Deze week lag er een prachtige kaart van Freddie Langeler in de bus. De kaart is uit 1919 en is bijna 100 jaar geleden op 31 maart 1923 verstuurd van 's-Gravenhage naar Rotterdam.

In dat nummer heeft Lodewijk van Duuren een overzicht gepubliceerd van alle op dat moment bekende kaarten met illustratoren uitgegeven door Weenenk & Snel in (toen nog) Den Haag van 1916 tot en met 1924. De kaart van de week is een mooie aanvulling op die lijst!

Een misdruk van de drukker Trenkler
De kaart van de maand is een kaart van Nijmegen met de Belvedère en het viaduct naar de Belvedère. Het is een bekende locatie die op veel kaarten van Nijmegen staat afgebeeld. De beeldzijde van deze kaart is dus niet bijzonder en geeft geen aanleiding voor de keuze voor de kaart van de maand.
Als je echter de kaart over de korte zijde omdraait, staat de adreszijde op zijn kop. Maar er is meer aan de hand, de adreszijde hoort namelijk niet bij de beeldzijde, maar behoort gedeeltelijk tot een Duitse kaart van een restaurant (bovenaan) en tot een Duitse kaart met de titel Haus Sonnenschein (onderaan). Ook staat de deelstreep uit het midden.
Het nummer op de kaart 20 37164 is van de drukker Trenkler uit Leipzig. De eerste twee cijfers geven aan dat de kaart in 1920 is gedrukt. Zeer waarschijnlijk is Weenenk & Snel de uitgever, want een kaart van Nijmegen, Ruïne Valkhof van Weenenk & Snel (Nummer: Nijm. 85. en drukkersnummer 20 37174) heeft dezelfde uitvoering als de kaart uit Nijmegen. De lettertypen van plaatsnaam en titel van beide kaarten komen geheel overeen.
 
Drukfout
Waarschijnlijk is na het drukken van de beeldzijde, het veel met afbeeldingen verkeerd omgelegd, waardoor niet alleen de zaak op zijn kop kwam te staan en een verkeerde adreszijde op de beeldzijde is gedrukt, maar ook is het geheel ten opzichte van elkaar verschoven.
Het bijzonder is dat deze mislukte kaart toch in de handel is gekomen en waarschijnlijk in Nijmegen te koop was en vanuit Nijmegen verstuurd. Helaas is de plaatsnaam in het stempel niet leesbaar. Wel is de datum en de tijd leesbaar: 10. VIII. 22 12-1 V (10 augustus 1922 van 12 tot 1 voormiddag). Het stempel met zes lijnen is een continuerend machinestempel dat over de gehele breedte van het poststuk stempelt. Een dergelijk stempel is in Nijmegen gebruikt van 1919 tot en met 1922.
 
Zoektocht naar de juiste adreszijde
Een zoektocht naar de juiste adreszijde die behoort bij de beeldzijde met Nijmegen heeft helaas niets opgeleverd. Ook het zoeken naar de beeldzijde van de twee Duitse kaarten was tevergeefs. In ieder geval is mijn conclusie dat Nederlandse en Duitse kaarten bij Trenkler samen op één drukvel kunnen voorkomen, maar dat dat pas zichtbaar wordt bij een misdruk.
 
Tekst adreszijde
De bovenste tekst op de adreszijde luidt:
„Restaurant Sprucke
Fernsprecher 520
Inhaber: Paul Schulz
Gut gepflegte Biere und Weine o Angenehmer
Familienaufenthalt o Grosser Kinderspielplatz.“
 
De uitgever is Gubener Postkarten-Verlag Julius Rothe, Guben, Langestr. 1.
Het restaurant is genoemd naar de wijk Sprucke in Gruben (aan de Neisse).
 

Reliëfkaarten uit Cuba
 
Twee Cubaanse reliëfkaarten krijgen die bijna 50 jaar oud zijn, is een uitzonderlijk verjaardagscadeau. Kaarten in een dergelijke uitvoering waren voor mij totaal onbekend. Het reliëf van de afgebeelde landkaarten is uitzonderlijk, namelijk ca. 9 mm voor de ene kaart (Vinales) en ca. 4 mm voor de andere kaart (Gran Piedra).  Ook hebben de kaarten een uitzonderlijk groot formaat  van 124 x 245 mm.
Links staat op de kaart een landkaart in reliëf en rechts een afbeelding van het landschap, eveneens in reliëf. Zo te zien is het reliëf in geperst papier gedrukt en van een laklaagje voorzien. De adreszijde van stevig papier is op de beeldzijde met reliëf geplakt.  Op de adreszijde staat binnen de deelstreep de naam van de uitgever: Instituto Cubano de Geodesia y Cartografía. De toelichting op de adreszijde staat in het Spaans en in het Engels. De kaarten betreffen twee natuurgebieden in Cuba die in trek zijn bij toeristen.
Op beide kaarten staat met potlood een prijs van 1,00 geschreven. De Cubaanse peso is de munteenheid van Cuba. Eén peso bestaat uit 100 centavo. De prijs zal wel 1 peso geweest zijn.
 
Vinales
De ene kaart toont de landkaart van Vinales in de Provincia de Pinar del Rio. Het is een van de huidige 15 provincies in Cuba in het meest westelijke deel.
Het centrum van de kaart is de Valle de Vinales en ten zuiden ervan de plaats Vinales.  Ook staan er twee motels op de kaart in de buurt van Vinales, hetgeen bevestigt, dat de streek in trek is bij toeristen.
De afbeelding rechts laat een venster zien met uitzicht op de vallei van Vinales. De tekst op de adreszijde heeft te maken met dit plaatje: “Vinales Valley – An open window to nature. Located in the province of Pinar del Rio, place of magnificent beauty with its peculiar mogotes.”
Mogotes zijn geologische verschijnselen, voornamelijk te zien op het eiland Cuba. Ze verschijnen als heuvels van kalksteen die normaal voorkomen in gebieden met tropische of subtropische regenval.

Gran Piedra
De andere kaart toont de landkaart van de Sierra de la Gran Piedra in de Provincia de Oriente. Deze provincie, gelegen in het uiterste oosten van Cuba, was destijds een van de vijf Cubaanse provincies, maar in 1976 is deze provincie in zes provincies verdeeld. Waarschijnlijk zijn de kaarten van voor 1977. In het centrum van de kaart ligt het Parque Nacional Gran Piedra. Op het plaatje rechts (ook in reliëf) staan bergen en enkele huizen. De Engelse tekst op de adreszijde luidt: “La Gran Piedra. One of the most peculiar country sites in Cuba, near Santiago, where you can see beautiful valleys and the blue Caribbean Sea.”
 
Lodewijk van Duuren
 
 
 

De Zeeuwsche Oester
In de Nederlandsche Staatscourant van 2 december 1907 staat een afbeelding en beschrijving van het logo van de firma Gebroeders  van Straaten te Middelburg in verband met de inschrijving van het merk De Zeeuwsche Oester op 1 november 1907.
 
De beschrijving is als volgt:
Het merk stelt voor een oester, waarin de letters: V S M, uitgespaard in wit en voorzien van zwarten schaduw, welke ten opzichte van elkander in een driehoek staan. Boven de oester staan de woorden DE ZEEUWSCHE OESTER en er onder fabrieksmerk in boogvorm.
 
Het merk is ook afgebeeld in een bericht van het Nieuwsblad voor den boekhandel van 7 juli 1908 waarin gewaarschuwd wordt voor misbruik van de naam “Gebr. van Straaten”.  Het bericht eindigt met de zin: “Om bedrog te voorkomen, verdient het aanbeveling voortaan bovenstaand fabrieksmerk op uwe orders te verlangen.” In dit bericht staat het fabrieksmerk op zijn kop.
Het is lastig om te bepalen wanneer het merk voor het eerst op een kaart gebruikt werd. Dat kan niet op basis van het nummer op de kaart, want het staat vaak op klederdrachtkaarten, en die werden verschillende keren met hetzelfde nummer herdrukt. Met zekerheid werd het merk op kaarten gebruikt bij de introductie van de kleurenkaartenreeks, en dat was midden 1909.

Lodewijk van Duuren, met dank aan Antoon Bosselaers

De post in uw vakantie: folder in de vorm van een prentbriefkaart

De ptt post gaf in 1979 een folder uit in de vorm van een leporello met 5 “kaarten”. De voorzijde van de folder lijkt op een prentbriefkaart met vier foto’s, een rondvaartboot, bloembollenvelden, berkenbos en een jachthaven. In het midden de tekst “De post in uw vakantie”. Op de achterzijde van de folder een afbeelding van een adreszijde met postzegel, machine stempel en een “handgeschreven tekst”. De folder geeft een aantal tips voor de post in de vakantie. Die tips zijn in 10 paragraafjes ingedeeld. Bijvoorbeeld: “Stuur ‘ns een vakantiegroet” om adressen van thuis in te vullen, “De post naar uw vakantie-adres”, “Hoe frankeert u uw brief of kaart?” en “De post naar Nederland”.  De laatste paragraaf is naar mijn menig vrij uitzonderlijk. Het geeft de tarieven in diverse vakantielanden per 31 mei 1979. Het zijn de tarieven van 17 Europese landen in Europa. Met uit Oost-Europa alleen Joegoslavië. Er is onderscheid gemaakt in brieven t/m 20 gr. en kaarten. In alle genoemde landen zijn de tarieven voor brieven hoger dan voor kaarten.
 
Hoe frankeert u uw brief of kaart?
Onder dit kopje zijn de tarieven voor verzending binnen Nederland en van Nederland naar het buitenland opgesomd. Binnen Nederland is het tarief voor kaarten 40 cent en voor brieven tot en met 20 gr. 55 cent. Bij de tarieven naar het buitenland is er voor België, Luxemburg, Duitse Bondsrepubliek, Frankrijk, Monaco, Italië en Vaticaanstad een lager tarief (40 en 55 cent) dan voor de andere landen (50 en 75 cent). Maar bij de andere landen is het tarief voor “Prentbriefkaarten met een wens of groet van max. 5 woorden” ook 40 cent.
 
