Kaarten met dia’s
De Nationale Galerie Praag (Národní Galerie v Praze) is een Tsjechisch nationaal museum voor schilderkunst en beeldhouwkunst in Praag. Het hoofdgebouw van het Nationaal Museum domineert het Wenceslausplein en is vanwege een verbouwing tot 2018 gesloten, De uitgever Orbis heeft in 1966 een bijzondere serie prentbriefkaarten uitgegeven van kunstwerken in dit museum. De bovenste helft van de kaart is een halve groot formaat kaart, de onderste helft bestaat uit drie kleurendia’s. De dia’s kunnen van de kaart geknipt of gesneden worden en de overgebleven helft kan als een soort boekenlegger-kaart verstuurd worden. De kaart met dia’s kan ook in zijn geheel verstuurd worden, maar dat is gezien de kwetsbaarheid van de dia’s waarschijnlijk niet de bedoeling. De kaart is zo gefabriceerd dat de bovenste helft van de kaart doorloopt tussen de kartonnetjes waarin de dia’s zijn geklemd, met 3 rechthoekige uitsparingen voor de dia’s. Het geheel is daardoor vrij stevig.
De bovenste helft laat een van de zalen in het museum zien. Ten minste een van de kunstwerken in de zaal is ook op een dia afgebeeld. De kaart met nummer D 201 laat een museumzaal zijn met Hollandse schilderijen en daaronder 3 dia’s van de schilder Rembrandt, Jan van Goyen en Jan Jansz. van den Uyl.
 
Nummering kaarten
Kaart gezien de nummering van de dia’s en de kaarten is de serie zeker groter geweest dan de 3 kaarten in mijn collectie
Kaart D 191 [in postzegelvak]: dia’s 25, 26 en 27; Kaart D 192: dia’s 28,29 en 30; Kaart D 201: dia’s 55, 56 en 57. Waarschijnlijk begint de serie bij D 183 met dia’s1, 2 en 3. In totaal 19 kaarten of meer.
 
Uitgever Orbis, Praag
Orbis is een drukker en uitgever van kranten, tijdschriften en zwart-wit fotokaarten, gevestigd in Praag. Het werd opgericht als een naamloze vennootschap in 1921 en richtte zich vooral op de Tsjechische politiek, vreemde talen en literatuur. Na 1948 is de uitgeverij genationaliseerd en omgezet in een nationale onderneming.

In het VDP-bulletin Nr. 130 staat een artikel onder "De jeugd onzer Koningin" aan de hand van moderne kaarten. Als reactie hierop ontving het bestuur een kaart uit 1898 met een aantal episodes uit de jeugd van Koningin Wilhelmina.

Beeld van Koningin Wilhelmina en Prinses Juliana
Hoog in de gevel aan het stadhuis, boven de Vleeshal is een nis met een beeld van Koningin Wilhelmina met Prinses Juliana. Voor 1910 was deze nis nog leeg, maar bij het gemeentebestuur bestond de wens een beeld van H.M. de Koningin en Prinses Juliana in de nis te plaatsen als blijvende herinnering aan de geboorte van Juliana op 30 april 1909. Voor de uitvoering van het beeld wordt de architect Pierre Cuypers (1827-1921) benaderd. Na toestemming van het Koninklijk Huis in juli 1909 krijgt de Werkplaats voor Kerkelijke Kunst Cuypers en Co. te Roermond de opdracht het beeld te vervaardigen. Cuypers en zijn assistent Hein Maessen (1871-1959), gaan aan de slag en op 14 april 1910 vertrekt het beeld per trein naar Middelburg. Voorafgaand aan de plaatsing is het beeld te bezichtigen in het stadhuis van 18 tot en met 21 april. Op 25 april wordt het beeld in de nis geplaatst. De onthulling vindt plaats op de eerste verjaardag van prinses Juliana. Niet iedereen is even enthousiast, het lijkt teveel op een Madonnabeeld met het kindeke Jezus, zo hoog op de gevel. Ook het gemeentebestuur van Middelburg uit tijdens de ontwerpfase dezelfde kritiek, maar Cuypers geeft geen krimp en houdt vast aan het oorspronkelijke ontwerp. De interessante ontstaansgeschiedenis is uitvoerig beschreven door Ilja Mostert in het blad van de Heemkundige Kring Walcheren. Het beeld is ook in 1910 vereeuwigd op een prentbriefkaart. Op 11 mei verschijnt in de Middelburgsche Courant een advertentie van F.B. den Boer uit Middelburg. “Verschenen bij de firma F.B. den Boer een prentbriefkaart met reproductie Beeld van H.M. de Koningin met Prinses Juliana, geplaatst in den topgevel van het Stadhuis te Middelburg den 30sten April 1910. Prijs 5 cent.”
De kaart is uitgegeven door Willfried Deyhle N.V., Amsterdam in samenwerking met firma F.B. den Boer in Middelburg. Het Serienummer is 9772. De titel van de kaart is gelijk aan de tekst in de advertentie: “Beeld van H.M. de Koningin met Prinses Juliana, geplaatst in den topgevel van het Stadhuis te Middelburg den 30sten April 1910”.
 
