Deze blogbijdrage over auto reclamekaarten is de eerste die ik voor de VDP mag schrijven, na een korte digitale instructie van uw webmaster Eric Wiggers te hebben ontvangen. Het is mijn bedoeling om maandelijks een kaart (of een kleine serie) uit mijn collectie te behandelen en dan steeds een ander merk te kiezen om er een beetje variatie in aan te brengen. Ik kan niet beloven dat er alleen in Nederland uitgegeven kaarten tussen zullen zitten want er zijn kaarten uit vele landen in mijn collectie aanwezig. De belangrijkste groep zijn de Amerikaanse kaarten, aangezien het fenomeen 'car advertising postcards' daar het grootste is met vele verzamelaars. We trappen af met een serie van 4 kaarten van Alfa Romeo sport modellen, nl. de GTV en de Spider. Het zijn Amerikaanse uitgaven uit  het jaar 1986 en het formaat is 12,6 x 17.7 cm. Elk model is voorzien van een bijschrift en opmerkelijk is dat de zilvergrijze Spider de modelnaam Graduate heeft gekregen, met een dikke knipoog naar de gelijknamige film uit 1967, toen mrs. Robinson ook in een Alfa Romeo Spider rond reed, al was die wel van een ouder, iets afwijkend model.

​LZ
www.carsonpaper.nl

Tekenaar Peter Lem (1922-2010)
 
 
Biografie [1]
Petrus Jacobus Maria (Peter) Lem is op 4 september 1922 geboren in de Amsterdamse wijk De Pijp, waar zijn vader handelaar in schrijfmachines is [2]. Al jong heeft hij talent voor tekenen en gaat hij naar het tekenatelier van de Sint Jozef Gezellen Vereniging. Ook krijgt hij tekenles van de kunstenaar Toon Noyons. Hij is leerling op het etalageatelier van V&D en op het atelier van Joop Geesink. In 1941 begint hij bij de Marten Toonder-studio als tekenaar van tekenfilmachtergronden. [3].
In 1947 gaat Lem bij het destijds toonaangevende reclamebureau Van Alfen werken. Voor dit bureau van Philip van Alfen werken veel kunstenaars/illustrators, zoals Cor Hund, Herbert Fiedler, Frans Hazeveld en Ben Mohr. Peter trouwt op 4 maart 1948 met Cornelia (Cocky) Vialle en krijgen 5 kinderen.  In 1955 wint hij een Europese affichewedstrijd, in 1956  ontvangt hij de eerste prijs op het internationaal zuivelcongres in Rome voor een affiche voor boter en in de jaren ’60 wint hij prijzen bij twee door de Bijenkorf uitgeschreven wedstrijden voor toegepaste illustratie.
Naast dit commerciële werk heeft Peter Lem een klein persoonlijk oeuvre getekend en geschilderd. In dit vrije werk zijn nauwelijks invloeden van zijn reclamewerk terug te vinden. Hij was een liefhebber van “tekenen in de marge”. Echt óveral heeft hij op getekend, in de marge van puzzelboekjes en brieven, op adreswikkels en allerlei verpakkingsmateriaal.
Tot begin jaren ‘90 bestaat zijn vrije werk voornamelijk uit collages en abstracte vormen. Architectuur en de stad worden hoofdthema in zijn werk. Een hoogtepunt in zijn oeuvre is de serie ‘STAD’, bestaande uit 8 schilderijen die hij maakte na zijn 80ste. Hij overlijdt op 87-jarige leeftijd in 2010.
 
Prentbriefkaarten
Er zijn twee series kaarten bekend, getekend door Peter Lem. De ene serie bestaat uit negen of meer kinderkaarten van de uitgeverij Allis, de andere serie bestaat uit kerst- en nieuwjaarskaarten, waarvan er zes bekend zijn. Deze kerst- en nieuwjaarskaarten zijn gesigneerd met P.LEM en met drie streepjes. De laatste is het symbool van Studio Drie. Over deze Studio zijn geen bijzonderheden bekend. De uitgever van deze serie is Drukkerij Van Ostade uit Amsterdam.

N.V. Drukkerij Van Ostade
In 1881 is drukkersfirma Holdert & Co. een van de grootste drukkerijen van de hoofdstad. Het bedrijf is aanvankelijk op het Rokin gevestigd, en sedert 1889 in Felix Meritis op de Keizersgracht. H.C.M. (Hak) Holdert (1870-1944) is tot aan het begin van 1894 bedrijfsleider in de drukkerij van zijn vader Anton en oom Hendrik. In dat jaar begint hij in een keldertje aan de Nieuwezijds-Voorburgwal voor zichzelf onder de naam Stoomdrukkerij Elsevier. In 1900 verruilt Holdert zijn keldertje voor een grote nieuwe drukkerij in de Van Ostadestraat 233.
In een poging om zijn kranten uit handen van de Duitsers en de NSB te houden, drukt hij gedurende de oorlogsjaren veel Duitse en pro-Duitse periodieken.[4] Uitgeverij Elsevier wil na de oorlog niet geassocieerd worden met de pro-Duitse drukkerij Elsevier. Via de kantonrechter komt er een verbod op de naam Elsevier voor de drukkerij. Op 8 augustus 1945 houdt de naam Stoomdrukkerij Elsevier op te bestaan en wordt de naam Drukkerij Van Ostade. Later wijzigt deze naam in Holdert & Co.[5] Deze naam blijft tot een kraak in 1980 op de gevel staan. Daarna vestigt zich Drukkerij Raddraaier in de Van Ostadestraat 233. Drukkerij Raddraaier drukt hoofdzakelijk voor sociaal-culturele en politieke organisaties, kunstenaars, fotografen en Rietveldstudenten.

DOWNLOAD PDF
 
Bronnen

• J.P. Klautz, 1950. Elseviriana. Het Parool, 5 juli 1950.
• Paul F. M. Lem, 1984. Frans Lem 75 kantoormachines 1909-1984. ill. uit eigen archief fam.Lem e.a. 167 pp.
• Ruud J. Lem & Wil F.T. Lem, 1993. Genealogia Lemniana, Maastricht. 
• MLB Galerie, 2017. tentoonstelling Tekenen in de marge. Peter Lem (1922-2010) tekenwerk. Monument voor een Amsterdamse tekenaar. [persbericht expositie].

 
[1] Bron: voornamelijk op tekst van MLB Galerie, deze aangepast en uitgebreid.
[2] Zoon van Johannes Rutger(u)s Antonius Maria Lem (* 15 7 1890- †16 2 1977) en Johanna Maria Fienee (* 7 5 1896-† 3 7 1979). Woonachtig aan de Roerstraat 22 in Amsterdam. Zijn vader is vanaf 1912 mede-eigenaar van de nieuwe firma reparatie-inrichting voor schrijfmachines
[3] Op zijn prentbriefkaarten is ook Studio Drie genoemd. De Marten Toonder Verzamelaarsclub noemt Peter Lem striptekenaar.
[4] Het K-nummer van drukkerij Elsevier is K 199.
[5]  In de krant Het vaderland is in 1952 al sprake van drukkerij Holdert & Co. In Amsterdam.

