H. Sannes, St. Anna Parochie
 
Hartman Sannes is een bekende Friese historicus en onderwijzer, geboren te Sint Annaparochie op 24 juni 1890 en overleden te Leeuwarden op 5 januari 1956. Hartman Sannes werd in 1890 in Sint Annaparochie geboren als zoon van de verver (huisschilder) Sytse Sannes en van Yke Bouma. Dit kan echter niet de H. Sannes zijn, die bekend is als uitgever van kaarten van St. Annaparochie en omstreken, want daar was hij te jong voor. De oudst bekende afstempeling van kaarten van Sannes dateert uit 1902. Het is echter zeer waarschijnlijk zijn opa die ook Hartman Sannes heette (1840-1932) die achter de naam H. Sannes op kaarten schuil gaat. Bij zijn huwelijk met Grietje Hendriks Goudemond in 1862 woont hij in St. Anna Parochie en is zijn beroep verwer. Maar volgens de overlijdensakte van Sytse Sannes is hij van beroep veranderd: “te Sint Anna Parochie is overleden [6 januari 1909] Sijtse Sannes, oud vijf en veertig jaren, verver, geboren en wonende te Sint Anna Parochie, gehuwd met Yke Bouma, zoon van Hartman Sannes, winkelier, mede aldaar woonachtig en Grietje Goudemond overleden” [10 februari 1892]. In 1917 doet weduwe S. Sannes de schilderszaak over aan J. Couperus.
 
Prentbriefkaarten
Mogelijk heeft Hartman Sannes kaarten van St. Annaparochie en omgeving van circa 1900 tot 1917 uitgegeven en in de schilderszaak verkocht. Het zijn vooral kaarten van St. Annaparochie, maar ook andere plaatsen uit Het Bildt, zoals St. Jacobiparochie, Vrouwenparochie en Oude Bildt-Sijl.
 
Wilhelmina-Hendrik-Stichting
De Vereeniging voor de Wilhelmina-Hendrik-Stichting in Rotterdam is opgericht op 7 februari 1901.
Op een kaart uitgegeven door N.J. Boon in Amsterdam staat het doel van de stichting: “Verstrekt Voedsel aan de Behoeftigen. Men steunt deze stichting: Door een jaarlijksche bijdrage als lid, of een bijdrage in eens als begunstiger.” Op een kaart van Sannes van de Gemeenteschool in St. Anna Parochie staan alle leerlingen afgebeeld i.v.m. het verstrekken van voedsel aan behoeftige schoolkinderen door deze stichting (bron Haverkate, Encyclopedie).
 
Samenwerking met andere uitgevers, drukkers en fotografen

• De kaart van de Openbare School in Jacobi-Parochie is uitgegeven in samenwerking met De Tulp in Haarlem (nummer 14575). De Tulp  is een handelsnaam van uitgever Jos. Nuss  & Co, die waarschijnlijk alles bij Emrik & Binger liet drukken.
  
• Van de drukker Emrik en Binger in Haarlem zijn 4 of meer kaarten bekend uit ca. 1910. Het logo E&B in rechthoek staat linksonder op de adreszijde.
  
• De afgebeelde kaart met brede gouden rand heeft een adreszijde die volkomen gelijk is aan de kaarten van uitgever/drukker La Rivière en Voorhoeve uit Zwolle.
• J. Kuiken, St. Annaparochie. Op enkele kaarten van Sannes staat: ” Druk van J. Kuiken Jz.  Uitg. H. Sannes-St.-Annaparochie. Zie de paragraaf hieronder over Jan Kuiken.
• Er zijn twee series die qua nummering en uitvoering aan de drukker Gebr. van Straaten, in Middelburg gerelateerd kunnen worden. De serie van ca. 6444-6451 van St. Anna Parochie e.o. en een serie uit 1907 van ca. 6728-6732 van de vissers van Jacobi-parochie.
• De twee kaarten van Sannes die door Trenkler in Leipzig zijn gedrukt zijn van het jaar 1907 (nrs. 07 21020 en 07 21021).
• Een zogenaamde Mikroskop-Karte is mogelijk ook door een Duitse firma gedrukt.
• Op een serie kaarten staat op de beeldzijde in rode letters: “H. Sannes, uitgever. D. Deinema Photograaf, Stiens. Het is fotograaf Doeke Deinema (1867-1942), die werkzaam was in Irnsum, Stiens, Veendam en Leeuwarden. Hij heeft ook foto’s geleverd voor andere uitgevers zoals Gaele de Vries in Stiens en S. Tolsma in Berlikum. In 1929 beëindigde Doeke Deinema zijn werkzaamheden.

 
Drukkerij Kuiken
Sinds mei 1859 heeft Jan Kuiken een boekhandel op de hoek van Sint Annaparochie, die hij in 1861 uitbreidt met een drukkerij in het pand aan het Noordeinde. In 1869 geeft hij voor het eerst de Bildtsche Courant uit. Deze zou tot 1963 een belangrijke plek innemen op het Bildt. In 1875 verhuist het bedrijf naar het Oosteinde. Jan Johannes Kuiken kreeg samen met zijn vrouw, acht kinderen. Zoon Johannes Jans Kuiken nam in 1898 het roer over van zijn vader. Vanwege zijn zwakke gezondheid en het feit dat er geen mannelijke opvolger was, droeg Kuiken in 1920 de leiding van het bedrijf over aan Adolf Hoekstra. Zowel Johannes Jans Kuiken als Adolf Hoekstra hebben prentbriefkaarten van St. Anna Parochie uitgegeven. Die van Kuiken hebben als tekst op de adreszijde: Uitg. Firma J. Kuiken Jz. St. Annaparochie. Drukker J. Kuiken Jz.  was ook actief in de strijd voor socialisme en kiesrecht en was vele jaren hoofdbestuurder van de Nederlandsche Vereeniging tot Afschaffing van Sterken Drank.

Lodewijk van Duuren

G. Verheule, Goes
 
G. Verheule is een christelijke boek- en papierhandel gevestigd in 1888 in Goes. De oprichter is Geerard Verheule (1864-1930). Zijn zoon Geerard Karel Verheule (1898-1979) zal later de zaak want we zien hem in het Adresboek voor den Boekhandel G. Verheule in 1963 G.K. Verheule als eigenaar; Verdere gegevens zijn: Papegaaistraat 6; Boek – en Papierhandel, Kantoorboekhandel, Binderij. In de nieuwjaarsadvertentie van 31 december zien we op bovenstaand adres Boekhandel R. v.d. Wal v.h. Verheule. In de periode 1915-1930 is ook een advertentiebureau aan de boekhandel verbonden.
 
Prentbriefkaarten
G. Verheule heeft alleen kaarten van Goes, Wilhelminadorp en Kloetinge. Oudste kaart tot nu toe volgens afstempeling is 1903. Verheule heeft volgens onderstaande opsomming met ten minste zeven drukkers-uitgevers samengewerkt.
 
Samenwerking met drukkers en uitgevers

• De serie die bij Gebr. van Straaten hebben voor zover bekend de nummers 15578 tot en met 15588 en 24502 tot en met 24517.
  
• De serie van uitgeverij De Tulp in Haarlem heeft op de beeldzijde de tekst Uit. G. Verheule, Goes en op de adreszijde het logo van De Tulp. De Tulp  is een handelsnaam van uitgever Jos. Nuss  & Co, die waarschijnlijk alles bij Emrik & Binger liet drukken.
• Van drukker Trenkler/Weenenk is een serie bekend uit 1908 met 08 615.. etc. en uit 1912 met nummer 12 647.. op adreszijde
• Het logo SSB in een cirkel op de adreszijde, betekent dat de kaart is gedrukt door Sterne & Schiele in Berlijn.
• Het logo linksonder NRM in ovaal is gedrukt door de Nederlandsche Rotogravure Maatschappij in Leiden
• De serie met Emrik & Binger heeft op de adreszijde onder de deelstreep het logo van Emrik en Binger en in de deelstreep de tekst:
• Ten slotte zijn er kaarten van Verheule met op de adreszijde LRV in een cirkel, dit is het logo van de drukker La Rivière & Voorhoeve Zwolle.

RECHTSZAKEN
Het portret van de Prinses
 
Voor het Gerechtshof heeft in tweeden aanleg gediend, de zaak tegen een winkelier in prentbriefkaarten, die in zijn winkel in de Kalverstraat genaamd „The Dutch Shop" — waar. thans Théatre de la Monnaie staat — prentbriefkaarten had verkocht met het portret van Prinses Juliana. Hij had die prentbriefkaarten laten nadrukken naar het portret in den Cadetten-Almanak van de Kon. Mil. Academie te Breda, en had daardoor inbreuk gemaakt op het auteursrecht voor dien Almanak van den heer Broese, te Breda. De adv.-gen. bij het Hof vorderde, om redenen van vorm, vernietiging van het beroepen vonnis en eischte de veroordeeling van bekl. tot f 200 boete of 80 dagen hechtenis, dezelfde straf die hem in eersten aanleg was toegemeten.
 
Bron: Nieuws van den Dag, 20 februari 1913.
 
Toelichting
Het ging hier om een rechtszaak over de “Cadettenalmanak 1911” die in 1911 in eerste aanleg diende. Tussen 1911 en 1913 verhuisde The Dutch Shop naar Kalverstraat 167. Daar woonde Barend Augurkiesman (1875-1942), van beroep winkelier of boekhandelaar. In een ander artikel over deze rechtszaak (wordt gesproken over “B.A. winkelier in de Kalverstraat”. Het was dus een zaak van N.V. Bredasche Boekh. En Uitg. Mij tegenover B. Augurkiesman. Het ging om een aantal van 50 prentbriefkaarten. Barend Augurkiesman heeft prentbriefkaarten uitgegeven onder de naam The Dutch Shop. Théatre de la Monnaie is de latere bioscoop Plaza vlakbij het Muntplein.
 
