie, 29e annee – 1 an : 2 fr. E. DUPLOYÉ, A SINGENY (Aisne). Op een uitgave van een jaar later staat boven de medailles: La Médaille d’Or aux Expositions Universelles et Internationales de 1878, 1889 et 1900. Met de 30e annee voor het tijdschrift is de eerste kaart dus uit 1889 en de tweede uit 1900. Uit latere reclames is bekend dat aan Duployé ook aan de volgende tentoonstellingen deelnam: 1904 St. Louis (Gold Medal), 1905 in Luik (Médaille d’Or) en 1908 in Londen Médaille d’Or). De kaarten van Duployé zijn beslist niet zeldzaam, ze zijn in grote hoeveelheden en in een groot aantal uitvoeringen verschenen. Er is zelfs een “Album de Cartes Postales Sténographiques uitgegeven”, (prix 0,60 centimes), bedoeld om de kaarten in te plakken.
 
Prijs enveloppen en briefkaarten
Op een van de briefkaarten staat de prijs van enveloppen en briefkaarten: « Cent enveloppes de lettres avec alphabet sténographique 0,50 c. Cent cartes postales comme celle ci, 1fr. . . . Adresser mandats ou timbre poste à M.E. DUPLOYE, 23 quai de l’Horloge, 23, Paris. »
 
Devies
Het devies van Emile Duployé was Abréger les travaux c’est prolonger la vie, zo staat op een van de briefkaarten te lezen. Vertaald: Het werk bekorten is het leven verlengen.

Download PDF (met bijlagen)

Bronnen

• Emile Duployé, 1860. Sténographie-Duployé, écriture plus facile, plus rapide et plus lisible que toute autre, s'appliquant à toutes les langues. Lyon.
• R.H. Homulle, 1926. Uit de geschiedenis van het kortschrift. De R.K. bediende.  22 Juni 1926.
• R.H. Homulle, 1928. Emile Duployé en het Franse kortschrift. Overijsselsch Dagblad 14 Januari 1928.
• Oosthoek Encyclopedie,1916. Duployé, Emile.
• A.F. Petillon, 1902. De stenografie. Systeem Riënts-Balt. Boon’s Geïllustreerd Magazijn. N.J. Boon, Amsterdam: 88-92.

 
[1] Gevormd uit het Griekse stenós = nauw en graphein = schrijven.

Fotograaf Dirk Schnabel
 
Dirk Gerardus Andries Schnabel is tekenaar, fotograaf en directeur van een clichéfabriek. Hij is 4 februari 1870 te Dordrecht geboren. Hij overleed te Amsterdam op 3 februari 1933. Hij huwde op 8 juli 1908 in Dordrecht met Teuntje Morks.
Tot 1898 is hij als fotograaf werkzaam geweest in Dordrecht, daarna vertrok hij naar Leipzig, vermoedelijk om daar als drukker een opleiding te volgens. Vanaf 1899 vestigt hij zich in Amsterdam, om in 1900 in het gebouw van Felix Meritis aan de Keizersgracht 324 de “Dirk Schnabel Photo Chemigrafische Kunstinrichting” op te richten, later is het een Naamloze Vennootschap geworden: N.V. Chemigrafische Kunstinrichting v.h. Dirk Schnabel. In 1910 liet hij een de Admiraal de Ruyterweg 21 in Amsterdam een bedrijfspand bouwen. Er zijn ook fotografen aan de clichéfabriek verbonden. Zo is Bernard Eilers in 1904 hoofd van de fotografische afdeling van de toen nog aan de Keizersgracht gehuisveste Chemigrafische Kunstinrichting. In advertenties en reclamedrukwerk is sprake van clichés voor de boekdrukpers, specialiteit in autotypie en van een zincografische inrichting.
 
Album Nauta

Uitgever Nauta uit Velsen heeft verscheidene albums uitgegeven voor het insteken van kalenderblaadjes met foto’s van stads-, dorpsgezichten en landschappen in Nederland. Dergelijke foto’s zijn ook gebruikt door Nauta voor zijn prentbriefkaarten. Op veel van die foto’s staat links- of rechtsonder Schnabel sc., sc is een afkorting voor sculpsit = (de genoemde) heeft het gegraveerd.
De clichémaker Schnabel staat alleen op de zwart-wit foto’s, op de kleurenplaatjes komt zijn naam niet voor. Op de prentbriefkaarten van Nauta ben ik de naam Schnabel niet tegengekomen. Wel heeft Nauta een kaart van de visscherijtentoonstelling in Katwijk uitgegeven, waarop rechtsonder op de foto “MODERN” staat [1]. Mogelijk heeft hij wel gebruik gemaakt van de diensten van Schnabel voor zijn prentbriefkaarten, maar zijn naam niet daarop vermeld of voor de prentbriefkaarten is een andere druktechniek gebruikt.
 