Emile Duployé

Stenografie
Stenografie [1], ook wel kortschrift of snelschrift genoemd, is de kunst om door middel van tekens en afkortingen zeer snel te schrijven, vooral gebezigd om mondelinge voordrachten woordelijk op te schrijven en gedicteerde brieven op te nemen. Marcus Tullius Tiro was de secretaris van Cicero (106 v. Chr. – 43 v. Chr.) Hij staat vooral bekend als de uitvinder van het Oud-Romeinse kortschrift, dat men sinds de 16e eeuw notae tironianae (Tironische Noten) noemt. Tiro ontwikkelde dit schrift om Cicero's redevoeringen snel te kunnen noteren. Sindsdien zijn in de loop der tijd veel systemen ontwikkeld, vaak op een bepaalde taal toegespitst. Bekende uitvinders van stenografische systemen zijn Isaäc Pitman (Engeland), Franz Xaver Gabelsberger (Duitsland), Albert Delaunay (Frankrijk), Emile Duployé (Frankrijk, België en Zwitserland), Cornelis Anthonius Steger en Arnold Willem Groote (beiden Nederland). Petillon noemt in zijn artikel de volgende in Nederland bestaande systemen: Stolze-Wéry, Gabelsberger-Schwab, Pitman de Haan, Steger, Goudschaal, Bussman, Dekker en Groote.
 
Emile Duployé
Emile Duployé (1833-1912) is de meest bekende Franse uitvinder van een snelschrift -methode. Volgens sommigen vooral bekend door de vele manieren, waarop hij reclame maakt voor zijn systeem. In een vergadering van Duployé-stenografen heeft hij daarover eens het volgende gezegd: „Het gemiddelde aantal prospekti, dat ik de eerste jaren heb verzonden, varieerde tusschen 3 à 400.000 exemplaren.  Voor den oorlog (1870/71), heb ik op groote schaal reklame in de bladen gemaakt. Alleen met het „Agence Havas”, heb ik in een jaar voor 30.000 franken aan advertentiën gekontrakteerd. Een aanplakbiljet, een meter lang en een halven meter hoog op de muren van de stations geplakt, vermeldde: „Sténographie Duplóyé. Ik zou zoo voort kunnen gaan, aldus Duployé zelf. Ik zou ook nog kunnen spreken van de vellen schrijfpapier, welke ik den onderwijzers als premie heb aangeboden, en welke zij aan hunne leerlingen voor Nieuwjaarswenschen hebben uitgedeeld, van de steno-briefkaarten, van de meer dan twee miljoen enveloppen, van de advertentiën op meer dan twee miljoen almanakken, op de spoorboekjes en van de alfabets met kwistige hand over de vier windstreken uitgestrooid”.
 
Methode Duployé
In 1860 publiceerde de abt Emile Duployé zijn alfabet en zijn methode, die oorspronkelijk uit 29 tekens bestond. Zijn methode is gebaseerd op de uitspraak van de woorden, zo wordt plumeau in zijn kortschrift plumo. Dit staat op een van de vele briefkaarten en enveloppen, die met zijn reclame zijn bedrukt. Op deze briefkaart staan op de adreszijde de 29 tekens en acht voorbeelden: Chat, Chapeau, Château, Sonnette, Fagot, Plumeau, Table d’école en Voiture met een plaatje en het woord in kortschrift. Op de andere zijde voor correspondentie is in dit geval een brief in het Frans geschreven, met onder ieder woord de “vertaling” naar het kortschrift. Onder een rij medailles (10+2) staat de tekst STÉNOGRAPHIE DUPLOYÉ Méthode pour apprendre, sans maître, en 2 heures.19e édition, franco : 3 fr. La Lumiére stenographique, journal en sténographie, 29e annee – 1 an : 2 fr. E. DUPLOYÉ, A SINGENY (Aisne). Op een uitgave van een jaar later staat boven de medailles: La Médaille d’Or aux Expositions Universelles et Internationales de 1878, 1889 et 1900. Met de 30e annee voor het tijdschrift is de eerste kaart dus uit 1889 en de tweede uit 1900. Uit latere reclames is bekend dat aan Duployé ook aan de volgende tentoonstellingen deelnam: 1904 St. Louis (Gold Medal), 1905 in Luik (Médaille d’Or) en 1908 in Londen Médaille d’Or). De kaarten van Duployé zijn beslist niet zeldzaam, ze zijn in grote hoeveelheden en in een groot aantal uitvoeringen verschenen. Er is zelfs een “Album de Cartes Postales Sténographiques uitgegeven”, (prix 0,60 centimes), bedoeld om de kaarten in te plakken.
 
Prijs enveloppen en briefkaarten
Op een van de briefkaarten staat de prijs van enveloppen en briefkaarten: « Cent enveloppes de lettres avec alphabet sténographique 0,50 c. Cent cartes postales comme celle ci, 1fr. . . . Adresser mandats ou timbre poste à M.E. DUPLOYE, 23 quai de l’Horloge, 23, Paris. »
 
Devies
Het devies van Emile Duployé was Abréger les travaux c’est prolonger la vie, zo staat op een van de briefkaarten te lezen. Vertaald: Het werk bekorten is het leven verlengen.

Download PDF (met bijlagen)

Bronnen

• Emile Duployé, 1860. Sténographie-Duployé, écriture plus facile, plus rapide et plus lisible que toute autre, s'appliquant à toutes les langues. Lyon.
• R.H. Homulle, 1926. Uit de geschiedenis van het kortschrift. De R.K. bediende.  22 Juni 1926.
• R.H. Homulle, 1928. Emile Duployé en het Franse kortschrift. Overijsselsch Dagblad 14 Januari 1928.
• Oosthoek Encyclopedie,1916. Duployé, Emile.
• A.F. Petillon, 1902. De stenografie. Systeem Riënts-Balt. Boon’s Geïllustreerd Magazijn. N.J. Boon, Amsterdam: 88-92.

 
[1] Gevormd uit het Griekse stenós = nauw en graphein = schrijven.

Fotograaf Dirk Schnabel
 
Dirk Gerardus Andries Schnabel is tekenaar, fotograaf en directeur van een clichéfabriek. Hij is 4 februari 1870 te Dordrecht geboren. Hij overleed te Amsterdam op 3 februari 1933. Hij huwde op 8 juli 1908 in Dordrecht met Teuntje Morks.
Tot 1898 is hij als fotograaf werkzaam geweest in Dordrecht, daarna vertrok hij naar Leipzig, vermoedelijk om daar als drukker een opleiding te volgens. Vanaf 1899 vestigt hij zich in Amsterdam, om in 1900 in het gebouw van Felix Meritis aan de Keizersgracht 324 de “Dirk Schnabel Photo Chemigrafische Kunstinrichting” op te richten, later is het een Naamloze Vennootschap geworden: N.V. Chemigrafische Kunstinrichting v.h. Dirk Schnabel. In 1910 liet hij een de Admiraal de Ruyterweg 21 in Amsterdam een bedrijfspand bouwen. Er zijn ook fotografen aan de clichéfabriek verbonden. Zo is Bernard Eilers in 1904 hoofd van de fotografische afdeling van de toen nog aan de Keizersgracht gehuisveste Chemigrafische Kunstinrichting. In advertenties en reclamedrukwerk is sprake van clichés voor de boekdrukpers, specialiteit in autotypie en van een zincografische inrichting.
 