Lodewijk van Duuren

Kaart van de maand, november 2022

Molens uit de Zaanstreek
De bovenstaande foto is als prentbriefkaart uitgegeven door J.H. Schaefer uit Amsterdam, J.M. Schalekamp uit Buiksloot en Trenkler & Co. uit Leipzig. De beeldbank Zaansche Molen (beeldbank.zaanschemolen.nl) geeft een interessante toelichting bij de bovenstaande kaart van Schalekamp, die hieronder bijna integraal is weergegeven.
“Koog aan de Zaan. Ansichtkaart uitgegeven door de firma J.M. Schalekamp uit Buiksloot. Blue Delft Cards serie. Serie II No. 11. De kaart maakte deel uit van een uitgave van twee mapjes met ansichtkaarten genaamd de Blue Delft Cards. Zij werden, omstreeks 1910, uitgegeven voor toeristen die Nederland bezochten. De kaarten bevatten afbeeldingen van molens uit heel Nederland, waaronder een aantal uit de Zaanstreek. De foto werd gemaakt tussen 1880 en 1883 door het Franse fotografen duo, Leon & Levy. Er werden op dezelfde dag meerdere foto's gemaakt vanuit dezelfde positie. Schalekamp, maar ook veel andere uitgevers, hebben deze afbeelding gebruikt voor het uitgeven van ansichtkaarten. De fotograaf stond op de brug over de oostelijke Parallelvaart en keek richting het noorden. Via het Relkenpad, de huidige Reëelenstraat, bereikte men deze brug. De Zaanse foto's van Leon & Levy kenmerken zich vooral door de aanwezigheid van koeien tezamen met de molens. Veel van deze foto's werden uitgegeven met de tekst "Vaches et Moulin".
Op de afbeelding zijn van links naar rechts, de volgende molens duidelijk te zien:

• pelmolen de Sint Jacob;
• oliemolen de Wezel, recht over de vaart het station Koog-Zaandijk;
• oliemolen de Kieft;
• verfmolen de Valk;
• papiermolen de Vergulde Bijenkorf;
• oliemolen de Munnik;
• met daarachter pelmolen de Zwarte Bonsem;
• geheel rechts staat oliemolen de Paap;
• oliemolen het Pink en
• meelmolen de Dood.

De kaart is op 28 april 1913 verstuurd van Leiden naar Wapenveld.”

Eigenlijk staan er nog twee molens op deze kaart, die hierboven niet zijn opgesomd. Vanaf de derde dwarssloot vanaf de positie van de fotograaf zijn duidelijk twee weidemolentjes te zien.


Bekijk de PDF met alle figuren.

Lodewijk van Duuren

Adolf Carl Eduard Gantzert

Adolf Carl Eduard Gantzert  is geboren op 1 juli 1906 te Amsterdam. In 1932 trouwde hij met de Duitse Johanna Amalia Kaiser, met wie hij drie kinderen kreeg. Hij is overleden op 20 mei 1968 in Blaricum. Volgens de officiële akten is zijn beroep kunst- of reclameschilder.
Gantzert was in de Tweede Wereldoorlog, lid van de N.S.B., lid van de Nederlandse Kultuurkamer en actief als propagandatekenaar en affichemaker. Maar na de oorlog werden hem nog tal van andere zaken aangerekend.
Na de oorlog zat hij zijn straf uit in Bewaringskamp van Veenhuizen. Hij bracht hier zijn tijd onder meer met schilderen door. Van de pastoor, de pater franciscaan Telesphorus Smits, kreeg hij toestemming om het priesterkoor van de R.K. kerk Sint-Hiëronymus Aemilianus in Veenhuizen te beschilderen. In het jaar 1948 maakte hij deze wandschildering met als onderwerp de hemelvaart van Christus.
 
Prentbriefkaarten
Er is maar één serie kaarten bekend, die zijn geillusteerd door Adolf Gatzert, uitgegeven door de firma Berma. Bij deze uitgever is nog werk van twee andere tekenaars uitgegeven. Hij signeert zijn werk met AG of ADOLF GANTZERT. De nummering van de serie begint bij 200 en het hoogste bekende nummer is 235. Er zijn 24 verschillende kaarten van hem bekend. Het totaal aantal zal niet veel hoger zijn dan 35 kaarten. De kaarten dateren uit de jaren 1932 en 1933.

Kurt Zander,  Onze Pluimveerassen

Kurt Zander is de auteur van het boek “Rassegeflügel : Eine Sammlung in feinstem farbendruck hergestellter Standardbilder nach Aquarellen“ van de uitgever Fritz Pfenningstorff uit Berlin, Verlag für Sport und Natuurliebhaber. Het boek, een  insteekalbum met 120 platen, is omstreeks 1920 verschenen. Het bevat afbeeldingen van huisdierrassen van hoenderen, ganzen en kalkoenen
 
Van de kunstenaar Kurt Zander (1838-1926) zijn geen andere kunstwerken bekend dan de platen uit dit boek.
De platen zijn ook uitgegeven als prentbriefkaarten, althans voor zover bekend een deel van de platen in het boek. Waarschijnlijk zijn de kaarten eerst voor de Duitse markt uitgebracht en later ook voor het buitenland.  De Duitse kaarten hebben boven het adresdeel  Postkarte staan en een Duitse tekst op het correspondentiedeel.
Op kaarten voor de internationale markt staat de titel in drie talen: Duits, Frans en Nederlands. De titel van de serie kaarten is: Unsere Geflügelrassen, Les races de volaille en Ons Pluinveerassen.
Boven het adresdeel staat Postkarte – Carte Postale.
Er zijn ook kaarten speciaal voor de Nederlandse markt gemaakt. Deze hebben boven het adresdeel BRIEFKAART staan en bovenaan het correspondentiedeel de Nederlandse naam van het ras. Er zijn er briefkaarten voor de Nederlandse markt gemaakt waarbij de adreszijde gelijk is aan de Duitse kaart, maar op de beeldzijde op de witte rand een nummer (ongelijk aan het nummer van de Duitse kaart), de Nederlandse naam en het serienummer is gedrukt. Ook zijn de Duitse kaarten in Nederland gebruik voor Nderlandse reclameboodschappen op de adreszijde.

Bekijk de PDF met alle figuren

Nelly ten Have en het Calligrafisch atelier
 
Biografie Nelly ten Have
Nelly Johanna ten Have is geboren in Amsterdam op 17 mei 1900 en overleden in Amsterdam op 11 september 1982. Zij was de dochter van boekhandelaar Wiechert ten Have (1872-1966) en Adriana van der Plas (1872-1928). Op 23 juni 1932 trouwde ze met Albert Spruijt in Amsterdam. Het werk bleef ze echter ondertekenen met Nelly ten Have. Op 16-jarige leeftijd deed zij haar intrede in de zaak van haar vader, de boekhandelaar W. ten Have in de Kalverstraat.
Na de Handelsschool zou ze voor de kunstafdeling van haar vaders boekhandel worden opgeleid.
De kunst van de calligrafie had echter haar grote belangstelling en daarom deed ze “examen “middelbaar schoonschrijven” en volgde lessen aan de Dagteekenschool voor meisjes van de Academie voor Beeldende Kunsten onder leiding van Georg Rueter. Vanaf 1925 gaf ze haar werk uit onder den naam Calligrafisch atelier Nelly ten Have Amsterdam.  De kaarten zijn uitgegeven door haar vader onder de naam N.V. Boekhandel W. ten Have. De complete collectie van Nelly ten Have’s ontwerpen is bewaard gebleven en bevindt zich in het Rijksmuseum voor religieuze kunst te Utrecht.

Tiny ten Have
Martina Jacoba ten Have (Tiny), geboren op 10 maart 1910 in Amsterdam en overleden op 11 juli 1970 in Velden am Wörthersee is de jongere zus van Nelly. Toen Tiny zich ook al jong aangetrokken voelde tot de calligrafie onderrichtte Nelly haar jongste zus in de eerste beginselen van deze kunst. Tiny volgde ook een studie aan de Kunstgewerbe-Schule te Offenbach en was leerling van Rudolf Koch. Nelly en Tiny vormen samen het Calligrafisch atelier in Amsterdam aan de Herengracht 335. Tiny leverde vooral handwerk, terwijl Nelly meer is ingesteld op de reproductie. Nelly zegt daarover in het interview: “De calligrafieën, welke ik buiten de 'opdrachten maakte, dus spreuken, bijbelteksten enz. werden in groote oplagen gereproduceerd."
 
Teksten
Nelly ten Have heeft uit vele bronnen geput voor de teksten op haar kaarten. Ook heeft zij zelf teksten voor haar kaarten geschreven. De teksten komen veelal uit het oude en nieuwe testament en uit zangbundels met stichtelijke liederen. Hieronder enkele voorbeelden:

• Adriaen Valerius (ca. 1570-1625): Hadd’ ons de Heer (Nederlandtsche Gedenck-clank 1628).
• Hieronymus van Alphen (1746-1803): Nooit kan 't geloof te veel verwachten.
• Predikant Abraham Rutgers (1751-1809): Amen. Vader! Op Uw paden.
• Nicolaas Beets (1814-1903): Daar is uit 's werelds duist're wolken (kerstlied uit de 19e eeuw).
• P.A. de Génestet (1829-1861): Werken en denken en leeren is leven.
• Dominee Johannes Riemens sr. (1842-1908): De zonne voor wier stralen… Uit: Nu daagt het in het Oosten.
• Hens Clinge Doorenbos (1884-1978): Leef niet voor niets.

 
Nummering kaarten en datering
De meeste kaarten van Nelly ten Have zijn genummerd. Het laagste nummer is 501 en het hoogste nummer 720. Nummer 526 en 547 hebben het K-nummer van de drukkerij De Brakke Grond in Amsterdam en nummer 509 is gedrukt door drukkerij De IJssel (Borst) in Deventer. Advertenties voor haar briefkaarten verschijnen in diverse kranten van 25 februari 1939 tot en met 28 september 1940.
Er is slechts één kaart van haar bekend met een leesbaar poststempel, namelijk 1948. Een voorlopige vaststelling van de periode van uitgifte is 1935-1950. Volgens haar interview gaat in het jaar 1918 de eerste door haar ontworpen en in kleuren gedrukte wandkaart-met-een-spreuk over de toonbank. Mogelijk is zij pas omstreeks 1935 begonnen met de uitgave van kaarten en was haar eerdere werk van een andere aard, zoals oorkonden en spreuken voor aan de wand.