Foto’s
Als fotograaf publiceerde hij foto’s met als onderschrift: “Fotografie “Fluos” Monopolie.
Hij maakte een grote serie foto’s van de tentoonstelling Oud-Dordt in het Oranjepark t.g.v. het 10 jarig bestaan van de vereniging Vak en Kunst in 1897. Vijf foto’s uit deze serie zijn door de Dordtse uitgever E.E. Haagens gebruikt voor prentbriefkaarten van deze tentoonstelling.
 
Kaarten
Het verslag van de Zuidafrikaansche Tentoonstelling in Dordrecht in de Dordrechtsche Courant, van 20 juni 1902, eindigt met “De heer R. Lary [2]leverde ter gelegenheid van de opening de teekening voor een prentbriefkaart: een Kaffervrouw met kind op den rug op den voorgrond, en op kleinen afstand een paar Kafferkralen. Het is een mooie, zonnige teekening; de heer Dirk Schnabel, een oud stadgenoot, maakte er het cliché voor, terwijl de Firma Morks & Geuze [3] de uitgever is.
 
Clichés
Een cliché is een plaat, waarop door afgieten, stempelen, graveren of langs scheikundige weg het negatief beeld van iets is aangebracht, zodat daarvan afdrukken kunnen worden gemaakt. Er zijn twee soorten clichés: lijn- en rasterclichés.
Een lijncliché is een cliché gemaakt van afbeeldingen zonder tussentinten (bijvoorbeeld lijntekeningen). Een illustratie met grijstinten, bijvoorbeeld een zwart-witfoto, wordt door middel van een raster teruggebracht tot een afbeelding die uit punten is opgebouwd. Hier is sprake van een autotypie of een rastercliché.
 
Overige clichéfabrieken
Schnabel was niet de enige clichéfabriek die iets met prentbriefkaarten van doen had. In tabel 1 staan de clichéfabrieken waarvan bekend is, dat ze prentbriefkaarten hebben uitgegeven, dan wel de clichés daarvoor hebben gemaakt.
 
 Tabel 1. Clichéfabrieken Nederland  [4]
De arbeiderspers, Amsterdam.
L. van Leer & Co., Amsterdam.
Chemigrafische Kunstinrichting v.h. Dirk Schnabel, Amsterdam.
Uitgeversmij. C. Misset, Doetinchem.
Firma v.h. M.J. van der Loeff, Enschede.
Maks’ Clichéfabriek  [5], ’s-Gravenhage.
Boek- en kunstdrukkerij Mouton & Co., s’-Gravenhage.
Jacobs’ Drukkerij, Groningen.
Clichéfabriek Chemez, Joh. Enschede & Zonen, Haarlem.
Cliché en stempelfabriek A.C. Verhees, ’s-Hertogenbosch en Nijmegen.
Clicheks, Clichéfabriek  [6], Leeuwarden.
J. van Poll Suykerbuyk, Kon. Grafische Kunstinrichting, Roozendaal.
Grafische Kunstinrichting De Reproductie Compagnie, Rotterdam.
Clichéfabriek Helios N. van Dien [7], Rotterdam.
Clichéfabriek „Modern″ [8], Rotterdam.
Kon. Ned. Boekdrukkerij H.A.M. Roelants, Schiedam.
Grafische Kunst Inrichting v.h. Biegelaar & Jansen, Utrecht.
Drukkerij Bosch, Utrecht.
Grafisch Kunstinrichting S. Bakker Jz., Zaandijk.
Koninklijke Drukkerij en Uitgeverij  van de  Erven J.J. Tijl, Zwolle.
 