Wat stond er op de kaart?
Hoe de kaart er echt heeft uitgezien is niet bekend, maar er is wel een beschrijving uit een krant van 1911 (de foto is gemaakt door Koningin Wilhelmina): “Het portret stelt H.K.H. voor in ’t wit gekleed, staande op een stoel in een kamermilieu. Met de eene hand houdt de kleine Prinses zich stevig vast aan de stoelleuning en in de andere hand heeft Zij een stuk speelgoed, een houten paardje.”
er om te bewerken.

Jb.N. & S.J. Prins, Den Helder
 
Jb. N. Prins
Jacob (Nathan) Prins is geboren op 16 januari 1845 te Den Helder en overleden  op 16 november 1912 te Den Helder. Bij zijn huwelijk van zijn zoon Salomon met Koosje Salomon Kannewasser  in 1907 is zijn beroep koopman. Jacob Prins is de persoon Jb.N. Prins op de kaarten van Den Helder. Hij is de vader van de hieronder genoemde Salomon en Vrouwtje Prins.
 
S.J. Prins
Salamon (Jacob) Prins is geboren te Den Helder op 27 maart 1877 en overleden te  Sobibor, 2 juli 1943. De toevoeging Jacob is een patroniem, die soms weggelaten wordt. Hij werkt samen met zijn zus Vrouwtje (Jacob) Prins 1), zoals blijkt uit het volgende bericht in de Staatscourant van 22 april 1908:
“Door Salomon Jacob Prins en Vrouwtje Jacob Prins, beiden winkelier, wonende te den Helder, is aangegaan eene vennootschap onder de firma Salomon Jacob Prins en C°., ten doel hebbende den boek- en papierhandel, den handel in galanterieën, ijzerwaren, glaswerk en aanverwante artikelen. De vennootschap is gevestigd te den Helder, aangevangen 1 Januari 1908…”. Waarschijnlijk is 1908 ook het jaar waarop hij zijn vader als uitgever opvolgt en onder zijn naam prentbriefkaarten gaat uitbrengen 2). Op prentbriefkaarten is dit terug te vinden als “Uitgave: J.S. Prins & Co., Boekhandel -  Den - Helder.”
Er zijn twee adressen waar S.J. Prins was gevestigd volgens de opschriften op de kaarten: “Specialiteit in Prentbriefkaarten Kruisweg 175/6 en Spoorstraat hoek Spuistraat 17. Den Helder.”
 
J. Prins Jr.
Sommige kaarten hebben op de beeldzijde  staan “Uitgave J. Prins Jr. 32 Spoorstraat Helder.” (poststempel 1902) en andere op de adreszijde “Uitgave van  J. Prins jr., Helder, Spoorstraat 30.” (poststempel 1907). Gezien de datering lijkt Jacob Nathan Prins ook van deze kaarten de uitgever, al is het bestaan van een J. Prins Sr. onbekend (zijn vader heette Nathan Joseph Prins).
 
Prentbriefkaarten
Zowel Jb.N. Prins als S.J. Prins hebben uitsluitend kaarten uitgegeven van Den Helder en Huisduinen. Daarvan zijn veel kaarten met mariene onderwerpen. Op basis van poststempels zijn de kaarten van Jb.N. Prins uitgegeven van 1901 tot circa 1909. Die van S.J. Prins van 1908 tot circa 1940.
 
Samenwerking met drukkers, uitgevers en fotografen

• S. Bakker Jz. uit Koog-Zaandijk heeft samen met Jb. N. Prins uit Den Helder volgens de fondscatalogus van Bakker (1901) 29 kaarten uitgegeven van oorlogsschepen uit Den Helder (zie bijlage)
• De uitvoering van een aantal kaarten van Jb.N. Prins zijn qua uitvoering gelijk aan de kaarten van Trenkler uit Leipzig. Zeer waarschijnlijk zijn die kaarten werkelijk gedrukt door Trenkler want van een Trenklerkaart 3 uit de serie 698 van het Pantserdekschip Noord-Brabant is dezelfde afbeelding ook bekend van een kaart van Jb.N. Prins.
• Enkele kaarten van S.J. Prins hebben linksonder het SSB logo van de Duitse drukker Stern & Schiele uit Berlijn.
• Op sommige kaarten van Jb.N. Prins staat op de adreszijde fotograaf C. Bethlehem. Dit is Cornelis Bethlehem Jzn. (1873-1918), die van 1894 tot 1913 in Den Helder als fotograaf werkzaam was.

 
Noten

1. Geboren te Den Helder, 3 april 1873, overleden te Westerbork, 25 april 1943.
2. De oudste afstempelingen van zijn kaarten zijn uit 1908.

 
Bronnen

• Lodewijk van Duuren, z.j. Grafische Kunstinrichting Bakker Jz. Historische Vereniging Koog-Zaandijk.
• Max van Dam, z.j. Stambomen van Nederlands Joodse families.

 
Bijlage
NED. OORLOGSSCHEPEN. Bakker Koog-Zaandijk en Prins, Den Helder
 
664.       De Dolfijn.
665.       De Piet Hein.
666.       De Noord-Brabant.
667.       De Zeeland.
752.       De Gelderland.
778.       Wachtschip Willemsoord.
781.       De Neptunus. [afgebeeld]
871.       De Utrecht.
872.       De Evertsen.
873.       De Kortenaer.
3424.   De Friesland.
3425.   De Urania.
3426.   De Tromp.
3427.   De Holland.
3428.   De Koningin Wilhelmina.
3429.   De Argus.
3430.     De Bellona.
3431.   De Zeehond.
3485.   De Koningin Regentes.
3988.   De Reinier Claeszen.
3989.   De Sumatra.
3990.   De Hydra.
3991.   De Scylla.
3992.   De Gier.
3993.   De Luipaard.
3994.   Het Loo.
3995.   De Suriname.
3996.     Torpedobooten in volle zee.
3997.     Torpedobooten in volle zee.
 

Onderscheiding.
De heer Herman D. Emrik, lid van de firma Emrik & Binger 1) te Haarlem, is door den Keizer van Duitschland onderscheiden met de orde van den Rooden Adelaar 4de klasse. Dit is een bewijs van des Keizers erkentelijkheid voor een geschenk van den heer Emrik, bestaande uit meer dan 30,000 prentbriefkaarten van Nederland, die dn den loop der jaren door de firma zijn uitgegeven. Meer dan 9 jaar lang heeft de heer Emrik die verzameld en ze gerangschikt alphabetisch naar plaats en zelfs naar straat. Wat een ontzaglijk werk dit geweest is bij de in die jaren steeds aangroeiende collectie, kan men zich denken. Niet alleen het zien van landschappen en aardige kijkjes komt hierbij in aanmerking, de Keizer zal ongetwijfeld ook behagen hebben gevonden in de verzameling van Nederlandsche architectuur en kleederdrachten, die Z. M. aldus in bezit kreeg. Voordat de Keizer het geschenk aanvaardde, heeft hij een van de albums aan boord van de „Hohenzollern" te IJmuiden bekeken. Er zijn er in 't geheel 17, met den naam der provincie op elken band en haar wapen uit de hand geschilderd.
 
Krantenbericht Algemeen Handelsblad 20 december 1907.
 
afbeeldingen

• één van de 30.000 prentbriefkaarten van Emrik & Binger.
• vierde Klasse van de Onderscheiding in de Orde van de Rode Adelaar  is de laagste klasse vergelijkbaar met een ridder (bron Wikipedia).

 
noten

1. Lithografische inrichting
   

J. van Diggelen, Schiedam
 
Jan van Diggelen (1836-1925) is fotograaf en uitgever van prentbriefkaarten. Hij had zijn woonhuis, atelier en winkel in de Hoogstraat 81 te Schiedam 1). Een foto van zijn winkel is verschenen in de “serie” incidentele kaarten. Vaak kondigde hij in krantenadvertenties de uitgifte van nieuwe kaarten aan. De laatste van dergelijke advertenties verscheen in 1909. Bij sluiting van de zaak in 1909 zijn alle briefkaarten van Oud-Schiedam voortaan bij den Heer Henri Rebers, Hoogstraat verkrijgbaar.
 
Prentbriefkaarten
De totale omvang van de productie bedroeg circa 215 kaarten verdeeld over 21 series en een aantal incidentele kaarten. Sommige afbeeldingen zijn voor meer kaarten gebruikt. De kaarten zijn uitgegeven tussen 1899 en 1909.
 