Download de PDF met alle afbeeldingen
 
Bronnen

• Anoniem, 1936. Het „calligrafisch atelier" van de dames Ten Have. De Nederlander 20 november 1936.
• Anoniem, 1942. In een Calligrafisch atelier. Margriet 6 Maart 1942. No. 10: 16-17.
• J. Kruizinga Gerrit Vermeer, 2002. Have, Nelly Johanna ten. https://www.ensie.nl/xyz-van-amsterdam/have-nelly-johanna-ten
• Stadarchief Amsterdam. Bevolkingsregisters

 
Lodewijk van Duuren

De briefkaarten van het Algemeen Steuncomité 1939.
 
De kaart met de rode staande brievenbus is uitgegeven door de gebroeders Spanjersberg als No. 10 in de Kleurbeeld Serie B. De postzegel is er gedeeltelijk afgescheurd, maar de “vlag” van het stempel geeft een mogelijk tot datering. Het stempel met envelop en varkentje en de tekst Uw kans 1 op 3 is van de loterij Winterhulp Nederland. Van de plaatsnaam is nog net SC te lezen. Het gaat hier om Scheveningen of Schiedam waar in 1942 en 1943 van dit machinestempel gebruik is gemaakt. Op de brievenbus is een reclamebiljet geplakt, dat in iets andere vorm is afgebeeld in een artikel in de Postzak. Op de kaart is nog net te lezen: Bijzondere Briefkaarten ALGEMEEN STEUNCOMITÉ 1939.
 
De volledige tekst van het reclamebiljet luidt:
Bijzondere Briefkaarten voorzien van de beeltenissen van H.K.H. Prinses Beatrix en H.K.H. Prinses Irene, naar foto’s door Z.K.H. Prins Bernhard uitsluitend voor het ALGEMEEN STEUNCOMITÉ 1939 vervaardigd, worden van Rijkswege verkrijgbaar gesteld in de frankeerwaarden van 2, 3 en 7 ½ ct., met een bijslag van 10, 10 en 7 ½ ct.
De bijslag op deze briefkaarten komt ten bate van het Algemeen Steuncomité 1939.
De briefkaarten zijn verkrijgbaar aan alle postkantoren. De prijzen der briefkaarten met inbegrip van de frankeerwaarden zijn dus 12, 13 en 15 cent. Per serie van drie kaarten 40 cent.
Deze bijzondere of geïllustreerde briefkaarten met foto’s van prinses Beatrix en Irene kwamen uit op 21 maart 1940. De kaart of eigenlijk de foto is dus te dateren tussen 1940 en circa 1943.

Download de PDF met afbeeldingen

Bronnen

• C. Stapel, 1900. De briefkaarten van het Algemeen Steuncomité 1939. Postzak Nr 163 maart 1990: p. 133-145.
• F.W. van der Wart. 1991. De poststempels van Nederland Machinestempels. 6e druk. 214 p.

 
Lodewijk van Duuren

Adreszijde bovenstaande kaart: Ingang St. Pietersberg / Entrée de la Montagne de St. Pierre Maastricht, logo Carl Schwing links boven. Poststempel 1918.
Op het bord: Tout Visiteur a le droit de visiter LA SALLE du Mosasaurus etc. etc. Sadresser aux GUIDES.

Carl Schwing en Grand Bazar

De Maastrichtse uitgever Carl Schwing is afkomstig uit Verviers in België. Hij is in die plaats geboren als Carl Louis Hubert Schwing op 4 maart 1878. Hij vestigt zich met zijn vrouw  Marie Jeanne Valkenborgh ( geboren op 25 november 1876 te Verviers) tussen 1890 en 1904 in Maastricht. In de Limburger Koerier van 9 augustus 1910, staat een advertentie van hem met de Grand Bazar tegenover de Brugstraat in Maastricht. De zaak staat op naam van Carl Schwing Valkenborgh & Co. In de Staatscourant van 9 januari 1917 staat dat hem de “hoedanigheid van Nederlander wordt verleend”. De laatste advertentie van hem verschijnt in de Limburger Koerier van 6 december 1934. De Grand Bazar verkocht een groet verscheidenheid aan artikelen, waaronder school- en kantoorartikelen.
De uitgifte en verkoop van prentbriefkaarten past goed bij de activiteiten als “kantoorboekhandel”.
Carl Schwing overlijdt op 17 april 1953 in Luik en wordt bijgezet in het familiegraf in Verviers.  Zij kregen twee dochters, allebei geboren in Maastricht:  Renée Louise Jeanne Schwing, geboren op 9 september 1904 en Simonne Charlotte Amélie Schwing, geboren op 20 september 1915.
 
Prentbriefkaarten
 
Edition Schwing & Co Blauw
Kenmerken:

• Op de beeldzijde: Edition Schwing & Co.
• Blauwe kleur.
• Adreszijde fabrieksmerk De Tulp.

Oudste poststempel: 1906.
Voorbeelden:

• Stadhuis.
• Maasbrug.
• Groote Gracht.

Edition Carl Schwing
Kenmerken:

• Op de adreszijde: Edition Carl Schwing.
• Zwartwit
• Tweetalig, Nederlands en Frans.
• Op de adreszijde DRUKWERK – BRIEFKAART / IMPRIMÉ – CARTE POSTALE.

Oudste poststempel: 1911.
Voorbeelden:

• Bassin.
• Stationsstraat.
• Zuid-Willemsvaart met Rondeel.

 
Logo  Schwing
Er is veel variatie in de uitvoering van kaarten met het logo van  (Carl) Schwing
De volgende typen zijn bekend:

• Titel beeldzijde cursief; logo onder deelstreep; onder logo nummer (bijv. 23)
• Titel op beeldzjde; logo op adreszijde linksonder.
• Titel tweetalig op beeldzijde; logo op beeldzijde; BRIEFKAART boven adreslijnen.
• Titel tweetalig op beeldzijde; logo op beeldzijde; BRIEFKAART boven dubbele deelstreep.
• Titel tweetalig op beeldzijde; logo op beeldzijde; BRIEFKAART naast postzegelvak met nummer (bijv. 151); drukker Emrik & Binger?
• Titel tweetalig op adreszijde; logo linksboven op adreszijde; BRIEFKAART naast postzegelvak; nummer onder deelstreep (bijv. 36).

 
 
Edition Renée
Er zijn  ook kaarten bekend met als uitgever Edition Renée.
Kenmerken:

• Edition Renée op de beeldzijde.
• Titel op de beeldzijde
• Beeldzijde zwart-wit, meerkleurig of eenkleurig
• Adreszijde met fabrieksmerk De Tulp

Oudste poststempel: 1908
Voorbeelden:

• Op de markt
• O. L. Vrouwe Kerk en Plein
• Vrijthof met St. Servaas Kerk

 
Hoewel er weinig overeenkomsten zijn tussen de kaarten van Edition Renée en Edition Carl Schwing,  beiden gebruiken de Franse term Edition en beiden laten kaarten drukken bij De Tulp (merk van Jos. Nuss), is er mogelijk toch een verband tussen beide uitgevers. Gebruikt Carl Schwing wellicht de naam van zijn oudste dochter Renée om ook onder die naam kaarten uit te geven?
 
Download de PDF met alle figuren

Lodewijk van Duuren 31-08-2022

Tekenaar Jim Brair en uitgeverij FIMKU

Jim Brair
Gustave Jean Emmanuel Alexander (Guus of Gust) Gimbrère is geboren te Tilburg op 4 september 1914. Hij was de zoon van de paraplufabrikant Gustave Corneille Marie Gimbrère en Henriette Josephina Marie Lenglet. Als kunstenaar gebruikte hij het pseudoniem Jim Brair [1]naar zijn achternaam Gimbrère. Hij woonde achtereenvolgens in Tilburg, Barmen, Tilburg, Wuppertal en tot slot vanaf 1949 in Amsterdam. Zijn beroep in Amsterdam is reclametekenaar en Illustrator. Hij overleed aldaar op 2 maart 1991. Hij ontwierp affiches, onder ander voor het dierenpark in Tilburg, boekomslagen, folders en karikaturen·. Ook trad hij op als imitator. De Amsterdamse schilder Bob Buys maakte een portret van Jim Brair.
In 1951 nam hij deel aan een tentoonstelling „8 optimisten” in de toonzaal van Bührmann’s Papiergroothandel in Amsterdam, samen met Fiep Westendorp, H. Berserik, Lex Metz, Herman Focke, Hugh Jans, Jan Lutz en Wim van Wieringen. De recescent gaf Jim een gunstige beoordeling: “Als ik een prijs der blijmoedigheid voor deze salon van humoristen te vergeven had, zou Jim Brair hem krijgen voor zijn vernuftige serie van de vagebonden Robert en Bertram.”
 
FIMKU, Utrecht
Voor de uitgever FIMKU in Utrecht ontwierp hij een serie van ten minste drie kaarten met het opschrift Gelukkig Nieuwjaar. De titel van de serie is Sneeuw- en IJspret. Op de deelstreep de tekst: Copyright Uitgevery FIMKU Utrecht (Holland).
 
Het aantal kaarten dat door FIMKU is uitgegeven is waarschijnlijk klein gebleven, er is maar één andere kaart bekend. Het is ook een nieuwjaarskaart maar met een foto in plaats van een tekening. De titel van de kaart is De Witte Winter, Gouda Stadspark in Wintertooi. De fotograaf is M. v. d. Berg.
 
De firma FIMKU was een naamloze vennootschap die was gevestigd aan de Corneillelaan 11 in Utrecht. Volgens de telefoongids uit 1950 gaven ze kalenders, agenda’s enz. uit. In 1950 gaf FIMKU de kalender Ons Land uit. De kalender kon in een mapje als drukwerk verzonden worden. In 1943 gaven ze een mapje uit met heraldische provinciewapens met een toelichtend boekje. In 1938 gaf de firma FIMKU een reeks artistieke kerstwensen uit van de kunstenaar Jan Meine Janssen en mejufrouw Hans Nengermann.  Het doel van deze publicatie was het werk van Nederlandse kunstenaars op een nieuwe wijze te propageren.
 