DOWNLOAD PDF

Bronnen

• Lodewijk van Duuren, 20xx. Fotografen en uitgever J.N. Voorhoeve. VDP-bulletin 143 30.
• Henk Nieuwenhof, 2008. Naamlijst van Nederlandse prentbriefkaarten. VDP.
• Steven Wachlin, 2011. Photographers in the Netherlands. Centraal Bureau voor Genealogie.
• Jan Willemsen, z.j.  Album Nauta, 1913-1914.
  https://www.flickr.com/photos/8725928@N02/albums/72157626010337767/

 
Noten
[1] Mogelijk Clichéfabriek Modern in Rotterdam.
[2] Kunstschilder Roeland (Roland Larij) (1855-1932)
[3] Er zijn geen directe familiebanden tussen de boekhandel Morks en Teuntje Morks, de echtgenote van Dirk Schnabel gevonden.
[4] Voorkomend in de Uitgeverslijst van Nederlandse prentbriefkaarten én Sijthoff’s Adresboek voor de Boekhandel.
[5] Genoemd in het artikel “Fotografen en uitgever J.N. Voorhoeve”.
[6] Bekend van een prentbriefkaart uit Leeuwarden.
[7] Bekend van prentbriefkaarten uit Den Haag en Rotterdam.
[8] Zie paragraaf Album Nauta.

Lodewijk van Duuren

Aankoop van week 43: Mapje De Olympische Spelen

Ned. Klassiek Verbond
Het bestuur van het Nederlands Klassiek Verbond heeft besloten ter gelegenheid van de Olympische Spelen een mapje met 12 reprodukties in briefkaartvorm uit te geven, ontleend aan afbeeldingen op Griekse vazen, die sportscènes tot onderwerp hebben. Deze uitgave is alleen bestemd voor leden van het Verbond en scholieren. Bij de kaarten zal op een afzonderlijk blad een beknopte toelichting gevoegd worden.
Bovenstaand bericht verscheen op 11 maart 1960 in het Algemeen Handelsblad.
 
Mapje De Olympische Spelen
In 2018 verscheen in het Prentbriefkaarten Magazine van de VDP een artikel over de Olympische Spelen. In het artikel komt dit mapje niet voor. Aan de kaarten zelf is niet te ontdekken dat het om een uitgave gaat naar aanleiding van de Olympische Spelen in Rome in 1960. Dat blijkt alleen uit de titel van het mapje en de losse toelichting.
Het mapje bevat twaalf kaarten met afbeeldingen van aardewerk met Olympische voorstellingen. Uitgegeven door het Nederlands Klassiek Verbond (NKV) in samenwerking met Uitgeverij Ter Burg, Alkmaar. Op de achterzijde van het mapje staat het logo van het NKV. No. 1 en 11 ontbreken in het aangeschafte mapje. Het zijn groot formaat zwart-wit kaarten, die genummerd zijn.
In het mapje zit een dubbel gevouwen blaadje met een toelichtende tekst op de klassieke Olympische Spelen. In deze toelichting is verscheidene malen sprake van Imago, een weekkalender, die het NKV jaarlijks uitbrengt
Het Nederlands Klassiek Verbond is een vereniging voor iedereen die geïnteresseerd is in de Grieks-Romeinse Oudheid. De vereniging is opgericht in 1938.
 
Overige Mapjes
Het Nederlands Klassiek Verbond heeft nog twee mapjes met 12 kaarten uitgegeven, één in 1964 en één in 1966.
In 1964 verscheen een mapje met de titel “Romeinse Kinderportretten”. De toelichting in het mapje heeft de volgende tekst: “ Romeinse Kinderportretten, verzameld door Prof. Dr. J.H. Jongkees onder auspiciën van het Nederlands Klassiek Verbond uitgegeven door Drukkerij Ter Burg Alkmaar 1964. Omslag: Beeld van een volksjongetje Rome Galerie Borghese Getekend door Bureau van Midden te Zaandam. “ [1]
 In 1966 verscheen een serie van Grieks aardewerk, in bijna dezelfde uitvoering in 1960. Alleen de namen van de fotografen zijn bij deze serie toegevoegd. Het is niet bekend of het mapje ook een toelichting bevatte.
 
Uitgeverij Ter Burg, Alkmaar
De N.V. Boekhandel v.h. K. ter Burg aan de Koorstraat 1, hoek Langestraat  in Alkmaar heeft een of meer “Echte Foto” kaarten van Alkmaar uitgegeven. Deze boekhandel is in 1920 door Klaas ter Burg (1893-1958) opgericht als Christelijke Boekhandel K. ter Burg. In 1963 is zijn zoon Piet ter Burg directeur.
In Alkmaar is ook een Drukkerij Ter Burg B.V. gevestigd aan de Havinghastraat 58.
Uitgeverij Ter Burg Offset in Alkmaar drukt naast de kaarten het tijdschrift Hermeneus van het Nederlands Klassiek Verbond en de jaarlijkse Imago-kalender.  Ook drukken zij het Mededelingenblad van het Allard Pierson Museum.
Waarschijnlijk is er een relatie tussen de drukkerij-uitgeverij Ter Burg en de boekhandel v.h. K. ter Burg.