Album Nauta

Uitgever Nauta uit Velsen heeft verscheidene albums uitgegeven voor het insteken van kalenderblaadjes met foto’s van stads-, dorpsgezichten en landschappen in Nederland. Dergelijke foto’s zijn ook gebruikt door Nauta voor zijn prentbriefkaarten. Op veel van die foto’s staat links- of rechtsonder Schnabel sc., sc is een afkorting voor sculpsit = (de genoemde) heeft het gegraveerd.
De clichémaker Schnabel staat alleen op de zwart-wit foto’s, op de kleurenplaatjes komt zijn naam niet voor. Op de prentbriefkaarten van Nauta ben ik de naam Schnabel niet tegengekomen. Wel heeft Nauta een kaart van de visscherijtentoonstelling in Katwijk uitgegeven, waarop rechtsonder op de foto “MODERN” staat [1]. Mogelijk heeft hij wel gebruik gemaakt van de diensten van Schnabel voor zijn prentbriefkaarten, maar zijn naam niet daarop vermeld of voor de prentbriefkaarten is een andere druktechniek gebruikt.
 
Foto’s
Als fotograaf publiceerde hij foto’s met als onderschrift: “Fotografie “Fluos” Monopolie.
Hij maakte een grote serie foto’s van de tentoonstelling Oud-Dordt in het Oranjepark t.g.v. het 10 jarig bestaan van de vereniging Vak en Kunst in 1897. Vijf foto’s uit deze serie zijn door de Dordtse uitgever E.E. Haagens gebruikt voor prentbriefkaarten van deze tentoonstelling.
 
Kaarten
Het verslag van de Zuidafrikaansche Tentoonstelling in Dordrecht in de Dordrechtsche Courant, van 20 juni 1902, eindigt met “De heer R. Lary [2]leverde ter gelegenheid van de opening de teekening voor een prentbriefkaart: een Kaffervrouw met kind op den rug op den voorgrond, en op kleinen afstand een paar Kafferkralen. Het is een mooie, zonnige teekening; de heer Dirk Schnabel, een oud stadgenoot, maakte er het cliché voor, terwijl de Firma Morks & Geuze [3] de uitgever is.
 
Clichés
Een cliché is een plaat, waarop door afgieten, stempelen, graveren of langs scheikundige weg het negatief beeld van iets is aangebracht, zodat daarvan afdrukken kunnen worden gemaakt. Er zijn twee soorten clichés: lijn- en rasterclichés.
Een lijncliché is een cliché gemaakt van afbeeldingen zonder tussentinten (bijvoorbeeld lijntekeningen). Een illustratie met grijstinten, bijvoorbeeld een zwart-witfoto, wordt door middel van een raster teruggebracht tot een afbeelding die uit punten is opgebouwd. Hier is sprake van een autotypie of een rastercliché.
 
Overige clichéfabrieken
Schnabel was niet de enige clichéfabriek die iets met prentbriefkaarten van doen had. In tabel 1 staan de clichéfabrieken waarvan bekend is, dat ze prentbriefkaarten hebben uitgegeven, dan wel de clichés daarvoor hebben gemaakt.
 
 Tabel 1. Clichéfabrieken Nederland  [4]
De arbeiderspers, Amsterdam.
L. van Leer & Co., Amsterdam.
Chemigrafische Kunstinrichting v.h. Dirk Schnabel, Amsterdam.
Uitgeversmij. C. Misset, Doetinchem.
Firma v.h. M.J. van der Loeff, Enschede.
Maks’ Clichéfabriek  [5], ’s-Gravenhage.
Boek- en kunstdrukkerij Mouton & Co., s’-Gravenhage.
Jacobs’ Drukkerij, Groningen.
Clichéfabriek Chemez, Joh. Enschede & Zonen, Haarlem.
Cliché en stempelfabriek A.C. Verhees, ’s-Hertogenbosch en Nijmegen.
Clicheks, Clichéfabriek  [6], Leeuwarden.
J. van Poll Suykerbuyk, Kon. Grafische Kunstinrichting, Roozendaal.
Grafische Kunstinrichting De Reproductie Compagnie, Rotterdam.
Clichéfabriek Helios N. van Dien [7], Rotterdam.
Clichéfabriek „Modern″ [8], Rotterdam.
Kon. Ned. Boekdrukkerij H.A.M. Roelants, Schiedam.
Grafische Kunst Inrichting v.h. Biegelaar & Jansen, Utrecht.
Drukkerij Bosch, Utrecht.
Grafisch Kunstinrichting S. Bakker Jz., Zaandijk.
Koninklijke Drukkerij en Uitgeverij  van de  Erven J.J. Tijl, Zwolle.
 
DOWNLOAD PDF

Bronnen

• Lodewijk van Duuren, 20xx. Fotografen en uitgever J.N. Voorhoeve. VDP-bulletin 143 30.
• Henk Nieuwenhof, 2008. Naamlijst van Nederlandse prentbriefkaarten. VDP.
• Steven Wachlin, 2011. Photographers in the Netherlands. Centraal Bureau voor Genealogie.
• Jan Willemsen, z.j.  Album Nauta, 1913-1914.
  https://www.flickr.com/photos/8725928@N02/albums/72157626010337767/

 
Noten
[1] Mogelijk Clichéfabriek Modern in Rotterdam.
[2] Kunstschilder Roeland (Roland Larij) (1855-1932)
[3] Er zijn geen directe familiebanden tussen de boekhandel Morks en Teuntje Morks, de echtgenote van Dirk Schnabel gevonden.
[4] Voorkomend in de Uitgeverslijst van Nederlandse prentbriefkaarten én Sijthoff’s Adresboek voor de Boekhandel.
[5] Genoemd in het artikel “Fotografen en uitgever J.N. Voorhoeve”.
[6] Bekend van een prentbriefkaart uit Leeuwarden.
[7] Bekend van prentbriefkaarten uit Den Haag en Rotterdam.
[8] Zie paragraaf Album Nauta.

Lodewijk van Duuren

Aankoop van week 43: Mapje De Olympische Spelen

Ned. Klassiek Verbond
Het bestuur van het Nederlands Klassiek Verbond heeft besloten ter gelegenheid van de Olympische Spelen een mapje met 12 reprodukties in briefkaartvorm uit te geven, ontleend aan afbeeldingen op Griekse vazen, die sportscènes tot onderwerp hebben. Deze uitgave is alleen bestemd voor leden van het Verbond en scholieren. Bij de kaarten zal op een afzonderlijk blad een beknopte toelichting gevoegd worden.
Bovenstaand bericht verscheen op 11 maart 1960 in het Algemeen Handelsblad.
 
Mapje De Olympische Spelen
In 2018 verscheen in het Prentbriefkaarten Magazine van de VDP een artikel over de Olympische Spelen. In het artikel komt dit mapje niet voor. Aan de kaarten zelf is niet te ontdekken dat het om een uitgave gaat naar aanleiding van de Olympische Spelen in Rome in 1960. Dat blijkt alleen uit de titel van het mapje en de losse toelichting.
Het mapje bevat twaalf kaarten met afbeeldingen van aardewerk met Olympische voorstellingen. Uitgegeven door het Nederlands Klassiek Verbond (NKV) in samenwerking met Uitgeverij Ter Burg, Alkmaar. Op de achterzijde van het mapje staat het logo van het NKV. No. 1 en 11 ontbreken in het aangeschafte mapje. Het zijn groot formaat zwart-wit kaarten, die genummerd zijn.
In het mapje zit een dubbel gevouwen blaadje met een toelichtende tekst op de klassieke Olympische Spelen. In deze toelichting is verscheidene malen sprake van Imago, een weekkalender, die het NKV jaarlijks uitbrengt
Het Nederlands Klassiek Verbond is een vereniging voor iedereen die geïnteresseerd is in de Grieks-Romeinse Oudheid. De vereniging is opgericht in 1938.
 