Overzicht series (datering series met ca. is op basis van poststempels).
Serie 1. ca. 1899. 8 kaarten.
Serie 2. ca. 1900. 9 kaarten. Groete uit Schiedam.
Serie 3. ca. 1900. 12 kaarten.
Serie 4. onbekend
Serie 5. 26 juli 1901. 12 kaarten.
Serie 6. 26 juli 1901. 12 kaarten. Meerkleurendruk.
Serie 7. 15 november 1901. 12 kaarten.
Serie 8. 30 april 1902. 12 kaarten.
Serie 9. ca. 1901. 6 kaarten. Meerkleurendruk. Ook uitgegeven door Henri Rebers.
Serie 10. 23 november 1902. 12 kaarten.
Serie 11. 15 augustus 1903. 12 kaarten.
Serie 12. ca. 1904. 12 kaarten.
Serie 13. ca. 1905. 6 kaarten.
Serie 14. 25 juli 1906. 12 kaarten.
Serie 15. 3 oktober 1906. 6 kaarten. Meerkleurendruk.
Serie 16. 2 augustus 1908. 6 kaarten.
Serie 17. Jaar onbekend. 1 kaart
[18] Serie Doorbraak Kethelpolder. 24 april 1903. 12 kaarten.
[19] Historische serie I. 20 juli 1907. 12 kaarten. Oud Schiedam.
[20] Historische serie II. 7 augustus 1907. 15 kaarten.
[21] Serie fantasiekaarten. Jaar onbekend. 6 kaarten. Foto’s met een sierlijke gekleurde rand  van Knackstedt & Näther (bijv. KN 16 bij afbeelding fontein).
[22]Incidentele historische kaarten. Jaar onbekend. 8 kaarten.
[23] Incidentele kaarten. ca. 1901-1904. 12 kaarten. Met name branden en ongelukken.
 
Bronnen
C. van der Geer, 1978. Jan van Diggelen. Een Schiedams fotograaf 1836-1925. Schiedamse miniaturen. [bevat een volledige lijst en afbeeldingen van uitgegeven prentbriefkaarten].
 
Noten

1. Jan van Diggelen, sigarenmagazijn annex fotostudio was volgens het adresboek van 1887-1889 gevestigd aan de Hoogstraat 107. Het adresboek van 1897 vermeldt Hoogstraat 81 als adres van de fotostudio van Jan van Diggelen.

Aankoop van de week
 
Prentbriefkaart
Groet uit Coroniw met afbeeldingen van diverse gebouwen:
Friendschip. woning v/d  districts Commissaris
Friendship. woningen v/d politie, districts geneesheer. woning v/d districts klerk.
Hernhutterskerk – Totness.
R.C. Statie - Marij's hope.
 
De teskst luidt: Uitgegeven door H.B. Heyde, Paramaribo.
en:                         J.E. Wesenhagen – amateur.
 
J.E. Wesenhagen
Jacob Evert Wesenhagen is geboren op 2 november 1862 in Paramaribo. Zijn beroep was  gouvernementsgeneesheer te Paramaribo. Hij volgde een opleiding aan de geneeskundige school in Paramaribo en deed artsexamen in Nederland. Hij woonde vanaf 1892 op het Kerkplein A.260  in Paramaribo. Van 1908-1910 verbleef hij in Utrecht aan de Bleijenburgkade 25 .Hij is overleden op 2 november 1924 in Paramaribo. Hij heeft als amateur-fotograaf veel foto’s in Suriname gemaakt.
 
Uitgever H.B. Heyde
De firma H.B. Heyde (of  Heijde) was in Suriname een van de belangrijkste drukkerijen-uitgeverijen. Heinrich Bernhard Heyde, geboren op 18 mei 1839 in Neusalz an der Oder, was in 1867 als zendeling voor de Evangelische Broedergemeente naar Suriname afgevaardigd en kwam in 1880 in een ernstig conflict met zijn kerk. Na zijn ontslag begon hij, om zich een broodwinning te verschaffen, een drukkerij. Hij beschikte over een steendrukkerij om hoogwaardige lithografieën te vervaardigen. Heyde wwas niet enkel de drukker en uitgever van verschillende dagbladen van protestantse huize, maar heeft ook een reeks boekuitgaven gerealiseerd. Heyde had een breed fonds: bijbelteksten, preken, theologische traktaten, fotoboeken, prentbriefkaarten, feestliederen voor Oranje-vieringen en boeken over de goudwinning, de landbouw en de geschiedenis van Suriname. Maar hij gaf ook een reeks literaire teksten uit. Van 1883 tot 1931 was H.B. Heyde drukker en uitgever van een tiental kranten en een handvol maandbladen, praktisch alle van protestantse signatuur.
 
Bronnen

• Michiel van Kempen, 2002. Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur. Deel 3. De geschreven literatuur van 1596 tot 1923. DBNL.
  

Ansichtskaarten
De dochter van den fotograaf Van Diggelen te Schiedam werd op 14 Maart door haar moeder geroepen „dat er volk was" en juist toen de jongejuffrouw den winkel  inkwam, zag zij een man de deur uitgaan, welk feit het vermoeden deed ontstaan, dat er iets ontvreemd was. Wat waar bleek. Men vermiste 24 stuks Ansichtskaarten  en wel alle van één soort, voorstellende „de Dam" te Schiedam. Die prentbriefkaarten werden een paar uur later door den actieven agent B. Schoel teruggevonden bij den 46-jarigen koopman H. F. A. alhier, die in een café zijn troost had gezocht. Met verontwaardiging wees de man de beschuldiging van diefstal af. Als hij wil stelen, dan doet ie het goed, maar niet voor 24 centen. Wel was hij in Schiedam geweest op dien dag, maar die prenten had hij van een juffrouw in Den Haag gekregen. Daar hoefde hij niks voor te betalen. En dan is hij twee uur daarna pas aangehouden. Dan hadden ze hem toch direct moeten pakken. Het O. M. requireerde twee maanden gevangenisstraf. Of de beklaagde nog wat te zeggen had? — Nee, d’r is toch niks an te doen, al parlee ik nog zoo. … Uitspraken over 8 dagen.

Krantenbericht Rotterdamsche Courant 7 mei 1902.
Prentbriefkaart J. van Diggelen 3e serie Dam - Schiedam: collectie Archief Schiedam.

N.W. Mens, Ede
 
Nicolaas Willem Mens is geboren op 11 april 1869 in Leiden en overleden op 18 september 1942 in Ede. Hij was van beroep van fotograaf, aanvankelijk met D. Schooneboom in Harderwijk tot 1900, daarna in Elburg tot 1903 en daarna in Ede.
Fotograaf Nicolaas Willem Mens had zijn woonhuis en fotoatelier in de Grootestraat (voorheen de Boschpoortstraat 162) in Ede. In het huis er tegenover kwam omstreeks 1906 de boekdrukkerij van Gosen Riezebos, afkomstig uit Aalten. Later heeft N.W. Mens zijn zaak verplaatst naar een nieuw pand in de Grootestraat 1), tegenover de drogisterij "Het Gouden Kruis". Gosen Riezebos (1867-1945) was onder meer drukker-uitgever van prentbriefkaarten. Cornelis Hartgers (1890-1972) begon als fotograaf met een tweedehands houten fototoestel, afkomstig van Mens. Van Mens keek hij het vak af. Hartgers is een bekende uitgever van vele prentbriefkaarten van Ede en omstreken.
 
Prentbriefkaarten
N.W. Mens gaf kaarten uit van Otterlo, Bennekom, Ede, Harskamp, Millingen en Oldebroek. De meeste kaarten hebben militaire onderwerpen. De oudste bekende afstempeling is van 1903 van het type doorloper. Hij heeft ook verscheidene kaarten met deelstreep uitgegeven. Hij liet een serie kaarten drukken bij de Gebr. van Straaten in Middelburg in de 4-cijferige series 67.., 69.., 76.. en 97..
 
Bronnen
De geschiedenis van de Edese fotograaf Cornelis Hartgers.
 
Noten

1. Voor zijn overlijden woonde hij op Grootestraat 149 in Ede.

Uitgever J. de Gruijter, Schoonhoven.
 
Op 3 maart 1897 vestigde Jan de Gruijter (1857-1918) zich als boekhandelaar in Schoonhoven. Na zijn overlijden in 1918 is door zijn weduwe Cornelia Verbeek en haar zoon Cornelis de Gruijter een vennootschap onder firma (VOF) aangegaan ter voortzetting van de Boek- en Papierhandel van J. de Gruijter. Toen C. de Gruijter in 1960 overleed, nam zijn schoondochter de leiding over, een jaar later werd zij eigenares. In de telefoongids van 1950 is naast de boekhandel van C. de Gruijter ook een drukkerij genoemd, Firma W. de Gruijter & Zn.
In de Lopikerstraat 2 is nog steeds het pand van “Gruijter VOF De Kantoorboekhandel “ gevestigd, maar nu in een nieuw pand.
 
Prentbriefkaarten J. de Gruijter
De oudste kaart van J. de Gruijter volgens afstempeling dateert van 11 juli 1900. De firma bracht vooral kaarten van Schoonhoven in de handel, maar ook van veel andere plaatsen in de omgeving, zoals Bergambacht, Slikkerveer, Vianen, Bolnes, Krimpen aan de Lek en Streefkerk. Er zijn te minste 19 plaatsen bekend waarvan kaarten zijn verschenen. Ook verschenen er verscheidene molenkaarten van Zuid-Holland.
 
C. de Gruijter
Cornelis de Gruijter (1892-1960) heeft onder de naam C. de Gruijter kaarten van Schoonhoven uitgegeven. Hij gaf kaarten uit in samenwerking met Newo Arnhem, Jospé Arnhem, Foka Den Haag, Van Leer Amsterdam en Sparo Rotterdam.
In 1939 gaf C. de Gruijter 12 humoristische mobilisatiekaarten uit voor de prijs van 6 cent per serie.
 
Wouter de Gruijter
Drukkerij Firma W. de Gruijter & Zn. is de zaak van Wouter Cornelis de Gruijter (1883-1941), een zoon van Jan en Cornelia. Op zijn “Echte-Foto” kaarten van Schoonhoven staat op de adreszijde: Uitg. Fa. Wouter de Gruijter & Zn. Lopikerstraat 36 Schoonhoven.
 