Bronnen

• Beyen, H.G. & Eliz. Visser - e.a., 1958. Terugblik op vijf centra van antieke cultuur. Ter gelegenheid van het vierde lustrum van het Nederlandsch Klassiek Verbond.  Ter Burg, Alkmaar.  58 pp.
• Last Dodo, serie 1966 van het Nederlands Klassiek Verbond. https://www.lastdodo.nl/nl
• Lodewijk van Duuren, 2018. Olympische Spelen. VDP-Bulletin 135: 8-14.
• Hanneke Versélewel de Witt Hamer, 2018. 80 jaar Nederlands Klassiek Verbond 1938-2018. Nederlands Klassiek Verbond. 128 pagina's.

Tabellen
Download PDF

[1] Omdat maar van één kaart (nr. 12) de adreszijde bekend is, zijn de titels van de overige 11 kaarten niet bekend. De tekening is gemaakt door Van Midden Reclamebureau.

DOWNLOAD de PDF

Biografie
Fotograaf Maria Cornelia (Miek) Douw is geboren in Rotterdam op 29 april 1915 [1] en overleden te Renkum op 88-jarige leeftijd op 22 oktober 2003. Zij is gehuwd met Henk de Jong op 14 september 1944 te Driebergen. Het toekomstige adres volgens de huwelijksaankondiging is Jacob van Gaesbeeklaan 23 te Driebergen.
Miek Douw ging na de voltooiing van de HBS (1933) rond 1936 in de leer bij een fotograaf in Rotterdam of Leiden. In hetzelfde jaar vertrok zij naar München, waar zij een opleiding deed aan de Bayerische Staatslehranstalt für Lichtbildwesen. Na haar terugkeer in 1937 werkte zij ruim een jaar als fotografe voor de Nederlandsche Rotogravure Maatschappij in Leiden. Daar maakte zij kennis met de kleurenfotografie en de Bermpohl driekleurencamera. Vervolgens verliet zij Nederland opnieuw voor de opleiding ‘Publiphot’ in Parijs, die werd geleid door de uit Duitsland afkomstige Gertrude Fehr-Fuld  (1895-1996). Miek Douw was van plan om na haar leerperiode bij Publiphot in dezelfde stad werkervaring op te doen bij Ondiacolor van de Tsjech Frantisek Horky in Parijs. Deze plannen zijn echter verstoord door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog.
Miek Douw nam een bijzondere positie binnen de Nederlandse fotografie in, omdat zij de kleurenfotografie beheerste. Dat blijkt uit de bewaard gebleven kleurenfoto’s. Na de oorlog begon zij in Rotterdam haar eigen fotostudio, gespecialiseerd in reclame- en kinderfotografie. Haar foto’s werden onder andere gepubliceerd in Libelle, Unicum, Rijk der Vrouw, Centra Maandblad van uw kruidenier, Foto, Nederlands Jaarboek voor de Fotokunst, Revue der Reclame en er verschenen diverse kalenders met landschappen en kinderportretten [2].
Zij was lid van de vereniging Nederlandsche Fotografen Kunstkring (NFK).[3] Miek Douw nam deel aan de tentoonstelling “Jonge Nederlandsche Reclamekunst” in het Polmanshuis in Amsterdam van 17 tot 23 oktober 1940. Miek Douw won verscheidene prijzen bij fotowedstrijden, uitgeschreven door fototijdschriften, zoals Kleinbeeld-foto, Focus en Foto, soms onder de naam Mevr. Miek de Jong-Douw. Samen met Wim Berssenbrugge uit Scheveningen ontving ze een tweede prijs in 1941 bij de Agfacolor-Kunstlicht kleurenwedstrijd. Begin jaren vijftig begon haar man “De Jongs Lingerie en Tricotindustrie” te Ede met de merknaam Pirola, waarbij Douw zich toelegde op de ontwerpen.
 
Kaarten
Er zijn een aantal series met foto’s van Miek Douw bekend, een van Spanjersberg in Rotterdam, drie van Jospé uit Arnhem en één serie zonder uitgever. Spanjersberg heeft ook de Kinderkalender 1942 uitgegeven met foto’s van Miek Douw met 24 bladen. Jospé heeft na de oorlog een aantal series klein formaat kleurenkaarten uitgegeven van Nederlandse fotografen, waaronder Miek Douw. Andere fotografen uit deze serie zijn Piet Smeele, Wim Berssenbrugge, Adolf Dietz, Nico Zomer, Janneke Kroes, Warburg en Meinard Woldringh.
 