Overige Mapjes
Het Nederlands Klassiek Verbond heeft nog twee mapjes met 12 kaarten uitgegeven, één in 1964 en één in 1966.
In 1964 verscheen een mapje met de titel “Romeinse Kinderportretten”. De toelichting in het mapje heeft de volgende tekst: “ Romeinse Kinderportretten, verzameld door Prof. Dr. J.H. Jongkees onder auspiciën van het Nederlands Klassiek Verbond uitgegeven door Drukkerij Ter Burg Alkmaar 1964. Omslag: Beeld van een volksjongetje Rome Galerie Borghese Getekend door Bureau van Midden te Zaandam. “ [1]
 In 1966 verscheen een serie van Grieks aardewerk, in bijna dezelfde uitvoering in 1960. Alleen de namen van de fotografen zijn bij deze serie toegevoegd. Het is niet bekend of het mapje ook een toelichting bevatte.
 
Uitgeverij Ter Burg, Alkmaar
De N.V. Boekhandel v.h. K. ter Burg aan de Koorstraat 1, hoek Langestraat  in Alkmaar heeft een of meer “Echte Foto” kaarten van Alkmaar uitgegeven. Deze boekhandel is in 1920 door Klaas ter Burg (1893-1958) opgericht als Christelijke Boekhandel K. ter Burg. In 1963 is zijn zoon Piet ter Burg directeur.
In Alkmaar is ook een Drukkerij Ter Burg B.V. gevestigd aan de Havinghastraat 58.
Uitgeverij Ter Burg Offset in Alkmaar drukt naast de kaarten het tijdschrift Hermeneus van het Nederlands Klassiek Verbond en de jaarlijkse Imago-kalender.  Ook drukken zij het Mededelingenblad van het Allard Pierson Museum.
Waarschijnlijk is er een relatie tussen de drukkerij-uitgeverij Ter Burg en de boekhandel v.h. K. ter Burg.

Bronnen

• Beyen, H.G. & Eliz. Visser - e.a., 1958. Terugblik op vijf centra van antieke cultuur. Ter gelegenheid van het vierde lustrum van het Nederlandsch Klassiek Verbond.  Ter Burg, Alkmaar.  58 pp.
• Last Dodo, serie 1966 van het Nederlands Klassiek Verbond. https://www.lastdodo.nl/nl
• Lodewijk van Duuren, 2018. Olympische Spelen. VDP-Bulletin 135: 8-14.
• Hanneke Versélewel de Witt Hamer, 2018. 80 jaar Nederlands Klassiek Verbond 1938-2018. Nederlands Klassiek Verbond. 128 pagina's.

Tabellen
Download PDF

[1] Omdat maar van één kaart (nr. 12) de adreszijde bekend is, zijn de titels van de overige 11 kaarten niet bekend. De tekening is gemaakt door Van Midden Reclamebureau.

DOWNLOAD de PDF

Biografie
Fotograaf Maria Cornelia (Miek) Douw is geboren in Rotterdam op 29 april 1915 [1] en overleden te Renkum op 88-jarige leeftijd op 22 oktober 2003. Zij is gehuwd met Henk de Jong op 14 september 1944 te Driebergen. Het toekomstige adres volgens de huwelijksaankondiging is Jacob van Gaesbeeklaan 23 te Driebergen.
Miek Douw ging na de voltooiing van de HBS (1933) rond 1936 in de leer bij een fotograaf in Rotterdam of Leiden. In hetzelfde jaar vertrok zij naar München, waar zij een opleiding deed aan de Bayerische Staatslehranstalt für Lichtbildwesen. Na haar terugkeer in 1937 werkte zij ruim een jaar als fotografe voor de Nederlandsche Rotogravure Maatschappij in Leiden. Daar maakte zij kennis met de kleurenfotografie en de Bermpohl driekleurencamera. Vervolgens verliet zij Nederland opnieuw voor de opleiding ‘Publiphot’ in Parijs, die werd geleid door de uit Duitsland afkomstige Gertrude Fehr-Fuld  (1895-1996). Miek Douw was van plan om na haar leerperiode bij Publiphot in dezelfde stad werkervaring op te doen bij Ondiacolor van de Tsjech Frantisek Horky in Parijs. Deze plannen zijn echter verstoord door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog.
Miek Douw nam een bijzondere positie binnen de Nederlandse fotografie in, omdat zij de kleurenfotografie beheerste. Dat blijkt uit de bewaard gebleven kleurenfoto’s. Na de oorlog begon zij in Rotterdam haar eigen fotostudio, gespecialiseerd in reclame- en kinderfotografie. Haar foto’s werden onder andere gepubliceerd in Libelle, Unicum, Rijk der Vrouw, Centra Maandblad van uw kruidenier, Foto, Nederlands Jaarboek voor de Fotokunst, Revue der Reclame en er verschenen diverse kalenders met landschappen en kinderportretten [2].
Zij was lid van de vereniging Nederlandsche Fotografen Kunstkring (NFK).[3] Miek Douw nam deel aan de tentoonstelling “Jonge Nederlandsche Reclamekunst” in het Polmanshuis in Amsterdam van 17 tot 23 oktober 1940. Miek Douw won verscheidene prijzen bij fotowedstrijden, uitgeschreven door fototijdschriften, zoals Kleinbeeld-foto, Focus en Foto, soms onder de naam Mevr. Miek de Jong-Douw. Samen met Wim Berssenbrugge uit Scheveningen ontving ze een tweede prijs in 1941 bij de Agfacolor-Kunstlicht kleurenwedstrijd. Begin jaren vijftig begon haar man “De Jongs Lingerie en Tricotindustrie” te Ede met de merknaam Pirola, waarbij Douw zich toelegde op de ontwerpen.
 
Kaarten
Er zijn een aantal series met foto’s van Miek Douw bekend, een van Spanjersberg in Rotterdam, drie van Jospé uit Arnhem en één serie zonder uitgever. Spanjersberg heeft ook de Kinderkalender 1942 uitgegeven met foto’s van Miek Douw met 24 bladen. Jospé heeft na de oorlog een aantal series klein formaat kleurenkaarten uitgegeven van Nederlandse fotografen, waaronder Miek Douw. Andere fotografen uit deze serie zijn Piet Smeele, Wim Berssenbrugge, Adolf Dietz, Nico Zomer, Janneke Kroes, Warburg en Meinard Woldringh.
 
Serie 1
Uitgever Spanjersberg. Serie groot formaat kaarten met foto’s van kinderen. De foto’s zijn bruin getint. Rechtsonder op de witte rand staat de “handtekening” van Miek Douw.
De adreszijde is bruin bedrukt. Op de deelstreep staat „MIEK DOUW KINDERSERIE”, er is geen postzegelvak. Linksonder staat Sparo, het logo van Spanjersberg Rotterdam. Daarboven staat een nummer, bijvoorbeeld No. 5. Het hoogst bekende nummer is No. 23 [4]. De nummers 5, 6, 8, 15, 12 en 23 zijn bekend. Een van de kaarten is in 1943 afgestempeld.