J.W. de Gruijter
Jan Willem de Gruijter (1888-1950) vestigde in 1910 een boek- en kantoorboekhandel in Sassenheim. Hij is ook een zoon van Jan de Gruijter en Cornelia Verbeek. In 1914 is aan zijn bedrijf een drukkerij toegevoegd. De drukkerij van J.W. de Gruijter stond achter de boekhandel aan de Hoofdstraat 251. In 1938 neemt W.F. van Holten de boekhandel aan de Willemstraat 4 in Rijswijk (ZH) over van J.W. de Gruijter uit Sassenheim.
De zelfstandigheid van de firma in Sassenheim komt in 1969 ten einde door een fusie met de drukkerijen Steens, Ten Hagen en Wattez. J.W. de Gruijter heeft alleen kaarten van Sassenheim uitgegeven. Enkele kaarten zijn gedrukt door Emrik & Binger uit Haarlem.
 
Samenwerking met andere uitgevers, drukkers en fotografen

• Veel kaarten van J. de Gruijter zijn gedrukt door Emrik & Binger in Haarlem met 3 verschillende logo’s.
• Ook zijn veel kaarten uitgegeven in samenwerking De Tulp in Haarlem. Een deel daarvan met de speciale kleuring “TintoNovum”. De Tulp  is een handelsnaam van uitgever Jos. Nuss  & Co, die waarschijnlijk alles bij Emrik & Binger liet drukken.
  
• De nummering op de adrfeszijden van kaarten met een jaartal (2 cijfers) gevolgd door een 5-cijferig nummer duidt op Trenkler in Leipzig als drukker.
• Op een kaart van Streefkerk staat op de foto: Phot. Schetzer Veenendaal. Dit is de fotograaf en boekdrukker Leonard Schetzer (1873/74-1928) uit Veenendaal. Hij heeft een Stoomdrukkerij Inrichting voor Prentbriefkaarten en geeft ook zelf kaarten uit. Op een kaart uit Amersfoort staat: “Phot.-Chem.Leonard Schetzer, Veenendaal”.

Stoombootmaatschappij Carsjens, Leiden
De Stoombootmaatschappij Carsjens is in 1855 opgericht door Frederik Martin Carsjens (1809-1889). De maatschappij vervoerde tot 1915 personen en goederen tussen Leiden, Alphen aan den Rijn, Gouda, Rotterdam en Amsterdam. In 1876 droeg hij het bedrijf over aan zijn twee zonen Wouter Dirk (1846-1896) en Frederik Johan George (1850-1886). Wouter overleed in 1897, waarna Pieter Johannes Weijenberg (1859-1914) de rederij overnam.
Naast de uitvoering van lijndiensten ging het bedrijf zich in de zomermaanden steeds meer richten op rondvaarten voor toeristen langs Brasemermeer en Kagermeer. In 1900 sloot de “Stoombootreederij De Vereeniging” uit Leiden zich bij Carsjens aan. De uitgegeven kaarten zijn voornamelijk uitgegeven voor de bezoekende toeristen van deze rondvaarten.
De salonboot van Stoombootmaatschappij Carsjens vertrok van 15 juni tot 15 september vrijwel dagelijks om 12.00 uur vanaf de Leidse Beestenmarkt en arriveerde daar omstreeks half vijf.
De tocht verliep als volgt: “Heen langs den Rijn, Koudekerk, ’s Molenaars, Woubrugge naar Brasemermeer. Terug langs Oude-Wetering, Haarlemmermeer, Kagermeer en de Zijl.”
Op 10 juni 1915 is in Den Haag het faillissement over de N.V. Stoombootmaatschappij Carsjens uitgesproken.
 
Prentbriefkaarten
De stoombootmaatschappij heeft een grote serie kaarten uitgegeven van de plaatsen waar zijn boten langs kwamen. De kaarten waren ook in een mapje te koop, gezien de linker scheurrand bij sommige kaarten. Kaart No. 1 is ook gedrukt met Engelse tekst  en Franse tekst, resp. Steamship Company „Carsjens” at Leiden en Société des bateuax à vapeur "Carsjens" à Leyde.
De meeste kaarten zijn gesitueerd op de rondvaart Leiden – Oude Wetering – Leiden (No. 1 t/m 17). Vier kaarten zijn van de route Amsterdam – Leiden.
 
Voorlopige catalogus
De titels zijn op de kaarten geheel in kapitalen (letters). Toelichting staat tussen [  ]
A. Volgorde volgens de route van de Rondvaart.

1. Stoombootmaatschappij „Carsjens” te Leiden. [Gratis kaart; Beestenmarkt]
   
2. Oude Rijn bij Leiden.
3. Langs den Rijn (Werkmanswoningen).
4. Rembrandtmolen bij Koudekerk.
5. Bij ’s Molenaarsbrug. [bij Alphen aan den Rijn]
6. Heymanswetering met Carsjensboot. [naar Woubrugge]
7. Scheepswerf. [Woubrugge]
8. Woubrugge. [1]
9. Woubrugge. [2]
10. Watermolens aan het Paddegat.
11. Brasemermeer.
12. Overzet op het Brasemermeer.
13. Oude Wetering. [1] zeilboot voor de wind
14. Oude Wetering. [2] roeiboot
15. Brug over de Ringvaart. [Nieuwe-Wetering]
16. Aan het Kagermeer.
17. De Zijl bij Leiden.
    

B. Buiten de route van de rondvaart:

1. Aalsmeer.
   
2. Uiterweg langs de kweekerijen te Aalsmeer.
3. Westplas bij Aalsmeer.
4. Fort Schiphol bij Amsterdam [ten noorden van Aalsmeer]

 
Bronnen

• F.M. Carsjens, 1885. Het vergaan van het Fregatschip "Aerd van Nes" . Amsterdam.
• Het Leven van 18 juni 1909, Een gezellig watertochtje om Leiden.
• Fons van Rijn, 2012. Met de Carsjensboot over Braassemermeer en Kagerplassen. Stichting Oud Alkemade. Alkmadders, maart 2012.
• Wikipedia, 2018. Stoombootmaatschappij Carsjens [20 januari 2018].

L.H. Bosgoed, Eerbeek
 
Uit een krantenartikel in de Apeldoornsche Courant van 19 november 1923 valt te lezen. Thans is zij verplaatst op een beteren stand, in een geheel nieuw, groot winkelhuis en is gedoopt „De Eerbeeksche Toko”. Het betreft hier een pand van de Eerbeekse winkelier Lambertus Hendrikus Bosgoed (1859-1935), die voor 1923 jarenlang een winkel bij het station had. Hij was van 1880 tot 1904 papiermakersknecht en vanaf dat laatste jaar koopman of winkelier van beroep. Toen hij op 21 maart 1935 overleed is de zaak overgedragen aan H.H. Wark J.Hzn. Deze heeft ook de uitgave van prentbriefkaarten voortgezet.
 
Prentbriefkaarten
De oudste serie zwartwit en ingekleurde kaarten heeft geen witte rand, de titel staat hierbij op de beeldzijde. Op de adreszijde staat L.H. Bosgoed (zonder Zn.). De oudste afstempeling is van 1912.
E is van circa 1923 een serie zwartwit- en ingekleurde kaarten uitgegeven met een witte rand, waarop de titel van de kaart. Tussen de deelstreep staat Uitg.: L.H. Bosgoed & Zn., Eerbeek. [de L.H. lijkt op sommige kaarten veel op I.H.]
Er is één kaart bekend uitgegeven met de drukker-uitgever La Rivière en Voorhoeve in Zwolle.
 
Sonnemaire
De eerste bovengenoemde kaarten bevat twee kaarten van Sonnemaire met een interessante achtergrond. Het “bavelaartje” 1) op de kaart met “Huize Sonnemaire” is een knipsel van E.G. De titel op het kunstwerk luidt: “En wat in Sonnemaires Hof – Nu wonderlijk gedeit – Het is de vrucht van veel geduld – En van Saamhorigheid – 1930 –“.
De bewoners van Huize Sonnemaire 2), gebouwd in 1919 waren vanaf 1925 Maria Anna (Manna) Mouton (1873-1947) en Elisabeth Johanna Carolina (Bep of Bet) Gelderman (1874-1954). De afkorting E.G. is van Elisabeth (Bet) Gelderman. Beide zijn genoemd in het boek “Geknipt !” over knipkunst. E.J.C. Gelderman knipte omstreeks 1930 haar bavelaartjes uit wit aquarelpapier. Manna de Wijs-Mouton is vooral bekend als liedjesschrijfster en beeldend kunstenares, maar zij maakte ook decoratieve knipsels. Haar liedjes Het Tasje en Snoepwinkeltje kregen grotere bekendheid toen Jean-Louis Pisuisse ze op zijn repertoire zette.
 
Bronnen

• Maarten Hell, Mouton, Maria Anna, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). URL: http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Mouton [01/11/2017]
• Ynze van der Ree, 2014. Manna de Wijs-Mouton http://mannaj25.ynzejan.nl/index.php
• Regionaal Archief Zutphen. [Afbeeldingen en informatie  prentbriefkaarten.]
• Joke Verhave en Jan Peter Verhave, 2008. Geknipt ! Geschiedenis van de papierknipkunst in Nederland. Walburg Pres, Zutphen.

 
http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Mouton
 
Noten

1. Cornelis Bavelaar had volgens A.J van der Aa (1853)'eenen onbegrijpelijken aanleg tot het snijden van beeldjes'. Niemand had hem dit ooit geleerd, maar met slechts een 'eenvoudig pennemes' sneed hij uit lindehout, palmhout, ivoor en parelmoer allerlei 'landschapjes, binnenhuisjes en zeegezigtjes' die hij vervolgens achter glas inlijstte. Bij Gelderman is papier de “grondstof” voor een bavelaartje.
2. Harderwijkerweg 23.
   