Ilja Mostert, 2017. Koningin uit beeld. Een bijzondere nis aan de gevel van het Middelburgse stadhuis. De Wete, Heemkundige Kring Walcheren. Jrg. 46, nr. 1 januari 2017: 3-12.
 

Kaart met penseelstreken
 
Penseelstreekkaarten zijn prentbriefkaarten, waarbij het oppervlak een reliëf heeft dat er uit ziet als penseelstreken met olieverf. Daarmee ontstaat de indruk dat het om een echt schilderijtje gaat. De gedrukte kaart is met een soort vernis bedekt, waarin met een matrijs het reliëf is gedrukt (preegdruk). Het reliëf volgt meestal de omtrekken van het afgebeelde. Er zijn ook kaarten, waarbij het reliëf geen verband houdt met de afbeelding.
 
Raphael Tuck & Sons
Een van die firma’s die een groot aantal penseelstreekkaarten heeft uitgegeven, is de firma Raphael Tuck & Sons uit Londen. Het zijn kaarten van het type Oilette waarop een reliëf is aangebracht. De kaarten worden aangeduid als Oilfacsim Postcards. Er zijn meer dan 500 series van 6 stuks (enkele 12 stuks) verschenen. De prijs is 1 shilling per serie van 6 of 8 shilling voor een dozijn series van zes kaarten.
In een catalogus van Tuck uit ca. 1924 staat het volgend genoteerd:
“Oilfacsim Postcards. As denoted by the title these Postcards produced by the “Oilette” principle go one better, in that they show the raised brush marks with the actual oil effect of the original painting”. Tuck noemt zijn kaarten “Waard om ingelijst te worden”.
 
Andere uitgeverijen
Er zijn in totaal circa 50 firma’s geweest die penseelstreekkaarten hebben uitgegeven.
De meeste uitgeverijen zijn afkomstig uit Duistland (18 firma’s) en Engeland (16). Daarnaast zijn er 6 firma’s in Italië gevestigd. De overige komen uit diverse landen.
Bekende uitgeverijen uit Duitsland zijn Erpaco uit Hamburg, Oleoplast, A.S.M. (Arno Schmidt-Mammitzsch, Leipzig-Raschwitz), Degi (Deutsche Gemälde-Industrie, Georgi & Co. Leipzig), HWB (HWB = Hermann Wolff, Berlin), WSSB (Wilhelm S. Schroeder Nachf. Berlin) en Winand Elsmann uit Kempten. In Duitsland zijn de kaarten bekend als Ölgemälde imitationskarten. Zij hebben het Deutsches Reichspatent Nr. 316971. Uit Engeland komt naast Tuck, G. Ajelli & Co London en J. Salmon, Sevenoaks voor. In Italië is C.C.M. (Cesare Capello, Milano, ook afgekort Cecami) een bekende uitgever van deze kaarten.
 
Kaart
De afgebeelde kaart maakt op de adreszijde reclame voor “penseelstreekkaarten”. Het is een kaart uit de Serie 2377. De kaart met reclame is uitgegeven ter gelegenheid van de British Industries Fair in White City in 1921.
Op de adreszijde staan ook de namen van de afgebeelde schelpen: “Nautilus Pompilius, Andaman Islands. Dolium maculatum (The Tun) Andaman Islands. Pterocera , Australia.”
De huidige wetenschappelijke namen en Nederlandse namen zijn:

• Nautilus pompilius, Gewone nautilus
• Tonna dolium, Geblokte tonhoren of -schelp,
• Lambis lambis, Roze schorpioenhoren of Roze schorpioenschelp