Bronnen

• Stadsarchief Amsterdam. Indexen: Persoonskaart Gimbrere.
• Nederlandsche Provinciewapens naar Heraldische gegeven met verklarende tekst. Fimku, Utrecht, 1943. 11 lithokleurenplaten in o.a. zilver en goud in mapje met het Nederlandse wapen in kleur. Met tekstboekje van 16 p.
• De Telegraaf, 1951. Kroniek der Exposities. Tentoonstelling „8 Optimisten”. 13 april 1951.
• Algemeen Handelsblad, 1938. Moderne Kerstwenschen. 21 december 1938.

Download de PDF met figuren

Lodewijk van Duuren

[1] In de telefoongids van 1950 staat hij vermeld onder zijn pseudoniem Jim Brair met als beroep reclameontwerpen, zijn adres is Keizersgracht 524.

Amsterdampainter.com
 
Op de afgebeelde kaart staat wel een adres van een website Amsterdampainter.com , maar niet de naam van de kunstenaar. De website is echter niet meer op het internet aanwezig [1], maar wel de verwijzing naar de website in een persbericht van Galerie Vriend van Bavink voor de tentoonstelling “Amsterdam Rules”.  De Galerie presenteert een serie Stadsgezichten van de kunstenaar Chiel van Zelst. “De voormalige nachtburgemeester een Chelleriehouder schilderde het afgelopen jaar zijn dagelijkse route door de Amsterdamse binnenstad”. Op zaterdag 28 maart opende Stadsdeelvoorzitter Els Iping de tentoonstelling die tot 25 april 2009 duurde. Bij het persbericht is het schilderij afgebeeld “Amstel vanaf de Munt !”. Dit schilderij staat in het midden bovenaan op de kaart.

De andere kunstwerken zijn:

• De munttoren  vanuit de Reguliersbreestraat (links boven)
• Montelbaenstoren (rechts boven)
• Lange Magere brug (links onder)
• Tram (midden onder)
• Theater Carré (rechts onder)

Zeer waarschijnlijk is de kaart in 2009 uitgegeven naar aanleiding van de tentoonstelling. Er is ook een kaart bekend met dezelfde kunstwerken maar in het midden de naam van de kunstenaar Chiel van Zelst.
 
Biografie
Michiel (Chiel) van Zelst (Amsterdam, 5 juni 1964) is een Nederlandse kunstenaar en ex-galeriehouder. Op 20 februari 2006 werd hij gekozen tot Amsterdamse nachtburgemeester.
Van Zelst studeerde aan de Gerrit Rietveld Academie en aan de School of Visual Art in New York. Voor hij ging studeren was hij een tijd verslaafd en voorzag hij in zijn levensonderhoud door het stelen en doorverkopen van fietsen. In 1999 publiceerde hij over deze periode de autobiografische novelle “100.000 Fietsventielen”. Toen het eerste exemplaar door politiewoordvoerder van Amsterdam Klaas Wilting in ontvangst werd genomen, volgden woedende reacties van enkele fietsverhuurders die dit hoogst ongepast vonden voor een politieambtenaar en beslag wilden leggen op de opbrengst van het boek.
Van Zelst was in 1994 een van de initiatiefnemers van housefeesten in Vrieshuis Amerika. In 2002 begon hij een kunstenaarsinitiatief annex galerie – de Chiellerie, door hem ook "hangplek voor kunstenaars" genoemd – die eerder aan de Admiraal de Ruijterweg was gevestigd, en later aan de Raamgracht (tot 2012).
Van Zelst is tegenwoordig werkzaam als professioneel kunstschilder. Zijn specialisatie is het Amsterdamse stadsgezicht [2]. Zijn levendige stijl van schilderen heeft zowel raakvlakken met oude meesters als met de hedendaagse street art en graffiti cultuur. Zijn werk maakt en verkoopt hij via tijdelijke ateliers verspreid door Amsterdam.[bron Wikipedia]
 
Download de PDF met figuren

Noten
[1] Volgend de Waybackmachine heeft de website bestaan van 2009 tot en met 2018.
[2] Er is ook een schilderij van New York van hem bekend.

De aankoop die we deze week in het zonnetje zetten betreft een kaart van Hotel des Indes in Den Haag die beoogt dat je Holland en specifiek Hotel des Indes in Den Haag niet vergeet. Op de achterkant van de kaart valt te ontdekken dat deze in 1939 is verstuurd door van een neef aan zijn oom die vanuit Brussel via Rotterdam in Den Haag is aangekomen. Hij bedankt zijn oom zoals hij schrijft nogmaals, du het lijkt aannemelijk dat hij deze reis aan zijn oom te danken heeft!
Waarschijnlijk werden deze kaarten gratis ter beschikking gesteld aan gasten van Hotel des Indes, en misschien werd ook de verzending verzorgd door het hotel.
Wie de illustrator is van deze kaart is mij helaas onbekend. Als iemand een suggestie heeft houd ik me van harte aanbevolen!

​EW

Schilderijen-Tentoonstelling in Zaal „Thalia” Bergen op Zoom
 
Op de prentbriefkaart staat in rode letters gedrukt (afb. 1):
Bergen op Zoom.
Exposition de tableaux
modernes.
HOLLANDE-BELGIQUE.

Tentoonstelling van
moderne schilderijen
„HOLLAND-BELGIE”
27 Aug. – 25 Sept. 1911.
 
Het bijzondere van de tentoonstellingskaart zijn de teksten die op het gebouw zijn gedrukt waar de tentoonstelling plaats vond. Links op de zijgevel staan boven elkaar BELGIË en NEDERLAND. Boven de ingang EXPOSITION en onder de dakrand 27/8  1911  25/9. De tentoonstelling is gehouden in de sociëteit Thalia in Bergen op Zoom. De kaart waarop de rode teksten zijn gedrukt, stamt uit 1902 of eerder. Een onbedrukte kaart is gedateerd 18/7 ‘02 en heeft als titel “Bergen op Zoom Feestzaal Thalia” (niet afgebeeld). De fotograaf van de kaart is Wilhelmus Ludovicus Maria Magnée (1869-1949) [1] (afb.3).
Op de adreszijde is een bruine sluitzegel van de tentoonstelling geplakt (afb. 2). Het aankomststempel Amsterdam van 13 september 1911 is ook op de sluitzegel gezet.
Aan de tentoonstelling namen 34 Hollandse en 31 Belgische schilders deel met ongeveer 180 schilderijen [2]. De “technische commissie” bestond uit de Nederlandse schilders Floris Arntzenius uit ’s-Gravenhage  (afb. 6), H.M. Krabbé uit Laren (afb. 7), de Belgische schilders Emile Verbrugge uit Antwerpen (afb. 8) en Paul Hermanus uit Brussel (afb. 9).

Download de PDF met alle figuren

Noten
[1] Geboren 1 december 1869 in Den Bosch en overleden 13 februari 1949 in Bergen op Zoom.
[2] Een latere bron noemt een totaal van 165 schilderijen.

Briefkaartenspel
 
Bij J.A. Frentrop aan de Groenmarkt in Den Haag was een Geïllustreerd Briefkaartenspel te koop. Het is niet bekend hoe dat spel er uit ziet, maar mogelijk had het enige gelijkenis met een Engels briefkaartenspel.
Het Engelse briefkaartenspel heeft de titel: The Game of Picture Post Cards. An Up To Date Game.
De afgebeelde postbode op de deksel heeft een zak met de afkorting G.P.O. van General Post Office. Ook tot het spel behoort een “postzakje” met het Stempel G.P.O.

Spelregels
De spelregels zijn aan de onderzijde van het deksel geplakt:
“This interesting and very instructive game is played as follows:
As many persons can take part as there are albums. The Postcards are placed in the
Postbag and the albums are equally distributed and placed before each player. One person
is chosen as dealer, who takes one card at a time out of the bag, without looking the latter
and calls out the name of the Picture. The one who finds that name in the album gets the
card and places it on the respective place.
                The player who first fills his album or albums is the winner.”
 
Inhoud van de doos
Het spel bestaat uit de volgende onderdelen:  een doos met deksel; een aantal prentbriefkaarten in klein formaat; zes albums en een postzakje met een koord met het stempel  G.P.O. In de doos zijn zes voor 2 x 6 prentbriefkaarten.  In het spel dat te koop wordt aangeboden bevinden zich 71 kaartjes. Waarschijnlijk is er één zoekgeraakt en bevat het spel 12 x 6 kaartjes = 72 kaartjes.
De binnenzijde van het album heeft een jugendstil versiering en vakjes  voor 12 kaartjes. In elk vakje  staat de naam van de plaats en een nadere locatie. Bijvoorbeeld London Albert Hall en Barnstaple The Square. De prentbriefkaarten zijn klein en hebben op de beeldzijde een nummer en titel in rode druk en een zwart-wit afbeelding. De adreszijde is nog niet gedeeld.  Het opschrift is POST CARD THE ADRESS ONLY TO BE WRITTEN ON THIS SIDE en in het postzegelvakje het inlandse en buitenlandse postarief.
 
J.W.S. & S. Bavaria.
Onder de handleiding staat het merk van de speelgoedfabrikant van J. W. Spear & Söhne. De fabriek in Nürnberg heeft tot 1984 bestaan en tot 1997 onder de naam „J. W. Spear & Sons“ in Enfield (UK). Zijn merk was een liggende speer met de initialen J.W.S & S. Bavaria.

Download de PDF.

Fotografen Carel Kramer (1883-1957) en Carel Kramer (1916-1985)
 
Carel Kramer (1883-1957)
Carel Kramer is geboren op 15 oktober 1883 te Rotterdam. Hij was de zoon van de fotograaf Carel Kramer Sr. (1853-1917) in Rotterdam. De Rotterdamse fotograaf Carel Kramer had een fotobureau aan de Schietbaanlaan 89 a. Hij is overleden op 28 november 1957 in Rotterdam.  Zoon Carel zette het bedrijf van zijn vader voort.  Fotograaf Carel Kramer maakte vooral naam met de foto’s die hij tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog in Rotterdam maakte.
 