A. Quant, Gouda
 
Albertus Bernardus Georgius Quant (1831-1875) richtte in 1859 de boek- en papierhandel A. Quant in Gouda op. Toen A. Quant in 1875 op 43 jarige leeftijd overleed zette de weduwe A. Quant-Schlüter  (1839-1905) de zaak op gelijke voet voort. Zij kregen twee zonen en twee dochters. De jongste zoon werd stichter en pastoor van de St. Jozef Parochie in Noordwijkerhout. De oudste zoon Lambertus Henricus Albertus Joseph Maria Quant (1869-1943) nam in 1899 de zaak in kantoorbehoeften over.
Op een kaart met het portret van Wilhelmina en het stadhuis van Gouda in 1898 is uitgegeven staat nog de naam Uitgave Fa. Wed.  A.QUANT Gouda, maar op een kaart uit 1900 is dit vervangen door “Uitgave A. Quant, Hofleverancier Gouda”. Het predicaat Hofleverancier zal circa 1899 verleend zijn.
Firma Wed. A. Quant  was ook één van de boekwinkels die intekenaar was op het boek De jeugd onzer Koningin (Wilhelmina) in 1891. In de herdruk worden de intekenaren aangeduid als de “toenmalige koningsgezinde elite”. De firma A. Quant is ook agent voor Peinture Bogaerts.
De telefoongids van 1950 vermeldt een Kant. Boekhandel Quant aan de Kleiweg 7 in Gouda.
De omschrijving van het adresboek voor de boekhandel uit 1963 is veel uitgebreider:
“Quant, Boek- en Kantoorboekhandel, A. H.J.M. Quant. Gev. 1859. Kleiweg 7. T. 2101. G. 28078. Boek- en Kantoorboekhandel. Lichtdrukinrichting. Kantoormachines. Kantoormeubelen. Vulpenhuis en reperatie van Vulpenhouders. Bestelh. w.v.”. In 1969 is de familiezaak opgeheven.
 
Prentbriefkaarten
De oudste kaarten dateren uit circa 1898. Afgaande op de afstempelingen door de post heeft A. Quant tot circa 1925 kaarten uitgegeven. De enige kaarten die i.s.m. een andere uitgever zijn uitgegeven zijn 2 of meer Mikroskop-Postkarte met het logo CWZ. Ook een kaart met drie foto’s in een houten omlijsting is mogelijk van een Duitse drukker.

Wie kent de betekenis van G.P.H. A.v.W.? Deze uitgever gaf met name kaarten van Gorinchem uit, maar ook van Tiel, Zaltbommel, Heukelum, Waardenburg, Sliedrecht, Waspik en Werkendam.
Het raadsel van de afkortingen is op 4 maart 2022 opgelost: A. v. W. is een afkorting van A. van Wijngaarden uit Gorinchem. Hij had daar een papierhandel aan de Westwagenstraat 43. G.P.H. is de afkorting van Gorinchemsche Papier Handel.

Peinture Bogaerts, Boxtel
 
Henri Bogaerts (1841-1902)
Henricus Adrianus (Henri) Bogaerts werd op 18 november 1841 te 's-Her­togenbosch geboren als zoon van Henricus Bogaerts, postmeester, en Maria Francisca Minoretti. Henri trouwde in 1865 met Catherina Wilhelmina Lutkie, dochter van C. Lutkie, firmant van de Bossche drukkerij Lutkie en Cranenburg. Henri Bogaerts woonde en werkte in ´s-Hertogenbosch, Vught en Boxtel. Hij is de oprichter van Peinture H. Bogaerts, was oorspronkelijk boekhandelaar en uitgever in Den Bosch. Hij stichtte in 1880 in Boxtel een atelier met het doel goede kopieën te maken. Later komen ook zijn zoons Henri jr. en Louis Bogaerts als compagnons in de zaak. Hij richtte samen met H.A. Banning het weekblad de Katholieke Illustratie op. Henri Bogaerts stierf op 22 december 1902 in Boxtel. Na de dood van zijn zoon Henri Bogaerts in 1933 is de “Peinture Bogaerts” opgeheven
 
Peinture Bogaerts
Nu Bogaerts zich meer op het drukken kon concentreren, kwam hij al snel met zijn spraakmakende vinding 'Peinture Bogaerts', een drukprocédé waarmee hij verrassende resultaten behaalde. Het betrof een reproductietechniek waarmee Bogaerts en zijn nakomelingen decennia lang duizenden reproducties vervaardigden van schilderijen en fotoportretten die nauwelijks van het origineel te onderscheiden waren. De afbeelding in kwestie werd namelijk eerst met behulp van fotografie in kleurendruk gereproduceerd en daarna op schilderslinnen of op een paneel aangebracht dat was voorzien van een reliëflaag. Hierna werd de druk met olieverf overgeschilderd. De schildering gecombineerd met het reliëf en de gelijkenis met de oorspronkelijke afbeelding suggereerden dan dat men te maken had met een origineel schilderij.
 
Onderscheidingen
In de advertenties van Henri Bogaerts wordt het belang van de firma onderstreept met de onderscheidingen die hij ontvangen heeft: “Bekroond met de Hoogste Onderscheidingen voor Schoone Kunsten, Eere-Diploma’s, Gouden en Zilveren Medailles”.
Henri Bogaerts werd reeds  op 12 september 1877 door Z.H. de Paus benoemd tot ridder der orde van den Heiligen Gregorius de Groote als directeur van de Katholieke Illustratie. Ook ontving hij in dat jaar een zilveren medaille voor zijn inzending aan de Tentoonstelling van Kunst toegepast op Nijverheid te Amsterdam voor zijn geïllsutreerde uitgaven. In zijn prijscourant noemt hij twee tentoonstellingen met name: “Hoogste Onderscheiding Grand Prix-Croix et Médaille d’Or Exposition Internationale Des Arts etc. Paris 1907” en “Hors Concours Membres du Jurij Internationale Tentoonstelling voor Kunsten en Wetenschappen ’s-Gravenhage 1908.” 1)
 
Kaarten
Peinture Bogaerts gaf prentbriefkaarten uit, die reclame maakten voor zijn activiteiten. Op de beeldzijde is op schilderijen van J. Oudes op een geschikte plek een reclametekst gedrukt: Portretten PEINTURE-BOGARTS Boxtel Prijsc. Gratis. Op de adreszijde staat geheel links: Uitgave “Peinture Bogaerts”, Boxtel. De datering van de kaart en de plaats van vestging Boxtel geven aan dat het de zonen van Bogaerts betreffen, die omstreeks 1900 de zaak van hun vader overnemen.
 
Bronnen

• M. Altena, M. van de Laar & A. Stijnman, 1997. Henri Bogaerts, een leven tussen tijdschriften, houtgravures en kunstreproducties. Fotografie in dienst van de reproductie. In: Het licht van de negentiende eeuw. De komst van de fotografie in de provincie Noord-Brabant, Eindhoven 1997: 169-182.

• P. Timmermans e.a. (red.), 1999. Brabantse biografieën. Levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Noordbrabanders. Deel 5. Stichting Brabantse Regionale Geschiedbeoefening, Heeswijk 1999. http://www.thuisinbrabant.nl/personen/b/bogaerts,-henri
  

Links
https://www.bhic.nl/media/document/file/boxtel-eindversie-peinture-bogaerts-in-belgi-hubertus-aloisius-henricus-maria-bogaerts-hubert-bogaerts-2-.pdf?4-3-2

https://nl.wikipedia.org/wiki/Henri_Bogaerts

https://nl.wikipedia.org/wiki/Peinture_Bogaerts

Noten

1. Het is onbekend welke tentoonstelling in Parijs bedoeld is.

D. Moerman, Brielle
 
De firma Moerman vestigt in 1863 in Den Briel of Brielle Daniël. Het is niet bekend of dit een boekhandel betreft want  de vader van de latere boekhandelaar Daniël Moerman (1861-1949) is van beroep verwer bij de geboorte van zijn zoon in 1861. Mogelijk begint de boekhandel pas in 1881 onder de naam Van den Blink & Moerman. In 1890 is C. van den Blink wegens ziekte de zaak te verlaten en gaat D. Moerman zelfstandig verder. Naast de boekhandel is sprake van een advertentiebureau.
Daniël Moerman  is de uitgever van prentbriefkaarten uit Brielle en Oostvoorne. De oudste afstempeling van een kaart van Moerman is 22 augustus 1899, de nieuwste serie kaarten is
van groot formaat in kleur. In 1901 is het adres van de uitgever Zuid-Einde, Wijk 1, No. 51. Brielle.
In 1963 Honderd jaar later bestaat de firma nog steeds, alleen is de eigenaar nu Adrianus Moerman Dz. (1895- ?) en het adres Nobelstraat 3. De firma is in dat jaar een boekdrukkerij, boek- en papierhandel. Bij zijn huwelijk in 1921 is het beroep van Adrianus boekdrukker.
 