Serie 2
Uitgever Jospé. Serie klein formaatkaarten met kleurenfoto’s van landschappen met witte rand.  Voor zover bekend alleen verticaal. De omlijsting van het postzegel vak bestaat uit de naam JOSPE. Onder de deelstreep staat het logo Van JosPe Arnhem. Linksboven Opname Miek Douw. Op de deelstreep de naam van de serie: Kleurenserie 15. Links onder K 744, het kennummer van drukkerij de IJssel (Borst) in Deventer. Er is één kaart bekend.

Serie 3
Uitgever Jospé. Serie klein formaatkaarten met kleurenfoto’s van landschappen met witte rand.  Voor zover bekend alleen verticaal. De omlijsting van het postzegel vak bestaat uit de naam JOSPE. Onder de deelstreep staat het logo Van JosPe Arnhem. Op de deelstreep de naam van de serie: Kleuren-serie 2.  Foto Miek Douw. In het postzegelvak  K 535, het kennummer van drukkerij  van de Weerd in Arnhem. Er is één kaart bekend.

Serie 4
Uitgever Jospé. Serie klein formaatkaarten met foto’s van kinderkopjes met witte rand. Dun papier. Voor zover bekend alleen verticaal. De omlijsting van het postzegel vak bestaat uit de naam JOSPE. Onder de deelstreep staat het logo Van JosPe Arnhem. Linksboven Foto Miek Douw. Op de deelstreep de naam van de serie: Kleurenserie 10. Er zijn negen kaarten bekend [5]. Oudst bekende poststempel 1947.
 
Serie 5
Uitgever Jospé. Serie klein formaat kaarten (horizontaal en verticaal) met witte rand.  Het zijn foto’s van kinderen. De omlijsting van het postzegel vak bestaat uit de naam JOSPE. Onder de deelstreep staat het logo Van JosPe Arnhem. Linksboven Opname Miek Douw. Op de deelstreep de naam van de serie: Serie IJ 50. Er zijn acht kaarten bekend. Oudst bekende poststempel 1947.
 
Serie 6
Onbekende uitgever. Serie klein formaat kaarten met foto’s van landschappen en dieren. Het zijn kleurenfoto’s met een witte rand. Op de adreszijde staat in het liggende postzegelvak K 2092, dat is het kennummer van Van Rhee’s Drukkerij in Rotterdam. Links onder staat MIEK DOUW KLEURENBEELD No. 4. De kaart is in 1951 afgestempeld. Er is nog een kaart uit deze serie bekend met een foto van zeilboten met No. 5.
 
Bronnen

• Database Artists RKD, Den Haag.
• Kranten en tijdschriften. Delpher KB., Den Haag.
• Nederlands fotomuseum, Rotterdam. Biografie Miek Douw. https://collectie.nederlandsfotomuseum.nl/fotografen/detail/1d81da35-30da-6180-000e-8acaacdf8c00
• Nederlands Fotogenootschap. z.j. Vondst op steenworp afstand van het Nederlands Fotomuseum. Het archief van Miek de Jong-Douw. NFg – Nieuwsbrief 43.

[1] dochter van Gabriel Jacob Douw kantoorbediende en Geertruida Maria Helena Geene zonder beroep.
[2] Zoals voor de Kinderfotokalender uit 1950 van de drukkerij H.L.Smit & Zn. uit Hengelo.
[3] Biografie grotendeels overgenomen van het Fotomuseum in Rotterdam.
[4] Mogelijk totaal 24 kaarten als deze foto’s ook voor de Kinderkalender 1942 met 24 bladen zijn gebruikt.
[5] 5 zeker en 4 waarschijnlijk.

Adreszijde met een etiketje
Een kaart afkomstig uit een mapje met 10 landschapstekeningen van Paul Citroen is op 23 december 1954 verstuurd vanuit Utrecht naar Blaricum. De tekening is rechtsonder gesigneerd met Paul Citroen 41 (=1941). Over de naam van de uitgever De Driehoek in ’s-Graveland is een etiketje geplakt met de tekst “van Lier Begijnekade 9 Utrecht Tel. 24021”. Dit is de kunsthandel van Leendert van Lier (1910-1995). Hij neemt de opgeheven Kunstzaal Van Lier aan het Rokin in Amsterdam over van de weduwe van de eigenaar Carel van Lier en zet die voort in Utrecht. Omdat op de adreszijde alleen Gelukkig Nieuwjaar en Prettige Kerstdagen staat geschreven en verder geen naam, neem ik aan dat Leendert van Lier de afzender is. Hij stuurt de kaart naar de Fam. v. Apeldoorn aan de Polweg 3 in Blaricum. In Blaricum woont de kunstenaar Gerard Wilhelm Jacob van Apeldoorn (1885-1961). L. van Lier was naast kunsthandelaar ook kunstenaar, hij woonde en werkte onder andere in Amsterdam, Utrecht, Veere en Blaricum.
Hoe is deze kaart in handen gekomen van Leendert van Lier? Is er bij overname van de Kunstzaal Van Lier uit Amsterdam een aantal van deze mapjes bij hem terecht gekomen of heeft hij ooit zelf zo’n mapje gekocht? En is de Fam. van Apeldoorn inderdaad van de kunstenaar  G.W.J. van Apeldoorn?
Paul Citroen exposeerde tweemaal in de Kunstzaal Van Lier in Amsterdam, van 12 tot 27 maart 1932 met “Portretteekeningen door Paul Citroen en van 17 december 1938 tot 5 januari 1939 met “Teekeningen door Paul Citroen”.

Max Victor en Julius Cramer, uitgevers uit Keulen
Max Victor en Julius Cramer hebben beiden als Keulse uitgevers, kaarten van Nederland uitgegeven.

Max Victor
Duitse joden waren aan het begin van de twintigste eeuw leiders in de grafische industrie in Duitsland, met alleen al in Berlijn meer dan dertig drukkerijen die in het bezit waren van joden. Max Victor in Keulen en Adolf Sala in Berlijn zijn twee bekende Joodse drukkers en uitgevers.
Max Victor is een veelzijdige Duitse uitgever, die zowel voor de Duitse, Belgische, Luxemburgse als de Nederlandse markt kaarten heeft uitgegeven. Volgens de website van Helmfried Luers was hij een van de grotere Duitse drukkers omstreeks 1900.
De uitgever Max Victor is opgericht in 1876 en op verschillende plaatsen in Keulen gevestigd, onder meer in 1889 in de Sternengasse 12 en in 1903 in de Blindgasse 2
Er is weinig bekend over het leven van Max Victor. Op 11 mei 1923 trouwt Siegmund Victor, geboren te Keulen op 14 augustus 1886, met Marie Louise de Greef te ’s-Gravenhage. Als beroep staat in de huwelijksacte handelsvertegenwoordiger.  Hij is de zoon van Max Victor (geboren in 1848 en volgens de bovenstaande acte uit 1923 overleden) en Rosalie Rosenbaum (geboren 26 juni 1857 te Grebenstein).
Het is niet zeker of het hier dezelfde persoon betreft als de uitgever Max Victor, maar de mogelijkheid kan niet worden uitgesloten.[1] Ook is er de uitgever Alfred Victor in Köln, het is niet bekend of er familierelaties zijn met Max Victor.
 