Kaarten
Een mapje met 8 prentbriefkaarten als leporello aaneen en de titel “De bevrijders in beeld” verscheen kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog. Het mapje bevatte de volgende ongenummerde kaarten [1]:

1. Een der moderne wapens van het Canadese leger.
2. De Canadeezen met één van hun voortreffelijke wapens.
3. De geallieerden en hun wapens.
4. Feestvreugde te Rotterdam, intocht der bevrijders.
5. Onze bevrijders.
6. Demonstratie van geallieerde wapens.
7. De bevrijders en hun oorlogsmateriaal.
8. De Buffalo-tank.

 
In dezelfde tijd verscheen een mapje met een leporello van 8 kaarten met de titel “Beelden uit de Bevrijdingstijd”.  Het mapje bevatte de volgende kaarten.

1. Verzamelen van uitgeworpen levensmiddelen.
2. V.V.H. korps deelt biscuits uit aan hongerend R’dam.
3. De N.B.S. in actie.
4. Ontvangst der vliegende kruideniers.
5. Aankomst der eerste bevrijdingstroepen.
6. Feestvreugde voor het stadhuis.
7. Aankomst der bevrijders te Rotterdam.
8. De N.B.S.-ers in actie.

 
Een uitgave van groot formaat kaarten op papier van oorlogskwaliteit is waarschijnlijk eerder verschenen.  Alle kaarten van beide bovenstaande series zijn ook uitgebracht als losse kaarten. Op beide series staat op de foto op de beeldzijde Foto C. Kramer. Een kaart uit deze serie komt niet voor op de leporello: een kaart met de titel Uitwerpen der voedselpakken bij R’dam.
 
Carel Kramer (1916-1985)
Volgens de bijschriften in de beeldbank van Rotterdam zijn de bovenstaande foto’s van na de oorlog van de fotograaf  Carel Kramer van de tweede generatie. Er is ook een foto van een tank voor het stadhuis aan de Coolsingel bekend, die gemaakt is door zijn zoon Carel Kramer (derde generatie, overleden op 21 juni 1985 te Krimpen aan de IJsel) [2].  Deze foto is ook in de serie Leporello’s  verschenen onder de titel “Feestvreugde te Rotterdam, intocht der bevrijders”. Ook een In 1960 verschenen een kaart van  het postkantoor in Rotterdam van het fotobureau C. Kramer in Rotterdam, zal van zijn hand zijn. Mogelijk zijn meer foto’s uit de twee series van de hand van Carel Kramer (1916-1985).
 
Vier generaties Carel Kramer
Er zijn vier generaties fotografen met de naam Carel kramer in Rotterdam

1. Grootvader Carel Kramer (29 augustus 1853-24 maart 1917)
2. Vader Carel Kramer (15 oktober 1883-28 november 1957)
3. Zoon Carel Kramer (22 maart 1916-21 juni 1985)
4. Kleinzoon Carel Kramer (?)

Download de PDF

Bronnen

• Beeldbank Stadsarchief Rotterdam.
• Het Vrije Volk, 4 mei 1985. Speurtocht naar ‘tankbemanning’.
• Het Vrije Volk, 25 juni 1985. Fotograaf Carel Kamer Overleden.

 
Noten
[1] De titels van de kaarten van de leporello zijn gewijzigd als deze niet overeenkomen met de titels op de losse kaarten.
[2] Op de achterzijde van de originele foto staat: “C. Kramer Foto Bureau C. Kramer Schietbaanlaan 89a Rotterdam-C. Tel. 32468 Rotterdam”.

Lodewijk van Duuren

Illustrator A.O. Kooyman

Er zijn twee series kaarten bekend van de illustrator A.O. Kooyman, één met indianen en één met autoraces. Hij signeert zijn werk met a o kooyman of a.o. kooyman. Het kenmerkende van zijn signatuur zijn de o’s, die uit twee “haakjes” bestaan. Het is het signatuur van Albert Okko Kooyman. Albert Okko Kooijman is geboren te Goes, op 26 november 1934 (ca.) en is overleden in 1999 [1]. Hij is de zoon van Okko Hendrik Kooijman en Dorothea Elisabeth de Coninck. Behalve kaarten zijn er ook boeken met zijn illustraties verschenen.
 
Indianen
De serie met indianen is uitgegeven door Vita Nova. Het logo met het blaadje staat onder de deelstreep. Tussen de deelstreep staat PRINTED IN HOLLAND. In het postzegelvak staat het nummer van de kaart. Links boven staat de titel in Nederlands, Duits, Engels en Frans. Er zijn negen kaarten uit deze serie bekend. Het oudst bekende poststempel is uit 1964.
 

• 7. Indianen achtervolgen scout
• 8. Indianen overvallen goudzoeker
• Indiaan op buffeljacht
• Indianen overvallen landverhuizers
• Indianen op bisonjacht
• Indianen overvallen de postkoets
• Indianen overvallen de trein
• Indianen onderhandelen met de Noordelijke troepen
• Indianen bespreken plan de campagne [2]
  

Autoraces
Op de serie kaarten met autoraces is geen uitgever vermeld, maar er zijn twee kenmerken die gelijk zijn aan de serie kaarten met indianen: de titel staat in vier talen op de adreszijde en op de deelstreep staat Printed in Holland. In het postzegelvak staat het nummer van de serie met een volgnummer. Bijvoorbeeld 5050 -1. De titel staat in het Nederlands, Engels, Duits en Frans links boven op de adreszijde. Er zijn vijf kaarten uit deze serie bekend. Opvallend is dat op drie van de vijf kaarten races uit 1963 zijn afgebeeld.

• 5050 – 1. Jim Clark in Lotus-Ford wint de 1963 race op de Milwaukee-oval.
• 5050 – 2. De 24 uur race van Le Mans 1963, gewonnen door Scarfiotti Bandini (Italië) met een Ferrari 250 P (no. 21).
• 5050 – 3. De winnaars van de 33e Rally Spa-Sofia-Luik, de Duitsers Böhringer en Kaiser razen door de Dolomieten (1963), met een Mercedes 230 SL.
• 5050 – 4. Rally Parijs-Bordeaux-Parijs (1895).  Emile Kassor brengt zijn Panhard-Levassor als eerste over de eindstreep. 
• 5050 – 5. Indianapolis (1915), de Amerikaan Ralph de Palma vestigt een nieuw record op de 500 mijl-race, met een Mercedes. Hij behield dit tot 1922.

Boeken
In 1967 bracht de uitgever Mulder & Zoon N.V. uit Amsterdam boeken uit van de illustator A.O. Kooyman. Bekend zijn: “Mijn boek over treinen en vliegtuigen” en “Mijn boek over zeil- en zeeschepen”. De boeken zijn ook voor de Amerikaanse markt verschenen, uitgegeven door de Educational Reading Service of Mahwah, New Jersey in 1970 en door Bancroft in Londen. Het copyright berust bij Mulder & Zoon N.V., Amsterdam en ze zijn gedrukt in Nederland. Bekend zijn: “My super book  of planes in colour”, “My super book of racing cars in colour”, “My super book of trains in colour” (uitgave 1968, Bancroft & Co., Londen) en “My super book of boats and ships in colour” (1967, Bancroft).

Download de PDF.
 
[1] Dagblad De Zeeuw van 26 november 1934, dus mogelijk die dag of enkele dagen eerder.
[2] Nederlandse titel onbekend, vertaling van de Franse titel.

De aankoop van deze week is een promotiekaart voor de boekhandels van J. Vlieger in Amsterdam en uitgegeven door uitgever J. Vlieger zelf. De kaart is ook in zwart/wit afgebeeld in VDP-Bulletin 107 op pagina 18, waar valt te lezen dat de deze klederdracht kaarten in een serie van ten minste 4 kaarten is uitgegeven. De illustrator is mij onbekend dus als u die weet houd ik me van harte aanbevolen!

EW

 Een kaart met een geschreven tekst in Esperanto

Bij een kaart met een postzegel op de beeldzijde, loont het altijd de moeite ook kennis te nemen van de adreszijde. Op de adreszijde staat een tekst in een vreemde taal. De kaart is waarschijnlijk verstuurd vanuit de provincie Zeeland, gezien het onderwerp van de kaart en het grootrond treinstempel BREDA-VLISSINGEN van 24 juli 1911.
De kaart is verstuurd naar:    Al Sro [1] Désiré Coste
                                             194 Boulevard de Charonne
                                             Paris
                                             France
 
Op de plaats van het postzegelvak is een sluitzegeltje in de vorm van een zegellak met een sierlijke V.
Zeer waarschijnlijk is de V een verwijzing van de achternaam van J.C. van Valkenburg. Meer informatie over deze persoon te vinden in het adresboek van Schiedam uit 1917, waar zijn naam voorkomt in de paragraaf Vereenigingen van Wetenschap en Kunst bij de:

                                Schiedamsche Roomsch-Katholieke Esperantisten-Vereeniging
                                                          „Ni laboru kaj esperu”.[2]
                             Afdeeling van den Nederl. Roomsch-Katholieken Esperantisten-Bond
                                                          „Nederlanda Katoliko”
                              J. C. van Valkenburg, Voorz.          |   J.M.A. van Lochem Penn.
                                       F. J.M. Marrevee, 1e Secr.      |   Th.W.S. Näring, Lid.
                                                  H.J. Geeratz, 2e Secr. |  H. Rijken, Lid.
                                         Leider der Cursussen in Esperanto: F. J. M. Marrevee.

 
Mogelijk betreft het hier Johannes Cornelis van Valkenburg die op 6 september 1916 in Rotterdam huwt met Catharina Jeannette Henriette Stubenrouch, geboren in Breda. Hij is dan 32 jaar, geboren te Amsterdam en zijn beroep is koopman in machinerieën (een andere bron noemt machinetekenaar als beroep). Hij woont in Vlaardingen en zij woont in Rotterdam; ze is 26 jaar en zonder beroep. Johannes Cornelis van Valkenburg is geboren op 21 oktober 1883 in Amsterdam en zijn godsdienst R.Cath. Zijn vader is van beroep werktuigkundige. Een feit klopt echter niet, op de kaart van 24 juli 1911 noemt hij als zijn leeftijd 29 jaar, terwijl hij volgens de registers op die datum 27 jaar is. Heeft hij zich ouder willen voordoen aan de geadresseerde?
Uit het bovenstaande blijkt dat de gebruikte taal op de kaart Esperanto is. Een oudere ook veel gebruikte kunsttaal in Nederland is Volapük [3].
 