Samenwerking met andere uitgevers

• Een serie kaarten van omstreeks 1900 is gedrukt door Kunstanstalt Herz in Amsterdam.
• Er zijn twee zogenoemde “Microscopkarte” met de tekst uitg. D. Moerman. Mogelijk zijn deze van Duitse makelij.
• Er is een kaart bekend met op de adreszijde het ronde logo van Weenenk & Snel uit Baarn
• Enkele “Echte foto-kaarten”  zijn gedrukt bij Van Leer, Amsterdam, volgens het logo onder de deelstreep.

 
Andere uitgaven

• D. Moerman, z.j. Kijkjes in Brielle en Oostvoorne - een tiental photografische reproductiën. D. Moerman, Brielle. 10 p.
• Joh. H. Been (Archivaris der Stad), 1901. Geillustreerde Gids voor Den Briel. D.Moerman, Brielle. 46 p. + Advertentiën. [8 foto’s van Den Briel].

 
Foto’s in de Geillustreerde Gids voor Den Briel vergeleken met uitgaven van prentbriefkaarten.

1. Aanlegplaats der Stoomboten. Kaart van D. Moerman.
2. Asyl voor oude Zeelieden. Kaart van D. Moerman.
3. Stadhuis. Kaart van D. Moerman i.s.m. Herz, Amsterdam.
4. Sint Catharina Kerk. Kaart van J.K. Overbeeke.
5. Merula Weeshuis. Kaart van J.K. Overbeeke.
6. Graftombe van Philips van Almonde. Een kaart van L. Kluit vertoont veel gelijkenis.
7. Plaetse Welle Rondom. Volgens Archief Voorne-Putten kaart van J.L. Kluit.
8. Turfkade. Kaart van J.K. Overbeeke.

 
Bronnen
Streekarchief Voorne Putten [in de beeldbank 87 kaarten en briefhoofden van D. Moerman uit Brielle].

P.J. van der Linden, Alphen aan den Rijn.
 
Per 1 mei 1886 droeg A. van der Linden zijn boekhandel over aan zijn zoon P.J. van der Linden (1860-1945) in Oudshoorn 1). En per 13 april 1888 verhuisde de boekhandel van Oudshoorn naar Alfen ( Alphen aan den Rijn).
In 1947 bevatte het bedrijf ook een kantoorboekhandel en een drukkerij. In 1959 is de zaak opgeheven. Vanaf 1901 gaf hij prentbriefkaarten uit van Alphen a./d. Rijn en Oudshoorn. Ook in 1947 zijn nog “echte fotokaarten” van Alphen uitgegeven (rechtsonder op adreszijde 847).
P.J. van der Linden was een van de intekenaren van het boek “De Jeugd onzer Koningin. Met illustratiën. Door Louise B.B. Uitgegeven met voorkennis en onder goedkeuring van Hare Majesteit De Koningin-Regentes. Rotterdam, Nijgh & van Ditmar 1891” met litho’s van  Emrik & Binger.
 
Samenwerking met andere uitgevers

• P.J. van der Linden heeft enkele series kaarten uitgegeven samen met  J.G. Baart, Boek-, Muziek-, en Papierhandel, Plaat- en Lijstenhandel. J.G. Baart gevestigd in Oudshoorn in 1895 is later verhuisd naar de Hoofdstraat 169 in Alphen aan den Rijn. Een serie doorlopers heeft als uitgever: Uitgaaf van P.J. van de Linden te Alfen en J.G. Baart te Oudshoorn.
• Uitg. J.J. Baart en P.J. van der Linden Sr. staat als deelstreep op kaart, waarbij onder de deelstreep het logo E&B (in lensvormige kader) van Emrik en Binger staat.
• Ook met Weenenk & Snel heeft Van der Linden samengewerkt, er zijn twee series bekend, een met het ronde logo van Weenenk & Snel in Baarn en een serie met op de adreszijde een jaartal en volgnummer (bijvoorbeeld 17 3633 of 18 1068).
• Een serie fotokaarten met in het postzegelvak in een  ovaal “Echte Fotografie” en onder de deelstreep het logo FSZN is van de uitgever-drukker S. Finsy & Zn. in Amsterdam.
• Een grote serie kaarten van Van der Linden is gedrukt door de Gebr. van Straaten, Middelburg. Een serie in kleur (van 265-284) en zwartwit series in de nummering 6000, 8000, 9000, 10.000, 11.000, 12.000 en 13.000. De laatste serie 14952-14955 zijn kaarten met het opschrift: Ruine N.H. kerk door brand ontstaan 7 April 1916, vernield.
  
• In 1943 een serie kaarten uitgegeven met het kennummer K 619 van Jospé in Arnhem.
• Ten slotte bestaat er een serie kaarten met onder de deelstreep het logo van de NRM (in ovaal), de Nederlandsche Rotogravure Maatschappij in Leiden.

 
Noten

1. Peter Jan van der Linden is de zoon van Adrianus van der Linden en Hendrina van Aken. Op 19 maart 1886 overlijdt zijn broer Hendrik Adrianus van der Linden op 20 jarige leeftijd (zie de advertentie in het Nieuwsblad voor den Boekhandel van 9 april 1886).

J.W. Ditmaar, Velp
 
In 1900 vestigt J.W. Ditmaar een Boek-, Papier- en Kantoorboekhandel aan de Vlashofstraat A230 in Velp. Hij nam de boekwinkel over van P. Stins Pz. Johannes Wilhelmus Ditmaar was fotograaf en boekhandelaar, geboren op 18 oktober 1865 te Rotterdam. Hij was van 1900-1925 werkzaam als boekhandelaar in Velp (Rheden). Daarna is hij naar Bergen (N.H.) vertrokken. Ditmaar is op 3 maart 1935 overleden te Hilversum.
In september 1923 werd in Velp groot feest gevierd ter gelegenheid van het zilveren regeringsjubileum van koningin Wilhelmina. In de Velpsche Courant van 5 september
Stond het volgende bericht: “….De eerste Velpsche boekhandel van J.W.DITMAAR (tussen
de Vlashofstraat en de Rozendaalschelaan) maakt in zijn keurige etalage een groote reclame
voor onze nieuwe gidsen van de gemeente Rheden. ….”
J.W. Ditmaar heeft prentbriefkaarten uitgegeven van Velp, sommige in samenwerking met uitgever-drukker “Vivat” in Amsterdam.
 
Bronnen

• Velpse winkeliers in 1923, medegedeeld door E.J. Kruijswiik-Jansen. Mededelingen van de Oudheidkundige Kring Rheden-Rozendaal. Mei 1982.
• Rheden, de parel van de Veluwe. Gids tot bevordering der vestiging in de Gemeente Rheden. Uitgave van de Velpsche Courant, 1923.
  

D. Kraaijenbrink, Woerden
 
De firma D. Kraaijenbrink heeft zich gevestigd in 1860 in Woerden 1). In april 1865 verschijnt echter in het Nieuwsblad voor den boekhandel het volgende bericht: “De ondergeteekende heeft de eer HH Boekhandelaars en uitgevers te berigten, dat hij zich sedert eenige tijd als Boekdrukker te Woerden heeft gevestigd…. Ued. Dienaar D. Kraaijenbrink.” Dan is nog geen sprake van een boekhandel. Zo komen uit de krantenadvertenties 2) verschillende aanduidingen van de firma naar voren: Boekdrukker (1864), Boekhandel (1868), Uitgever (1869), Advertentiebureau (1900) en Annonce-Bureau (1905).
In 1901 werd de zaak overgedragen aan zijn toekomstige schoonzoon Klaas Steensma (1876- ?)
Klaas Steensma was getrouwd met zijn dochter Wilhelmina Johanna Kraaijenbrink (1865-1938) in 1902 met als beroep boekhandelaar.
In 1950 (telefoongids) is Jac. Rijkaart de eigenaar van de boekhandel aan de Voorstraat 30 in Woerden. In 1963 is ook C. M. Rijkaart eigenaar en is er sprake van een Boek-, Kantoorboek- en Kunsthandel. Ook de leesbibliotheek is dan nog actief.
 
Andere uitgaven
In 1865 begint Dirk Kraaijenbrink met het drukken en uitgeven van de Woerdensche courant, later Weekblad van Woerden geheten. Zijn opvolger Klaas Steensma werkte voor de uitgifte van het weekblad samen met de Mijdrechtse uitgever en drukker Joh. Verweij, daarna, tot 1921, met diens zoon C. Verweij. Joh. Verweij is ook een uitgever van prentbriefkaarten. In 1912 gaf hij maandkalender met antieke prenten van Woerden uit.
 
Prentbriefkaarten
De oudste kaart van Kraaijenbrink dateert volgens het poststempel uit 1900. De nieuwste kaarten zijn klein formaat “echte fotokaarten”, verschenen na de oorlog in samenwerking met Jospé uit Arnhem. Kraaijenbrink was een regionale uitgever vooral van Woerden en omgeving, zoals Mijdrecht, Bodegraven Hekendorp, Kockengen Montfoort, Noorden, Haarzuilens, Zegveld, Oudewater, Wilnis, Oud-Beijerland, Nieuwerbrug, Zwammerdam en Nieuwveen.
 
Samenwerking met uitgevers, drukkers en fotografen

• De uitvoering van sommige kaarten vertoont gelijkenis met de kaarten van uitgever-drukker Trenkler uit Leipzig. Ook zijn er kaarten met rechtsonder de nummering die Trenkler/Weenenk & Snel gebruikt bijvoorbeeld 17 13318 (=1917 met een kaartnummer 3).
• Kaarten van Kraaijenbrink met Het logo E&B in lensvormige omlijsting, zijn gedrukt door Emrik & Binger uit Haarlem.
• In de fondscatalogus van S. Bakker Jz. uit Koog-Zaandijk uit 1902 staan twee kaarten van D. Kraaijenbrink genoemd: 657. Jaagpad en 659. De Rijn.
• Kaarten van Kraaijenbrink met een speciaal kleurverloop zijn uitgegeven in samenwerrking met De Tulp in Haarlem aangeduid met Tinto Novum. De Tulp  is een handelsnaam van uitgever Jos. Nuss  & Co, die waarschijnlijk alles bij Emrik & Binger liet drukken.
  