Uit advertenties in de Allgemeiner Anzeiger für Buchbindereien  van 1897 (12e Jrg. 15 März no. 6) staat Max Victor uit Köln am Rhein bekend als Luxuspapierfabrik.  Ook adverteert hij in dat tijdschrift voor Centenar-Postkarten, Sammel-Postkarten, Liebig-Bilder en Albums. De schrijfwijzen voor zijn vestigingsplaats zijn Köln, Cöln, Cologne en Keulen.

Nederlandse kaarten
Een kaart met een visser en vrouw is verstuurd op 31 juli 1899. Op de beeldzijde staat Kunstanstalt Max Victor, Köln. De adreszijde is in twee drukgangen gedrukt, het woord briefkaart in zwart en de adreslijnen in groen. Mogelijk is het woord Briefkaart niet door Max Victor gedrukt.
Een andere kaart met twee zwart-wit foto’s van Koningen Wilhelmina en Prins Hendrik en een gekleurde randversiering in reliëf, is een uitgave van Max Victor, Keulen. Beide kaart zijn steendrukken.
 
Samenwerking met andere uitgevers
W. Hagelberg, Berlin
Een „houd tegen het licht”  kaarten met de tweetalige tekst Gruss aus Diedenhofen / Souvenir de Thionville vermeldt twee uitgevers Kunstverlag Max Victor. Köln a. Rhein en W. Hagelberg Akt. Ges. Berlin. De laatste uitgevers in bekend van „houd tegen het licht”-kaarten is zeer waarschijnlijk de drukker of producent van de kaart in opdracht van Max Victor.
 
Stengel, Dresden
Er zijn drie kaarten van Max Victor (Metz, nummer 15288, St. Quentin, 10608 en Dolhain, 2158) waarbij op de foto met witte cijfers een clichénummer staat. Dit is een typische wijze van nummering van de drukker en uitgever Stengel in Dresden en Berlijn. Met name kaarten die Stengel voor andere uitgevers drukte, zijn voorzien van een dergelijk nummer.
 
Ottmar Zieher, München
Ottmar Zieher (1857-1924) is een bekende uitgever van prentbriefkaarten. In 1900 staat hij als volgt in het handelsregister ingeschreven „Ansichtspostkarten-Zieher Ottmar, Kunst- und Verlagsanstalt, München-Leipzig, Hofstatt 6/I, München; Postkartenfabrikation jeder Art; Spezialität: Künstlerpostkarten“. De drukwerkopdrachten werden hoofdzakelijk door Leipziger firma’s uitgevoerd. Een kaart van Cleve (poststempel 1901) is echter door Max Victor uit Keulen gedrukt. Op de beeldzijde van de kaart staat Ottmar Zieher, München en Max Victor, Köln.
 
H. Steinhäuser fils, Ettelbrück
Een kaart met de titel Souvenir d’Ettelbrück en het poststempel 1899 vermeldt op de adreszijde twee uitgevers: Verlag van H. Steinhäuser fils, Ettelbrück en Kunstanstalt Max Victor, Cöln. De titel van de kaart is Souvenir d’Ettelbrück.  Heinrich Steinhäuser  is de eigenaar van een winkel in koloniaalwaren, boekhandel, speelgoed en bazarartikelen in Ettelbrück (Luxemburg). Als opdrachtgever liet hij Max Victor deze kaart drukken.
 
Jac. van Rennes, Utrecht
De randversieringen die Max Victor voor zijn kaarten gebruikt, zijn ook voor Nederlandse kaarten gebruikt.  Een van de randen is gebruikt voor een kaart van Gileppe met onderaan de tekst Editeur Max Victor, Cologne. Een kaart met een afbeelding van de Deltsche poort in Rotterdam heeft dezelfde randversiering.  Een vergelijkbare kaart van Gileppe heeft een zelfde randversiering als van de uitgever Jac. van Rennes uit Utrecht met een afbeelding van de Tolsteegbrug.[2]
 
Julius Cramer
 In 1947 verscheen bij het honderdjarig bestaan van de firma in een jubileumboek met de titel: “Hundert Jahre Julius Cramer, Druckerei und Papierverarbeitungswerk, Köln-Ehrenfeld : 1847–1947”.
In 1847 is de firma opgericht, die zich voornamelijk bezig hield met drukken en verwerken of bewerken van papier. Waarschijnlijk was het uitgeven van kaarten een bijzaak. Ze worden veel minder te koop aangeboden dan de kaarten van Max Victor. Bijzonder is het dan ook dat er wel kaarten van Nederland zijn uitgegeven en wel een serie van ten minste drie kaarten van het Tolhuis in Amsterdam-Noord aan het IJ.
Kort na de oprichting in 1847 brengt Julius Cramer in 1852 een bezoek aan Amsterdam. Hij wordt daarbij in het vreemdelingenregister ingeschreven. Hij verblijft in een logement aan de O.Z. Voorburgwal. In het register staat zijn beroep koopman, geboren te Keulen en woonachtig te Keulen, doel van het verblijf zijn handelszaken, hij is 28 jaar oud en als kerkgenootschap Evangelisch. Hieruit valt af te leiden dat hij in 1824 of 1823 in Keulen is geboren. Hij deed daarna wel vaker handel met Nederland. In een advertentie in het Algemeen Handelsblad, levert de fabriek van Julius Cramer papieren zegels voor brieven met namen of [van?] allerhande firma’s. Agenten worden gezocht in alle provincies van Nederland. De poststempels van twee kaarten van het Tolhuis zijn van 1900. Voor of in 1900 heeft hij zijn gedrukte kaarten in Nederland kunnen afzetten. Omdat het voor zover bekend alleen om kaarten van het Tolhuis in Amsterdam gaat, was de uitbater van het Tolhuis waarschijnlijk de afnemer van de kaarten. In 1900 was Pieter Mol, die in 1872 de nieuwe uitbater werd.

Bronnen

• Anoniem. 1947. Hundert Jahre Julius Cramer, Druckerei und Papierverarbeitungswerk, Köln-Ehrenfeld : 1847 – 1947.
• Jessica Schots, 2012. Geschiedenis van het Tolhuis. Ons Amsterdam augustus 2012.
• Helmfried Luers, 2014. Max Victor, Cologne. The Postcard Album #28: 4.

Noten
[1] Siegfried Victor heeft ook jongere zuster Frida Victor, geboren op 1 maart 1894 in Keulen. Bron www.ancestry.com.
[2] Adreszijde van de Nederlandse kaart is gelijk aan de kaart van Max Victor.

Downlaod PDF

Lodewijk van Duuren

Stamboom Koningshuis
De kaart laat de prinsen en koningen zien, die voorkomen in de stamboom van Koningen Wilhelmina. Onder de prenten zijn de namen van de afgebeelde stadhouders en koningen afgebeeld. Bij vier afbeeldingen valt het onderschrift weg, omdat het door een andere afbeelding afgedekt is. Bij deze kaarten staat de naam slecht zichtbaar op de bovenzijde van de afbeelding. Het geheel is versierd met bloemen.