Tekst correspondentie afzender
 
Moŝto samideano.
Mi estis bone riĉuante viaju
belagi kartojn. Vi demandas
min mion aĝon kaj mion
profesion. Mi estas du dek
naŭ jaro, kaj mi estas inspec..
toro de la kanaladministra..
cio Nederlanda. Mion profe..
sion estas mehanikisto, kaj
mi estas du jaron muntisto de
la motoroj ŝuggasoj „Stockport”
Tiu ĉi karto vi montras farmi..
stoj kaj farmistinoj en la
preĝejo. Ricevu mion salutaj
                J.C. van Valkenburg
 
Vertaling
Weledele geestverwant
Ik was goed verrijkend ? {met} jouw
prachtige kaarten. Je vraagt
mij {naar} mijn leeftijd en mijn
beroep. Ik ben 29
jaar, en ik ben inspec-
teur van de Nederlandsche kanaaladministra-tie. Mijn beroep
is mechanicus, en
ik ben twee jaar monteur van
de zuiggasmotoren „Stockport”.
Deze kaart laat je boeren en boerinnen zien in de
kerk. Ontvang mijn groeten
               J.C. van Valkenburg

Toelichting op vertaling
Met behulp van een woordenboek en Google translate is de Esperanto-tekst naar het Nederlands vertaald. Het is goed gelukt de aard van de boodschap vast te stellen, maar of het geheel correct is vertaald, is niet zeker. Farmistoj, letterlijk pachters, is vertaald met boeren. Volgens een advertentie van de Stockport Gas Engine is ŝuggasoj zeer waarschijnlijk afgeleid van het Engelse suction gas. Dit woord komt niet voor in het woordenboek [4]. Voorzetsels mogen in het Esperanto worden weggelaten als dat kan. Ik heb voor de duidelijkheid in het Nederlands enkele toegevoegd tussen {  }.

Gadresseerde
Van de geadresseerde is niets te vinden, alleen het adres geeft aan dat zij in een buurt in Parijs woonde, die in 1890 bekend stond als een van de hoofdkwartieren der arbeidersbevolking in de oostzijde van Parijs. Als de kaarten van deze boulevard representatief zijn, lijkt het vooral een gemengde wijk te zijn.
 
Uitgever
De Nederlandse kaart is uitgegeven door  F.B. den Boer in Middelburg. De titel is: “Interieur Kerk Zuid-Beveland.” Het nummer van de kaart is 6. Het is een onderdeel van een grote serie. Het interieur is van de kerk van ’s-Heer Arendskerke. De kerk heeft een overhuifde herenbank uit 1650 en één in dezelfde stijl, gedateerd 1739.

Bekijk de volledige PDF

Noten
[1] Al Sro = Al signoro = aan de heer
[2] Laten we werken en hopen
[3] Tien bekende kunsttalen (chronologisch) zijn: de talen van Leibniz en Wilkins, het Solresol, Volapük, Esperanto, Ido, Bliss Symbolics, Lojban, Dothraki en Spokaans.
[4] A.G.J. van Straaten, 1933. Esperanto-woordenboek. W.J. Thieme & Cie, Zutphen.554 p.

Assepoester op lantaarnplaatjes

Zeist, September.
Assepoester wordt tot nieuw leven gebracht! Er wordt hard gewerkt aan haar creatie; de twee boze zusters trekken reeds grimmige gezichten; de oude heks zag zich een prachtige toverstok toegemeten en voor den prins heeft men het beste Zondagse pakje van stal gehaald, dat er te vinden was. De familie Nilsson te Zeist gaat het sprookje vastleggen in een serie lantaarnplaatjes.
   Wij kijken rond in de hulskamer aan het Julianaplein. Rechts van ons is een kast: dat is de wereld van Assepoester... een wereld van zes planken en een stukje vloer van twintig bij zeventig. Al de figuren, die dit sprookje mee moeten helpen opbouwen, vinden hier een plaats. Een kast vol met poppen en decors en kleine hulpmiddeltjes; genoeg materiaal om een gehele stad met een uitgestrekt bos uit het niets te voorschijn te toveren.
   Per Nilsson, kunstschilder van beroep, heeft het karton beschilderd. Met enkele vlotte verfstreken tekent hij een keuken uit, of een huiskamer, of een paleis — de hemel desnoods. In deze aldus ontstane vertrekken van karton, plaksel en verf worden meubeltjes geplaatst en kleine poppen die zeker niet groter zijn dan een flinke mannenvuist. De vader van Per heeft ze uit hout gesneden en hij weet zo aardig met allerlei blokjes hout om te springen, dat zijn knutselwerkjes alle op zichzelf kleine kunststukjes zijn.
   Tenslotte is daar nog Ole Nilsson, een broer van Per, die u alles weet te vertellen van de geheimen van de kleurenfotografie. Hij toetst het geheel op goede kleur en op de juiste verdeling daarvan. Hij legt de schaduw waar hij dat wil en hij geeft een kamer een somber of vrolijk, voornaam of arm aanzien, al naar dit nodig is. Zo vullen vader en de beide zoons. Per en Ole Nilsson, uit een oud Deens geslacht, elkaar bij de vervaardiging van deze sprookjesplaatjes geheel aan. Zo werken zij avond aan avond aan hun poppen en fotografieën.
   De eerste serie lantaarnplaatjes, welke dit atelier verliet, vertelde van Andersen's sprookje „De Vuurslag" en de ervaringen bij vertoningen voor kinderen daarmede opgedaan waren van dien aard, dat de familie Nilsson besloot door te gaan met dit werk, dat oorspronkelijk als liefhebberij bedoeld was.
   De liefhebberij — het amateurisme om net zo uit te drukken — gaat er nu een beetje af, omdat er iets moet staan tegenover de hoge uitgaven, die de vervaardiging van zulk een serie lantaarnplaatjes vraagt. De practijk heeft echter reeds bewezen, dat jeugd en ouderen zeer enthousiast zijn over deze uitbeeldingsvorm van sprookjes. Zij geeft op originele wijze datgene wat er leeft in het kinderbrein; de fantasie van het kind is hier werkelijkheid geworden.
  Het is opvallend hoezeer bij de verschillende scènes aan elk detail aandacht is geschonken. De gouden koets, waarmede Assepoester straks naar het paleis zal rijden is een kunstwerkje. Met stukjes papier en karton, een speldje en wat verf heeft men iets weten te scheppen, dat spreekt en leeft en daarmede tegelijk geestig en voornaam beeldt. Dat is de kunst van het trio Nilsson een kunst, die zuiver en eerlijk is en feestelijk jubelt in het kleine en hartelijke van een jeugdig gemoed!
Bron: Het Volk, Dagblad voor de Arbeiderspartij 16 September 1941.
 
Prentbriefkaarten JosPe
Van deze serie lantaarnplaatjes is ook een serie prentbriefkaarten verschenen omstreeks 1943. Uitgever JosPe uit Arnhem gaf een Assepoester-Serie uit van “20 Tafereelen”. Tussen de deelstreep staat de tekst “Kleurenserie 8. Foto’s Nilsson’s Projectie.” Het is duidelijk dat het hier om dezelfde Nilssons gaat als in het artikel. Vader Nilsson maakte de figuren, Ole Nilsson de kleurenfoto’s en Per Nilsson schilderde de decors. Het “bedrijf” was gevestigd aan het Julianaplein 1 in Zeist. In de telefoongids van 1950 staat 2860 Nilsson, Reclame- en Fotoatelier Julianapl. 1 Zeist.
 
Georg Nilsson
In maart 1933 vertrekt Georg Nilsson met zijn gezin uit Denemarken naar Zeist om voor de zilverfabriek Gero te werken. Hij trad in dienst als tekenaar en ontwerper bij de Gero-fabriek. Hij maakte tot aan zijn pensioen in 1957 veel ontwerpen voor Gero, waaronder kinderserviezen met het sprookje Roodkapje, Sneeuwwitje en Assepoester. Hij is geboren op 3 april februari 1888 in Kopenhagen en overleed in 1975 [1]. Waarschijnlijk is de vader, de maker van de poppen, genoemd in het artikel over Assepoester deze Georg Nilsson.
 
Ali en de Toverappel
Onder de titel “In het voetspoor van Andersen” verschijnt in een paar kranten in maart 1943 een klein bericht met een foto over de uitgave van het boek „Ali en de Tooverappel”. “De jonge Deense kunstenaars, die in Zeist wonen, zijn thans bezig met opnamen voor het Oostersche kindersprookje.” , zo valt in het artikel te lezen. Het boek is mogelijk pas na 1945 verschenen, gezien de titel in de nieuwe spelling “Ali en de Toverappel”. Ontwerp en fotografie: Nilsson. Typografische verzorging: Versluys & Scherjon, Utrecht. Copyright J.T. Swartsenburg N.V. Zeist-Holland. Het boek is in oblong formaat, halflinnen. 32 ongenummerde pagina's met 15 platen. Nilsson maakte ook de toverlantaarnplaatjes van deze figuren waarvoor achterin het boek reclame voor wordt gemaakt.
De uitgever Swartsenburg is bekend als uitgever van kaarten uit Gouda en ook Versluys & Scherjon zijn bekend als uitgevers van prentbriefkaarten.
 
Serie Assepoester Nilsson
Teksten op de adreszijden van de serie Assepoester.
Veertien van de twintig kaarten zijn gevonden, maar zes ontbreken nog.
 
No. 1. Nu de vader van Assepoester was gestorven, had zij bij haar booze stiefmoeder en de zusters een slecht leven. De arme Assepoester moest al het werk alleen doen.
 
No. 2. Omdat Assepoester lief en goed was, hielden alle dieren van haar en kwamen haar elken dag troosten.
 
No. 3. Toen ze eens met haar vriendjes liep te spelen voor het huis, kwam er plotseling een ruiter op een prachtig paard aanrijden. De zusters kwamen gauw naar buiten en ontvingen van hem een grooten brief met roode zegels.
 