• Brinio uit Rotterdam is ook een van de drukkers waarvan Kraaijenbrink gebruik maakt.
• Kaarten met de adreszijde geheel links: Uitgave Firma D. Kraayenbrink G.P.H. A.v.W. duiden op een samenwerking met de uitgever G.P.H. A.v.W. Er zijn ook kaarten bekend die de uitgever met deze afkorting zelfstandig uitgaf. De meeste uit Gorinchem, maar ook uit Tiel, Zaltbommel, Heukelum, Waardenburg, Sliedrecht, Waspik en Werkendam. De betekenis van de afkorting is onbekend, mogelijk is G.P.H. Gorichemse Prentbriefkaarten Handel ??
• Naoorlogse fotokaarten van Kraaijenbrink hebben onder de deelstreep het logo van Jospé, Arnhem.
• Er zijn vier kaarten bekend van het Spoorwegongeluk te Nieuwerbrug op 23 December 1902. De foto’s zijn van de fotograaf A.T. Visser uit Utrecht 4).

 
Noten:

1. Volgens Sijthoff’s Adresboek voor de boekhandel.
2. Volgens Haverkate is in 1862 sprake van een Kantoorboek-, Boek- en Muziekhandel, alsmede een leesbibliotheek en boekbinderij.
3. Alle betreft alle advertenties m.b.t. activiteiten als advertentie bureau (zie voorbeeld)
4. Kaart van Woerden. Rijn en R.K.Kerk.
5. Ook J.T. Swartsenburg uit Gouda heeft een serie kaarten van dit ongeluk uitgegeven. De fotograaf was P. van der Waals.

Jennekens-Quaedvlieg, Valkenburg
 
De Limburger Bazar is opgericht 1882. Eigenaar zijn J.H. Hennekens en zijn vrouw M.J. Quaedvlieg.
Johannes Hubertus Jennekens (1844-1922) is gehuwd op 6 april 1875 te Valkenburg met Maximiliana (ook Maximilienne) Josepha Quaedvlieg (1843-1931). Onder de naam Jennekens-Quaedvlieg geeft het echtpaar ansichtkaarten uit. In de Valkenbuger Bazar worden souvenirs, lederwaren, luxe-artikelen en prentbriefkaarten verkocht. De Valkenburger Bazar van de Firma Jennekens-Quaedvlieg is gevestigd aan de Groote Straat 35 in Valkenburg. Later is het adres Grootestraat 41 (in 1950). Na de dood van J.H. Hennekens in 1922 en M.J. Quaedvlieg in 1931 blijft de firma onder dezelfde naam bestaan. Waarschijnlijk hebben een of meer kinderen de zaak voortgezet.
 
Kaarten
Er zijn geen kaarten van de uitgever Jennekens-Quaedvlieg bekend van het type doorloper. Wel kaarten met boven de deelstreep de tekst “Algemeene Postvereeniging”. Waarschijnlijk is men voor 1912 begonnen met het uitgeven van kaarten. Er zijn geen naoorlogse kaarten van deze uitgever bekend. Behalve kaarten heeft Jennenkens-Quaedvlieg ook gidsjes voor de toeristen uitgegeven.
 
Samenwerking met andere uitgevers

• En kaart van de firma Jennekens-Quaedvlieg is gezien de uitvoering van de adreszijde gedrukt door de Gebr. van Straaten in Middelburg. Hun naam staat niet vermeld op de kaart.
• Een kaart van Jennekens-Quaedvlieg heeft onder de deelstreep de afkorting R E B van Roukes & Erhart in Baarn. Poststempel is uit 1932.
• Op de adreszijde van een kaart van de uitgever J.H. Schaefer uit Amsterdam van de “Verliefde Boomen” in Valkenburg is naast de deelstreep een afdruk van het stempel JENNEKENS – QUAEDVLIEG VALKENBURG L. gezet. Het is niet bekend of dit betekent dat het een gezamenlijk uitgave betreft of alleen maar een reclamestempel van de verkoper.
  

W. Bergmans, Tilburg
 
Wilhelmus Bergmans (1822-1915) was de grondlegger van de boekhandel, drukkerij en uitgeverij W. Bergmans in Tilburg. In 1875 begon Bergmans boven de boekwinkel zijn eigen drukkerij. Zijn zonen Hubert en Louis kwamen in de boekhandel en de uitgeverij, zoon Henri kwam in de drukkerij.
Nadat het overlijden van Hubert in 1916 kwam het in 1917 tot een boedelscheiding en gingen de drukkerij en de boekhandel elk hun eigen leven weg. Boekhandel W. Bergmans, werd in 1972 gesloten. De drukkerij heette vanaf de jaren zeventig tot het faillissement in 1985 B.V. Drukkerij Bergmans - MCH. In 1903 verhuisde de zaak naar de Langestraat hoek Heuvelstraat (zie het briefhoofd).
 
Prentbriefkaarten
W. Bergmans heeft uitsluitend prentbriefkaarten van Tilburg uitgegeven. Reeds in 1897 gaf hij een serie kaarten in steendruk uit, met op elke kaart een paar prentjes van Tilburg. Naast gedrukte kaarten gaf Bergmans ook “echte foto” kaarten uit. Deze kaarten geven als adres Markt (Markt 35) Tilburg.
 
Bronnen

• Het geheugen van Tilburg, Heuvelstraat 106. Gepubliceerd 25-09-2010 11:14
• Drukkerij/Boekhandel Bergmans . Regionaal Archief Tilburg. 2012.
  

Pieter Crama, Haarlem
 
Volgens de auteur van Haarlem in oude ansichten zijn de voornaamste Haarlemse uitgevers tot 1913 F. J. Frolich, W. H. van Leeuwen, Jos Nuss, Anton Bosse, D. L. Staal en P. Crama. De laatste is Pieter Crama geboren in Leiden op 13 mei 1848 en overleden te Haarlem op 16 mei 1938. Pieter Crama is van beroep koopman.
De telefoongids van 1915 vermeldt: P. Crama, In garen en band, galanterieën, enz., Kleine Houtstraat 9. Dat “enz.” is nog veel meer want in een advertentie uit 1901 staan 59 artikelen met naam genoemd “en nog honderden andere artikelen”. Als eerste zijn genoemd: albums en ansichtkaarten.
In 1939 zijn in een advertentie van de MIDZA (Middenstands Zaken) in Haarlem de adressen gesplitst:
Kleine Houtstraat 9: N. Crama Smyrna handknoopwerk en luxe artikelen (Nicolaas Crama, zoon van Pieter Crama?).
Kleine Houtstraat 7: Firma P. Crama & Zn. Manufacturen.
De naam van de firma blijft hier P. Crama, ook al is de stichter Pieter Crama in 1938 overleden.
In 1957 bestaan beide firma’s in de Kleine Houtstraat 7 en 9 nog steeds volgens het adresboek van Haarlem uit dat jaar.
 
Prentbriefkaarten
Zoals zoveel manufacturenzaken verkocht ook Pieter Crama prentbriefkaarten, maar hij was ook uitgever van prentbriefkaarten. De hieronder genoemde kaart heeft op de voorzijde de tekst: “Uitgave P. Crama, Haarlem”. De uitgegeven kaarten zijn van Haarlem en omgeving, zoals Schoten, Heemstede en de ruïne van Brederode in Santpoort.
Van de 115 “genre-kaarten” van S. Bakker Jzn. Koog-Zaandijk zijn er 7 bekend met de opdruk Uitg. P. Crama, Haarlem. De kaarten van Crama zijn in de 5000 serie terwijl die van Bakker zelf in de 2000 serie genummerd zijn. Mogelijk heeft Crama de hele serie van 114 kaarten “overgenomen” en van zijn opdruk (laten) voorzien.
 
Correspondentie Crama
De afgebeelde kaart van de ruïne van Brederode te Santpoort is uitgegeven door P. Crama in Haarlem en door P. Crama verzonden aan zijn dochter Adrian(n)a Crama per adres De Heer J. Zwiepjes Marialaan 57 buiten de Morspoort te Leiden. Uitgever en verzender zij n hier één en dezelfde persoon.
De tekst op de beeldzijde luidt:
Geliefde Adranna van ons alle
de groete wij zijn alle gezond ik ben bleide dat
u het goed naar uw zin heeft wij zijn
zondag weer eens naar een
meeting geweest met Jansje
en lies. De groete uw vader
                               P. Crama
de groete van alle
 
De kaart is één van de negen kaarten met correspondentie aan/van de familie Cramer uit Haarlem. Zeven kaarten zijn verstuurd naar het adres Kleine Houtstraat 9 in Haarlem, twee naar een logeeradres in Leiden.
 
Bronnen

• Adresboek Haarlem, 1 februari 1957.
• Lodewijk van Duuren, 2014. Fondscatalogus S. Bakker Jz. VDP Bulletin 121:30-36.
• Genealogie online: Bonnet Stamboom Adriana Crama.
• Haarlem's  Dagblad 31 januari 1939. pagina 4  (4/12). Advertentie Midza.
• Webtrees, Lowensteyn Family:
  
• C. Wiegel, 1971. Haarlem in Oude Ansichten deel  1. Europese Bibliotheek.