Negen afbeeldingen zijn naar prenten, die van Koning Willem III en Wilhelmina zijn afbeeldingen naar foto’s. Van rechts boven met de klok mee zijn dat chronologische de volgende stadhouders en koningen. In het midden Koningin Wilhelmina, dochter van Koning Willem III.

1. Prins Willem I (1533-1584). Portret van Willem I, prins van Oranje, Crispijn van den Queborn, ca. 1586 - ca. 1629.
2. Prins Maurits (1567-1625). Portret van Maurits, prins van Oranje, Willem Jacobsz. Delff, naar Michiel Jansz. van Mierevelt, 1625.
3. Prins Frederik Hendrik (1584-1647). Portret van Frederik Hendrik, prins van Oranje-Nassau, Crispijn van den Queborn, 1643.
4. Prins Willem II (1626-1650). Portret van Willem II, prins van Oranje, Jacob Houbraken, naar Mattheus Verheyden, naar Gerard van Honthorst, 1710 – 1780.
5. Prins Willem III (1650-1702). Portret van Willem III, prins van Oranje, Gerard Valck, 1670 – 1709.
6. Prins Willem IV (1711-1751). Portret van prins Willem IV van Oranje-Nassau, Pieter Tanjé, naar Gerard Sanders, 1750.
7. Prins Willem V (1751-1795). Portret van Willem V, prins van Oranje-Nassau, Benjamin Samuel Bolomey, 1775 – 1819.
8. Koning Willem I (1772-1843). Portret van Willem I Frederik, koning der Nederlanden, Johannes Philippus Lange, naar Cornelis Kruseman, 1835.
9. Koning Willem II (1792-1849). Portret van Willem II, koning der Nederlanden, Benoit Taurel, naar Jan Adam Kruseman, 1840 – 1849.
10. Koning Willem III (1817-1890). Portret van koning Willem III, anoniem, 1890 – 1978. Albuminedruk, fotograaf onbekend.
11. Koningin Wilhelmina (1880-1962). Portret van koningin Wilhelmina naar een foto  van Adolphe Zimmermans. Photogr: Zimmermans, Den Haag. Lichtdruk Emrik & Binger, Haarlem. Proefexemplaar.

Opvallend is, dat alle prenten, met uitzondering van Koning Willem I, met dezelfde omlijsting voorkomen in de collectie van het prentenkabinet van het Rijksmuseum.  Die van Koning Willem I is zeer gelijkend op de bovengenoemde prent van Johannes Philippus Lange, maar heeft een andere omlijsting. Mogelijk heeft de uitgever A. & v. S. Amst. (= Abraham & Van Straaten, Amsterdam), van deze prentencollectie gebruik gemaakt om deze kaart te kunnen produceren.

Download PDF

Lodewijk van Duuren

Een afwijkende foute adreszijde

Een kaart van de uitgever Wilhelm S. Schröder, Berlin is aan de beeldzijde correct afgesneden, maar op de adreszijde staan gedeeltelijk drie adreszijden, een horizontaal en twee verticaal. De horizontale adreszijde die het grootste deel in beslag neemt (ca. 80 %), behoort waarschijnlijk tot de beeldzijde.
Op de horizontale adreszijde staat linksonder het logo WSSB en No. 5584. Onder de dubbele deelstreep staat de code 1.9.18. Waarschijnlijk is dit de datum van drukken 1 september 1918. Een dergelijke code is ook bekend van enkele andere kaarten van deze uitgever. Serie No. 5522 1.18.17. , Serie No. 5241 11.17.18 en Serie No. 5538 1.9.18
Kaarten zijn gewoonlijk tesamen met andere kaarten op grote vellen papier gedrukt. De afzonderlijke kaarten hebben de afmetingen 90 x 140 mm, maar hoe groot het oorspronkelijke vel papier is geweest, is niet bekend. Ik was in de veronderstelling dat op een dergelijke groot vel alle kaarten op dezelfde wijze gepositioneerd waren. En dat er ook geen onderscheid was tussen verticale en horizontale kaarten bestond. Mogelijk heeft men toch rekening houden met de lengte en breedte van het grote vel papier met kaarten en enkele kaarten anders geplaatst om zo zuinig mogelijk het papier te benutten
Waarschijnlijk is het cliché van de adreskant een kwart of een hele slag gedraaid, waardoor alle of de meeste kaarten een niet-passende adreszijde hebben. Ondanks deze tekortkomingen is deze kaart toch in de handel gekomen en binnen Nederland verstuurd.

Aanvullingen, verbeteringen en andere reacties graag naar [email protected]

Een serie kaarten met een FIAT
Op de kaart staat een deftig gezelschap van drie mannen en drie vrouwen, die even uit gestapt zijn van een autoritje. De auto is duidelijk een FIAT, gezien het merk op de radiator. Een man met een beige jasje is bij de auto blijven staan, hetgeen ik in eerste instantie voor de chauffeur hield. Het is een fantasiekaart op basis van een ingekleurde foto, de druktechniek is een autochrom, gezien het raster. De uitgever van de kaart is onbekend. Op de adreszijde staat Serie 671. Printed in Germany. De kaart is afgestempeld in Hilversum op 11 maart 1908 (lange balk-stempel).
Op zoek naar informatie over “antieke” FIAT’s, stuitte ik op een tweede kaart, die zeer waarschijnlijk uit dezelfde Serie 671 afkomstig is, want het is hetzelfde gezelschap als op de andere kaart. Let bijvoorbeeld op de vrouw met de strohoed met het rode lint. De heren dragen allemaal dezelfde pet. Het blijkt dat de man met het beige jasje op de andere kaart, niet de chauffeur is, hij zit wat lager naast de chauffeur (met zwarte snor). Het nummerbord op deze kaart is IT 1174, hetgeen ook op de andere kaart min of meer zichtbaar is.
Op 11 juli 1899 vindt in Turijn de officiële oprichting plaats van FIAT, een afkorting die staat voor: Fabbrica Italiana di Automobili Torino (Italiaanse automobielfabriek Turijn). Nog in datzelfde jaar gaat officieel de productie van start van de allereerste auto van het merk Fiat, de Fiat 4 HP (ook bekend als Fiat 3 ½ CV). De auto’s op de kaarten vertonen veel gelijkenis met Fiat 20-30 HP het 14e model van FIAT, dat in 1908 is geproduceerd.
Het is onbekend hoe de serie met deze FIAT afloopt, want op een gegeven moment wordt het erg gezellig met veel drank.
hier om te bewerken.

Firma F.A. Bosman en J. van Halem

Reclameopdruk
Firma F.A. Bosman (J. van Halem)
(Niet te verwarren met van Galen)
Boekhandel – Drukkerij
Lijstenmakerij – Boekbinderij
Hamburgerstraat – Doetinchem
Bovenstaand is een opdruk op de adreszijde van een kaart die is verstuurd vanuit Doetinchem naar het filiaal van Albert Heijn in de Julianastraat in Alphen a/d Rijn op 5 juni 1926.
Het logo linksonder op de adreszijde met SB excelsior is van Selmar Bayer uit Berlijn. een drukker en uitgever van fantasiekaarten [1]. Waarom Bosman niet zijn eigen kaarten met een reclameboodschap heeft laten drukken is niet bekend. Mogelijk verkocht hij kaarten van Selmar Bayer ook in zijn eigen winkel.  Gezien de teksten Printed in Germany en Jmport binnen de deelstreep waren dergelijke kaarten voor de export bestemd. Dergelijke kaarten zijn vaker binnen Nederland verstuurd.
De naam Van Galen in bovenstaande tekst is waarschijnlijk de fotograaf Frederik van Galen (1885-1979), die in 1950 een fotobureau had in de Hamburgerstraat 35 in Doetinchem.
 