No. 4. De zusters liepen naar binnen, maakten den brief open en riepen: „O, het is een uitnoodiging van den prins voor een bal in het kasteel”.
 
No. 5. Vroolijk reden de zusters naar het bal. Assepoester had mogen helpen bij het kleeden en moest alleen thuisblijven.
 
No. 6. Assepoester moest in het bosch houtsprokkelen en kwam het Toovervrouwtje tegen, die haar wilde helpen, omdat ze zoo lief en goed was en haar meenam naar haar huisje.
 
No. 7. Het goede Toovervrouwtje tikte Assepoester met haar tooverstaf en veranderde haar in een prinses.
 
No. 8. Het Toovervrouwtje had een prachtige koets met vier paarden getooverd en een palfenier [palfrenier] deed het portier open en liet Assepoester instappen.
 
No. 9. Toen de koets wegreed naar het bal, riep het Toovervrouwtje haar na: „Denk eraan Assepoester, dat je voor 12 uur terug moet zijn”.
 
No. 10. De prins vond Assepoester zóó lief, dat hij den geheelen avond alléén met haar danste. De zusters en de stiefmoeder stonden boos toe te kijken.

No. 11. Plotseling merkte Assepoester tot haar schrik, dat het bijna 12 uur was, holde weg en verloor op de trap haar gouden muiltje.
 
No. 12. De prins was de vluchtende Assepoester nageloopen en vond op de trap haar gouden muiltje. Hij besloot net zo lang te zoeken tot hij haar gevonden had.
 
No. 13. De prins had met zijn adjudant overal gezocht en kwam eindelijk ook aan het huis, waar Assepoester woonde.
 
No. 14. De zusters van Assepoester hadden veel te groote voeten voor het muiltje en zeiden, dat er geen ander meisje woonde. Bedroefd reed de prins weg.
 
No. 15. De arme Assepoester, die opgesloten zat, vertelde aan de sprekende ekster van het Toovervrouwtje, dat de prins was weggereden en vroeg haar te helpen.
 
No. 16. Toen het Toovervrouwtje van de ekster had gehoord, dat Assepoester opgesloten zat, tooverde zij een tweede muiltje en zei: „Ga hiermee naar den prins”.
 
No. 17. De prins zat bedroefd ergens langs den weg, omdat hij Assepoester niet gevonden had. Toen kwam de ekster, liet het muiltje vallen en zei: „Volg mij, ik zal U den weg wijzen”.
 
No. 18. De ekster vloog regelrecht naar het huis van Assepoester. De prins was de ekster nagereden, sprong van zijn paard en dwong de booze stiefmoeder de deur van de zolderkamer te openen.
 
No. 19. De prins liet Assepoester het gouden muiltje passen en het bleek, dat zij de onbekende prinses was: „Lieve Assepoester”, zei de prins, „jij moet mijn vrouw worden”.
 
No. 20. De prins nam Assepoester mee in een prachtige koets naar het kasteel en trouwde met haar. Ze leefden lang en gelukkig . . . .

Download de PDF
 
Lodewijk van Duuren

[1] Zijn partner Harriet Boesgaard Djørup overleed op 14 februari 1955 te Zeist.

Amateurfotograaf Herman Cohn

LODEWIJK VAN DUUREN
 
Herman Cohn
Herman Cohn is geboren op 7 november 1896 in ’s-Gravenhage. Op 27 december 1929 huwt Herman Cohn, oud 33 jaar, te ’s-Gravenhage met Maria Minna Kerk. Als beroep staat vermeld postzegelhandelaar. Maria Minna Kerk woont in Dresden, haar ouders wonen beiden in New York.  Op 24 februari 1963 overlijdt Herman Cohn op 66 jarige leeftijd te ’s-Gravenhage. Hij is dan inmiddels zonder beroep.
 In de telefoongids van 1950 staat onder ’s-Gravenhage: 550710 Cohn, H. kleinenfotograaf. V. Lennepweg 24. Mogelijk is met “kleinenfotograaf” bedoeld kleinbeeldfotograaf. Cohn is lid van de N.K.B.V. de Nederlandsche Klein-Beeld Vereeniging. Hij staat bekend als amateurfotograaf, maar dan is het wel opvallend dat hij als fotograaf in de telefoongids staat. Misschien was het een bijbaan, waarmee hij met het maken voor foto’s voor prentbriefkaarten iets bij verdiende.
In het tijdschrift Kleinbeeld-foto [i] krijgt hij op de Tentoonstelling Kleinbeeld ’39 een bronzen medaille van de Kleinbeeld Vereniging voor een foto van de Rhônegletscher. Zijn fototoestel is een Leica.
In het tijdschrift Foto van maart 1949 verschijnt het volgende bericht: Van de in de Verenigde Staten circulerende 50 kleurdia’s van Nederlandse werkers werden er drie aangenomen voor de Fourth Chicago International Exhibition of Nature Photography: „Morning Mist” van Herman Cohn, Den Haag, verkreeg een eervolle vermelding. De twee andere aangenomen plaatjes waren : „Frog” van Miek de jong-Douw, Rotterdam en „Siesta” van J.H. Kroon, Rijnsburg. [ii]
In 1953 [iii]organiseert de Amsterdamsche Amateur Fotografen Vereeniging (A.A.F.V.) in Art et Amicitiae de Nationale Kerstsalon van fotografische Kunst.  In het onderdeel Kleurendia’s ontvangt Cohn een Eervolle vermelding.
Herman Cohn schrijft ook artikelen in het tijdschrift Foto over kleurenfotografie: in 1947 over ervaringen met de ansco-kleurenfilm en in 1951 een artikel met de titel “Kleurenfotografie is geen zwart-wit fotografie”.
 
Kaarten

• Spanjersberg (SPARO Rotterdam) bracht twee series op de markt van de fotograaf Herman Cohn. Één van Oisterwijk (vennen en stadhuis) en één met de titel Mooi Nederland Beautiful Holland met foto’s van Spakenburg. Op de adreszijde van beide serie staat “Naar kleurenfoto Herman Cohn”.
  
• De Magneet in Alkmaar bracht een serie kaarten uit van de kaasmarkt in Alkmaar. Op de adreszijde staat Kleurfoto Herman Cohn.
• In dezelfde uitvoering als van uitgeverij De Magneet verscheen een anonieme serie van Marken en Volendam. Op de adreszijde staat Kleurfoto Herman Cohn.

Download de PDF.

Noten
[i] kleinbeeld-foto jaarg. 3 Oct. 1939. Uitgave en druk Smit Hengelo.
[ii] Foto; universeel tijdschrift voor fotografie-officieel orgaan van de Bond van Nederlandse Amateur-Fotografen-Vereenigingen.24e Jaargang, Nummer 3, Maart 1949. Uitgave en druk L. Smit & Zoon, Hengelo.     
[iii] De Volkskrant 28 12 1953.

Lodewijk van Duuren

De Delftsche Roomboter Inrichting van Willem van Santen Jaczn.
 
Eind 1885 is een vereniging opgericht onder de naam: de 'Vereeniging tot Bestrijding van Knoeierijen in den Boterhandel'. Onder invloed van deze vereniging kwam in 1889 de Boterwet  tot stand. Deze wet beoogt de samenstelling van boter te garanderen en daarmee vermenging met margarine te voorkomen. Het belangrijkste gedeelte van de wet was artikel 2, waarin bepaald werd:
Het is verboden een surrogaat van boter te leveren of het in een winkel of op eenige andere openbare verkoopplaats voorhanden te hebben, indien niet op de verpakking of bij gebreke daarvan op de waar zelve, margarine, of is de waar niet uit oleo-margarine 1) bereid, het woord surrogaat, in duidelijke letters voorkomt. Met deze wet wordt ook de term kunstboter vervangen door margarine.
In de Nieuwe Arnhemsche Courant van 5 september 1901 neemt de hoofdredacteur van de H. Pyttersen Tzn. een artikel op tegen De Delftsche Roomboter Inrichting van Willem van Santen Jaczn. op. In het artikel staat onder meer: De fabriek van m’neer Willem van Santen Jaczn. bestaat uit een benedenhuisje aan den Rijswijkschen weg, waarin enkele vaten margarine aanwezig zijn, die later als fijne geurige Delftsche Roomboter de “fabriek” verlaten.
Willem Santen klaagt vervolgens in 1902 de hoofdredacteur aan wegens smaad. De verdediging van Van Santen wijst er op dat Van Santen in de advertentie reclame maakt voor Delftsche Roomboter, maar vervolgens wettig verpakte margarine levert. Waarschijnlijk geeft de verdediger hiermee aan dat de boterwet niet voorziet in een verbod van misleidende reclame. Toch heeft de rechtbank van Arnhem de heer Pyttersen in zake de beschuldiging van smaadschrift tegen de fabrikant Van Santen, ontslagen van rechtsvervolging.
 
Kaarten
Er zijn een flink aantal verschillende kaarten bekend met het reclameopdruk van Willem van Santen. Het zijn Nederlandse kaarten, kunstkaarten en buitenlandse kaarten. Voor zover bekend zijn het kaarten zonder deelstreep op de adreszijde. Hieronder titels met tussen ( ), de uitgever.

• Lauwersgracht-Gracht – Arnhem
• Groete uit Leiden
• Dordrecht
• Deventer
• Gezicht in Lent bij Nijmegen
• Bomschuiten
• Aankomst van den President van de Zuid-Afrikaansche Republiek Paul Krüger ( Amiot)
• Gezicht op den Dom – Utrecht (Amiot)
• Groete uit Noordwijk (Dorsman)
• Groete uit ’s Gravenhage Kneuterdijk (Veuve Hesselfelt v. Diermen]
• Groete uit ’s Gravenhage  Noordeinde(voorheen W.J. v. Hoogstraten)
• Rembrandt Vrouwenportret
• De Avondschool Gerard Dou (Amiot)
• [Blommers. Garnalenvissers]
• [Visser met gezin in het duin] (kaart bekend van Amiot)
• [acht meisjeskopjes] (bekend van reprint van ADPOST)
• Gruss aus Wolfenbüttel (H. Krämer)
• Gruss aus Bad Homburg Kurhaus
• Vegedack Havenhaus (Glückstadt & Münden)
• Gruss aus Sarajewo (G.B. Buchwald)

 
Noten

1. Oleomargarine was destijds de grondstof voor de bereiding van margarine, verkregen door uitsmelting van rundvet.
   

Jordaens en fotograaf Frans Hoelen
 
Aankoop van een partijtje kaarten op de veiling van de afgelopen contactdag in Putte leverde een kaart op van het Standbeeld van Jordaens in het “Hollandsch Putte”. De kaart is uitgegeven door F. Hoelen phot., Cappellen.
 