Serie 1
Uitgever Spanjersberg. Serie groot formaat kaarten met foto’s van kinderen. De foto’s zijn bruin getint. Rechtsonder op de witte rand staat de “handtekening” van Miek Douw.
De adreszijde is bruin bedrukt. Op de deelstreep staat „MIEK DOUW KINDERSERIE”, er is geen postzegelvak. Linksonder staat Sparo, het logo van Spanjersberg Rotterdam. Daarboven staat een nummer, bijvoorbeeld No. 5. Het hoogst bekende nummer is No. 23 [4]. De nummers 5, 6, 8, 15, 12 en 23 zijn bekend. Een van de kaarten is in 1943 afgestempeld.

Serie 2
Uitgever Jospé. Serie klein formaatkaarten met kleurenfoto’s van landschappen met witte rand.  Voor zover bekend alleen verticaal. De omlijsting van het postzegel vak bestaat uit de naam JOSPE. Onder de deelstreep staat het logo Van JosPe Arnhem. Linksboven Opname Miek Douw. Op de deelstreep de naam van de serie: Kleurenserie 15. Links onder K 744, het kennummer van drukkerij de IJssel (Borst) in Deventer. Er is één kaart bekend.

Serie 3
Uitgever Jospé. Serie klein formaatkaarten met kleurenfoto’s van landschappen met witte rand.  Voor zover bekend alleen verticaal. De omlijsting van het postzegel vak bestaat uit de naam JOSPE. Onder de deelstreep staat het logo Van JosPe Arnhem. Op de deelstreep de naam van de serie: Kleuren-serie 2.  Foto Miek Douw. In het postzegelvak  K 535, het kennummer van drukkerij  van de Weerd in Arnhem. Er is één kaart bekend.

Serie 4
Uitgever Jospé. Serie klein formaatkaarten met foto’s van kinderkopjes met witte rand. Dun papier. Voor zover bekend alleen verticaal. De omlijsting van het postzegel vak bestaat uit de naam JOSPE. Onder de deelstreep staat het logo Van JosPe Arnhem. Linksboven Foto Miek Douw. Op de deelstreep de naam van de serie: Kleurenserie 10. Er zijn negen kaarten bekend [5]. Oudst bekende poststempel 1947.
 
Serie 5
Uitgever Jospé. Serie klein formaat kaarten (horizontaal en verticaal) met witte rand.  Het zijn foto’s van kinderen. De omlijsting van het postzegel vak bestaat uit de naam JOSPE. Onder de deelstreep staat het logo Van JosPe Arnhem. Linksboven Opname Miek Douw. Op de deelstreep de naam van de serie: Serie IJ 50. Er zijn acht kaarten bekend. Oudst bekende poststempel 1947.
 
Serie 6
Onbekende uitgever. Serie klein formaat kaarten met foto’s van landschappen en dieren. Het zijn kleurenfoto’s met een witte rand. Op de adreszijde staat in het liggende postzegelvak K 2092, dat is het kennummer van Van Rhee’s Drukkerij in Rotterdam. Links onder staat MIEK DOUW KLEURENBEELD No. 4. De kaart is in 1951 afgestempeld. Er is nog een kaart uit deze serie bekend met een foto van zeilboten met No. 5.
 
Bronnen

• Database Artists RKD, Den Haag.
• Kranten en tijdschriften. Delpher KB., Den Haag.
• Nederlands fotomuseum, Rotterdam. Biografie Miek Douw. https://collectie.nederlandsfotomuseum.nl/fotografen/detail/1d81da35-30da-6180-000e-8acaacdf8c00
• Nederlands Fotogenootschap. z.j. Vondst op steenworp afstand van het Nederlands Fotomuseum. Het archief van Miek de Jong-Douw. NFg – Nieuwsbrief 43.

[1] dochter van Gabriel Jacob Douw kantoorbediende en Geertruida Maria Helena Geene zonder beroep.
[2] Zoals voor de Kinderfotokalender uit 1950 van de drukkerij H.L.Smit & Zn. uit Hengelo.
[3] Biografie grotendeels overgenomen van het Fotomuseum in Rotterdam.
[4] Mogelijk totaal 24 kaarten als deze foto’s ook voor de Kinderkalender 1942 met 24 bladen zijn gebruikt.
[5] 5 zeker en 4 waarschijnlijk.