G. van de Pijpekamp, Sneek
 
Boekhandel die op 15 mei 1845 is waarschijnlijk opgericht door Titus Staak Feenstra in Sneek. Gerrit van de Pijpekamp (1897-1975) werd eigenaar van de zaak in 1923. Pijpekamp gaf topografische kaarten van Sneek uit, zowel fotokaarten als getekende kaarten. Ids Wiersma (1878-1965)  was één van de tekenaars die kaarten voor Pijpekamp illustreerde.
In het Adresboek voor den Boekhandel van 1963 staat de firma als volgt genoteerd: Boek-, Muziek- en Kantoorboekhandel, Vulpenhandel, Bibliotheek, Agentschap Algemeen Handelsblad. Kleinzand 2 in Sneek.
Pijpekamp gaf zowel voor als na de oorlog kaarten van Sneek. Fotografen van na 1940 zijn F.C. v.d. Zwaag en Ger Dijs (Schoolstraat 19, Sneek). Kaarten van Pijpekamp met het logo van S.F. & Z. geven de samenwerking met drukker S. Finsy & Zn.  uit Amsterdam, Grensstraat 9 aan. Ook zijn er kaarten door Pijpekamp uitgegeven, waarvan de omlijsting van het postzegelvak een code bevat van de drukker Emil Pinkau & Co. uit Leipzig.
Pijpemap was oprichter van de plaatselijke VVV. Waarschijnlijk zat hij in die hoedanigheid in het comité voor de tentoonstelling HENTSO 1) in 1931 in Sneek.
 
Rudolphus Veenstra Joh. Zn.
Pijpekamp nam de boekhandel over van de boekhandelaar Rudolphus Feenstra (1852-1929), zoon van Johannes Feenstra en Anna Maria Risselada. Deze boekhandelaar heeft omstreeks 1900 prentbriefkaarten van Sneek uitgegeven. Er zijn ten minste 6 kaarten van deze uitgever bekend.
 
Reclamekaart met stempel Pijpekamp
Reclamekaart voor het boek “Voordeliger per dozijn” van Frank B. Gilbreth Jr. en Ernestine Carey-Gilbreth, geïllustreerd door Arthur Goldsteen (1908-1985) 2).  Uitgave van G.W. Breughel in Amsterdam. De eerste druk is uit 1949. Pijpekamp maakte met deze kaart reclame voor deze uitgave.
 
Noten

1. HENTSO, Handel En Nijverheids Tentoonstelling voor Sneek en Omstreken, 24-29 augustus 1931 in samenwerking met het bestuur van Vreemdelingenverkeer.
2. Arthur Goldsteen, geboren 31 maart 1908 te Aken, overleden 7 maart 1985 te Amsterdam. Signeert met Gol.
   

Uitgeverij Ten Brink, Meppel en Arnhem
 
Na een leertijd bij  J. & H. Spanjaard in Steenwijk vestigde Harmen ten Brink (1830-1873) op 1 april 1848 als boekhandelaar-uitgever in Meppel. In de 2e Hoofdstraat No. 13 te Meppel was de boekhandel van H. ten Brink gevestigd. Na zijn dood in 1873 zette zijn weduwe Geertrui Boom (1829-1897) de zaak voort tot haar overlijden in 1897, waarna haar zoon Hendrik ten Brink (1862-1925)  haar opvolgt. In 1916 verkoopt Hendrik de boekwinkel en in 1917 vertrekt de uitgeverij naar Arnhem, om in 1937 terug te keren naar Meppel. De boekwinkel wordt overgenomen door Ed. K. de Jong, ook hij is bekend als uitgever van prentbriefkaarten. De drukkerij blijft in 1917 wel in Meppel en komt in handen van Bernardus ten Brink (1863-1948), de broer van Hendrik. H. ten Brink is vooral een uitgever van boeken, de uitgave van prentbriefkaarten is van ondergeschikt belang.
 
Kaarten
Er zijn kaarten uitgegeven tijdens de standplaats in Meppel van Meppel, Staphorst, Giethoorn, Wanneperveen en Dwingelo en tijdens het verblijf in Arnhem zijn kaarten met stadsplattegrondjes uitgegeven.
Tot nu toe zijn acht van dergelijke stadsplattegronden bekend: Baarn, Bussum, Enschede, Goes, Helder, Leeuwarden, Schiedam en Zutphen. De schaal van de stadsplattegronden is 1:20.000. Ten Brink in Arnhem heeft verscheidene atlassen en plattegronden uitgegeven, maar het is niet bekend of deze stadsplattegronden op kaart nog voor andere uitgaven gebruikt zijn.
 
Ten Brink in Meppel heeft met verscheidene drukkers samengewerkt:

• Veel kaarten hebben een uitvoering van beeld- en adreszijde die identiek is aan die van Trenkler. Waarschijnlijk liet ook Ten Brink in Meppel zijn kaarten bij Trenkler in Leipzig drukken. Het zijn alle kaarten van het type doorloper.
• Sommige kaarten (doorlopers) hebben op de beeldzijde links de naam van Den Brink en rechtsonder het logo van N.J. Boon.
• De Tulp in Haarlem is een andere uitgever waarmee Ten Brink samenwerkte. Het logo van Tulp bevindt zich op de adreszijde.De Tulp  is een handelsnaam van uitgever Jos. Nuss  & Co, die waarschijnlijk alles bij Emrik & Binger liet drukken.
  
• Kaarten van Ten Brink met het wapen van Amsterdam linksboven op de adreszijde zijn van de drukker Willfried Deyle in Amsterdam gekomen.
• Kleurenlichtdruk S. Bakker Jz. Koog-Zaandijk en Uitg. H. ten Brink op een kaart betekent dat Ten Brink ook door S. Bakker zijn kaarten liet drukken.
• Wat nieuwere kaarten hebben op de adreszijde linksonder het Logo SSB in een cirkel van Stern & Schiele, Berlin.

 
Bronnen

• Grafisch Intermezzo. Jubileumuitgave 1998 drukkerij Giethoorn ten Brink. 1998 Samen 225 Jaar Giethoorn 75 Ten Brink 150.

G. Westerneng, Urk.
 
Na het overlijden van Gerrit Westerneng (geboren te Ransdorp in 1858) op 26 april 1955 verschijnt het volgende bericht in de Volkskrant:  Oudste Urker overleden. Urk, 27 April – In Urk is op 96-jarige leeftijd overleden, de heer G. Westerneng, de oudste Urker en laatst overgeblevene van de leden der expeditie, die in 1879 naar Nova Zembla trok om het graf van Willem Barentsz te zoeken. In 1880 en 1881 maakte de heer Westerneng deel uit van de expeditie, die toen het graf vond en daarop een gedenksteen plaatste. Hij ontving uit de handen van wijlen koning Willem de derde een zilveren tabaksdoos met inscriptie. In het laatst der vorige eeuw vestigde hij zich op Urk en opende een koffiehuis dat de naam kreeg “Willem Barentsz”.
In de officiële acten is zijn beroep van 1898-1935 visscher, maar ook dat van logementhouder (in 1923). Teunis Woort, manufacturier doet aangifte bij zijn overlijden in 1955. Teunis Woort is de tweede echtgenoot van zijn dochter Sijtje Gerrits Westerneng (1903-1995). Sijtje drijft met haar eerste man Klaas Wakker een manufacturenwinkel in het huis De Magneet op Urk. Op 26 april 1927 wordt Gerrit geboren, zoon van Klaas Wakker en Sijtje Gerrits Westerneng. Gerrit Wakker wordt in de Urk ‘Gerrit van Sijtje’ genoemd. Na zijn diensttijd en uitzending naar Nederlands-Indië vestigt hij zich als winkelier en fotograaf in Urk. Hij neemt een kiosk van zijn broer over en vanuit deze kiosk
begint Gerrit zijn werk als beroepsfotograaf en verkoopt prentbriefkaarten en souvenirs aan toeristen. De Stichting Urk in Oorlogstijd beheert de collectie van Gerrit Wakker, bestaande uit
8000 fotonegatieven en 200 dia's uit de periode van 1940 tot 1980.
 
Prentbriefkaarten

• G. Westerneng. Volgens poststempels verscheen in de periode 1919-1921 een paar series topografische kaarten van Urk. Op de adreszijden komen de volgende teksten voor: Uitg.  G. Westerneng, Urk of Uitg. G. Westerneng, Café Urk.
• De Magneet. Zwartwitkaarten van Urk uit de 50er jaren. “Uitgave De Magneet, Urk” of Foto Wakker uitgave “De Magneet” Urk. Sommige kaarten i.s.m. Nels, Brussel en Sparo, Rotterdam.
• Foto Wakker. In de jaren 50 van de vorige eeuw verkocht Foto Wakker vooral nieuwe kaarten, die werden gedrukt door Van Leer in Amsterdam. Op de adreszijde staat “Foto Wakker, Urk”. Ook gaf hij heruitgaven van oude kaarten van Urk uit, in totaal 29 series, elk van 12 kaarten. Hij werkte ook samen met Jospé uit Arnhem en Van Oene.

 
Bronnen

• Parate post Kampen – Urk – Enkhuizen, A. van Urk & T. de Vries, 1986. Deel X in de serie Urker Uitgaven.
• Over de collectie van Gerrit Wakker. In: Urk door de ogen van Gerrit Wakker. http://gerritwakker.nl/