Jacob Jordaens
Tot 8 mei 2022 is er in het Frans Hals Museum in Haarlem de tentoonstelling Thuis bij Jordaens over de schilder Jacob Jordaens (1593-1678) te zien. In de toelichting bij de tentoonstelling wordt nergens gesproken over het Noord-Brabantse plaats Putte. Maar waarom staat er dan een standbeeld in Putte vroeg ik me af want Jordaens is geboren en overleden in Antwerpen.
Een lemma in Wikipedia leverde het antwoord “Jacob Jordaens (1593-1678) was een 17e-eeuws barokschilder in Antwerpen. Van huis uit katholiek, bekeerde hij zich tot het protestantisme. Omdat in de Zuidelijke Nederlanden in die tijd geen protestantse begraafplaatsen waren, werd hij begraven in de hervormde kerk van Putte, in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Deze kerk werd in 1794 door Franse republikeinen verwoest. In 1829 werden de fragmenten van Jordaens' grafzerk teruggevonden. In 1845 werd de zerk van Jordaens samen met die van de schilders Adriaen van Stalbemt (1580-1662) en Guilliam de Pape (1600-1674) gerestaureerd onder leiding van Pierre Cuypers.”
In 1875 ontstond een initiatief om de schilder Jordaens in Putte te eren met een gedenkteken. De Belgische beeldhouwer Jef Lambeaux werd de opdracht gegund. Hij maakte een monument in neobarokke stijl, met een buste van Jordaens en portretmedaillons van Van Stalbemt en De Pape, waarin ook hun grafzerken zijn opgenomen. Het gedenkteken werd in 1971 als rijksmonument in het Monumentenregister opgenomen
 
Aan de achterzijde is een gedenksteen geplaatst met de tekst:
DIT GEDENKTEEKEN
OPGERICHT DOOR EENE COMMISSIE
VAN BELGEN EN NEDERLANDERS
TER NAGEDACHTENIS VAN
J. JORDAENS
A. VAN STALBEMT en G. DE PAPE
OP DE PLAATS HUNNER GRAFSTEDEN
UIT DE BIJDRAGEN
VAN HET ANTWERPSCHE GEMEENTEBESTUUR
EN VAN TALRIJKE VRIENDEN DER KUNST
WERD ONTHULD DEN 22 AUGUSTUS 1877
TIJDENS DE FEESTEN BINNEN ANTWERPEN GEVIERD
TER GELEGENHEID
DER 300E VERJAARDAG VAN RUBENS GEBOORTEDAG
 
Frans Hoelen
De uitgever F. Hoelen uit Cappellen (of Kapellen) in België is de fotograaf Frans Hoelen (1870-1904).
 
Franciscus Ferdinandus Hoelen is geboren in Roosendaal op 15 april 1870, zoon van Joseph Ferdinand Hoelen en Adriana Antonia Janssen. Op de geboorteacte staat met potlood geschreven: afg. 10 Mrt. 94 Cappellen België”. Frans woonde tot 10 augustus 1873 bij zijn grootouders van moederzijde in Chaam, waarna hij zich bij zijn vader in Cappellen vervoegt. Op 18 april 1894 huwt Frans Hoelen met Carolina Adriana Peeters, geboren te Cappellen in 1867. Zij gaan wonen in de Dorpsstraat no. 18 in Cappellen. Op een kaart waarop dit pand is afgebeeld staat boven de ramen: “F. HOELEN PEETERS SCHILDER en onder de ramen: PHOTOGRAPHE. Frans was evenals zijn vader van beroep huisschilder. Omstreeks 1900 is hij zich gaan toeleggen op fotograferen en uitgeven van prentbriefkaarten. Tussen 1901 en 1903 produceerde hij naar schatting 5000 prentbriefkaarten. Frans Hoelen overleed op 34 jarige leeftijd aan een longontsteking. Zijn levenswerk werd voortgezet door zijn vrouw Caroline Peeters, die vooral het zakelijke behartigde. Zijn schoonbroer (zwager)Louis Peeters nam de fotografie voor zijn rekening, tot op het einde van de jaren ‘20 zoon Louis in de voetsporen van zijn vader Frans Hoelen trad. Beiden brachten het totaal aantal kaarten op circa 11.000.
Hoelen heeft veel kaarten van de streek waar hij woonde uitgegeven, waaronder de grensplaats Putte in Noord-Brabant. De fotograaf Frans Hoelen behoort dus tot de uitgevers van Nederlandse prentbriefkaarten.
 
Bronnen
H. De Schutter, 1998. De fotograaf Frans Hoelen. Het Brugse. Tijdschrift van de Heemkring “Hogescholen” te Kapellen. Jrg. 30 (1): 13-17.

Lodewijk van Duuren

Octrooi en copyrecht Nuss – Laren
 
Octrooiregister
 Het Nederlandse octrooiregister bevat gegevens over gepubliceerde Nederlandse octrooiaanvragen en octrooien vanaf 1912. Bij invoer van de naam Nuss komt in het register geen octrooi-aanvraag van Jos Nuss voor. Toch staat op een “ingewikkelde kaart” uitgegeven door de firma Bernards, boekhandel in ’s-Heerenberg de volgende tekst: Octrooi en copyrecht Nuss – Laren.
 
Ingewikkelde kaart
De kaart van Jos Nuss laat zich niet gemakkelijk beschrijven en daarom heb ik deze de naam ingewikkelde kaart gegeven. Het is een kaart die zich in de horizontale richting laat uitvouwen. In samengevouwen toestand is er sprake van een beeldzijde en een adreszijde, zoals bij gewone prentbriefkaarten.  De adreszijde vormt één geheel en heeft twee regel tekst als deelstreep, een postzegelvak, drie adreslijnen rechts van de deelstreep en een afbeelding met titel die een groot stuk van het  correspondentiedeel  beslaat.
De beeldzijde heeft  twee bladen die naar links en rechts opengevouwen kunnen worden. De beide bladen overlappen elkaar als ze dichtgevouwen zijn. Aan het rechterblad zit een lip die in een snede in het linker blad kan worden gestoken. Als de bladen zijn opengevouwen is de inhoud verticaal georiënteerd. Van boven naar beneden zien we van boven naar beneden:

1. Op de achterzijde van het rechterblad een afbeelding.
2. Bovenaan op de achterzijde van de adreszijde een soort leporello. Het middengedeelte is een afbeelding, gedrukt op de achterzijde van de adreszijde. Zowel te rechter- als linkerzijde is een korte leporello geplakt, bestaande elk uit vier afbeeldingen, twee aan de voor- en twee aan de achterzijde.
3. Onderaan op de achterzijde van de adreszijde is een verticale afbeelding geplaatst tussen grijze vlakken.
4. Op de achterzijde van het linker blad staat een tekst over ’s Heerenberg die eindigt met de tekst “het vacantieoord bij uitnemendheid?”

 
Afbeeldingen
In totaal bevat het geheel 14 afbeeldingen:

1. Doorkijkpoortje Kasteel Bergh ’s Heerenberg (adreszijde)
2. Kasteel Bergh – ’s Heerenberg (rechts beeldzijde)
3. Wandelweg bij Kasteel Bergh – ’s Heerenberg (links beeldzijde)
4. Achterkant „Bonifaciushuis” – ’s Heerenberg (achter rechterdeel beeldzijde)
5. Kasteel Bergh – ’s Heerenberg (tussen de leporello’s)
6. Wandelweg rond het kasteel – ’s Heerenberg (links voor op leporello)
7. R.K. Kerk – ’s Heerenberg (links voor op leporello)
8. Wandelweg Montferland – ’s Heerenberg (links achter op leporello)
9. V. Rooyen Monument – ’s Heerenberg (links achter op leporello)
10. Grens ’s Heerenberg (rechts voor op leporello)
11. Achterzijde Kasteel Bergh – ’s Heerenberg (rechts voor op leporello)
12. Rustieke Trap Montferland – ’s Heerenberg (rechts achter op leporello)
13. Kerk te ’s Heerenberg (rechts achter op leporello)
14. Raadhuis – ’s Heerenberg (onder de leporello’s)

 
Ontbreken in register
Waarom deze kaartconstructie waarvoor een octrooi is aangevraagd niet in het Nederlandse octrooiregister is opgenomen, is niet bekend. Er zijn verschillende mogelijkheden:

• Jos Nuss heeft het octrooi voor 1912 aangevraagd
• Jos Nuss heeft geen octrooi aangevraagd
• Het octrooi is niet door hem zelf aangevraagd
• Het Nederlandse octrooiregister is onvolledig

Als er nog andere Nederlandse prentbriefkaarten bestaan, waarvoor octrooi is aangevraagd, is het nuttig ook hier een zoekactie in het Octrooiregister uit te voeren. Overigens leverde het trefwoord ansichtkaart en prentbriefkaart in de titel van de aanvraag slechts drie positieve resultaten op.
 
Fa. Bernards
Voor zover bekend is dit de enige kaart die de boekhandel Bernards uit ’s Heerenberg heeft uitgegeven.  In de krantendatabase van Delpher is slechts één advertentie te vinden van de boekhandel Bernards, namelijk in de Nieuwe Haarlemsche Courant van 30 juni 1939. In andere advertenties van Bernards is sprake van een horlogerie of fotozaak. Het kunnen verschillende zaken zijn, maar het telefoonnummer genoemd op de kaart “Tel. 304” is hetzelfde telefoonummer als van de Horlogerie Bernards in de telefoongids van 1950. Het adres is dan Zeddamscheweg 19.
Waarschijnlijk was het een soort bazar, waar allerlei artikelen te koop waren.

Download het complete artikel als PDF.

Lodewijk van Duuren