Firma F.A. Bosman (J. van Halem)
Op 31 maart 1910 trouwt Abeltje Bosman in de stad Doetinchem met Johannes van Halem. Moeder van de bruid is Menke Ondersma en de vader is Frederik Antonie Bosman.  Johannes van Halem, geboren op 15 augustus 1886 te Haarlem is boekhandelaar van beroep,  Abeltje Bosman is geboren op 11 oktober 1872 te Franeker en heeft als beroep boekhandelaarster. De naam van Johannes van Halem is die J. van Halem uit het opdruk en de naam Frederik Antonie Bosman is de hiervoor staande F.A. Bosman. Frederik Antonie Bosman  is geboren op 27 augustus 1843 in Zutphen en overleden op 23 juli 1901 te Zutphen. Hij is ook de vader van Hermanus Hessel Bosman, boekhandelaar te Franeker.
 
Boekhandel en drukkerij
In 1882 richtte F.A. Bosman in Franeker een boekhandel en drukkerij op en verhuisde zijn bedrijf in 1900 naar Doetinchem. Na zijn overlijden is de zaak voortgezet door zijn dochter Abeltje, kaarten die zij uitgaf dragen nog steeds de naam van haar vader F.A. Bosman, mogelijk ook na haar huwelijk met J. van Halem. De oudst bekende kaart met J. van Halem v.h. F.A. Bosman, dateert volgens het poststempel uit 1926. In maart 1945 is het bedrijfspand geheel verwoest maar later weer herbouwd. In december 1963 die gedreven werd onder de naam J. van Halem, v/h de Wed. F.A. Bosman opgeheven.
In het telefoonboek van 1950 ia J. van Halem boekh., drukk., lichtdrukinr. Hezenstraat 12 in Doetinchem. Hij heeft dan al jaren geleden de zaak van zijn schoonvader  overgenomen, maar  achter zijn naam staat nog steeds v.h. [voorheen] F.A. Bosman.
 
Kaarten
De firma F.A. Bosman en zijn opvolgers hebben vele kaarten van Doetinchem en omgeving uitgegeven. De oudste kaart is afgestempeld in 1899 [2]. In tijd kunnen twee typen kaarten onderscheiden worden, kaart met uitgave van F.A. Bosman tussen circa 1922 en 1926 en erna kaarten met uitgave van J. van Halem v.h. F.A. Bosman. Van samenwerking met andere uitgevers is weinig bekend. Er zijn twee kaarten bekend, van het Gesticht de Kruisberg en van het jagershuisje in Hummelo die vermoedelijk zijn gedrukt door de Gebr. Van Straaten uit Middelburg en uitgegeven zijn door F.A. Bosman. De fotograaf van beide foto’s is Rients Velsink (1870-1947) uit Doetinchem.
Daarnaast heeft J. van Halem kaarten uitgegeven met onder de deelstreep de afkorting R.E.B. van Roukes & Erhart uit Baarn.
 
[1] Selmar Bayer Druckerei (Verlags- und Druckereiwesen). Stichting 1900, overname 1933. Reichenberger Strasse 79/80 (Berlin-Kreuzberg)
[2] Dit spoort niet met zijn vertrek naar Doetinchem in 1900.

Vluchtterp uit den Batavierentijd, Zoutelande

Een heuvel  met één koe er op, links en rechts van de heuvel wat gebouwen en ervoor een spoorlijn.  De titel van de kaart is “Vluchtterp uit den Batavierentijd, Zoutelande”.  De kaart is uitgegeven door P.J.D., M., het nummer van de kaart is 4864 en de drukker is Gebr. Van Straaten in Middelburg.
De afkorting P.J.D., M. staat voor Pieter Jacobus Daniëlse uit Middelburg. P.J. Daniëlse (1878-1953) was uitgever en fotograaf.  Er is ook een foto bekend van deze Vliedberg met een koe erop in de collectie van het Zeeuws Archief. Weliswaar een andere koe met de kop naar links. [1]

Vluchtberg of Vluchtterp
De vliedberg uit Boudewijnskerke stamt uit de 10e - 13e eeuw en is 9 meter hoog. In 1985 is hij gerestaureerd. Het is een rijksmonument met nummer 46134. Vliedbergen zijn aarden heuvels, aangelegd als woonheuvels. In later eeuwen zijn er vaak houten verdedigingstorens op gebouwd. Aan het eind van de 12e eeuw telde Zeeland honderden vliedbergen, nu zijn er nog circa veertig over [2].  De naam vliedberg of vluchtterp suggereert dat ze bij hoog water zijn gebruikt om te vluchten, maar deze naam is eigenlijk onjuist.
 
Stoomtram
De tramlijn liep van Middelburg, langs Koudekerke, Biggekerke,  Zoutelande (op enige afstand), Boudewijnskerke, Westkapelle en eindigde in Domburg. De spoorlijn naar Domburg is geopend op 14 april 1906. In Koudekerke is een stationsemplacement aangelegd met depot en werkplaats. Daar is
ook het hoofdkantoor gevestigd en zijn een directeurswoning en woningen voor het lager personeel
gebouwd. Tevens was hier aansluiting op de tramlijn Koudekerke - Vlissingen. In Biggekerke, Zoutelande/Meliskerke, Westkapelle en Aagtekerke waren stationsgebouwtjes  aanwezig met een wachtkamer en café. In Domburg was een aanmerkelijk groter gebouw, dat plaats bood aan wachtkamers eerste en tweede klas en een restaurant. In Boudewijnskerke was geen station, maar wel een halte.

Bronnen
R.M. van Heeringen e.a., Monumenten van aarde; beeldcatalogus van de Zeeuwse bergjes, Amersfoort/Koudekerke 2007. 

[1] In de beeldbank foutief als de vliedberg Paauwenburg benoemd.
[2] In Van Heeringen zijn 38 vliedbergen afgebeeld, waarvan 19 in Walcheren.

Lodewijk van Duuren

Tentoonstelling Departures 3 september - 31 oktober 2021

In de tentoonstellingsruimte MAMA in Rotterdam opent vrijdag 3 september 2021 de expositie Departures.  De tentoonstelling loopt tot en met 31 oktober.
De Ansichten Club uit Amsterdam neemt deel met het werk 'the weather is disappointing, but the view is amazing' waarin ze het fenomeen het uitzichtpunt middels een selectie uit hun ansichten-archief onderzoeken. De Ansichten Club is een groep kunstenaars die zich bezighouden met de prentbriefkaart. Zij geven ook zelf prentbriefkaarten uit.
De Ansichten Club is in 2015 opgericht door Elki Boerdam, Byrthe Lemmens en Jip van Steenis. De club is gevestigd in de Tugelaweg 85, 1091 VN Amsterdam. De website van de Club is www.ansichtenclub.nl.

Toelichtende tekst bij de tentoonstelling
De Ansichten Club reflecteert op het zich bevinden aan de rand van een uitzichtpunt, een cliché binnen het toerisme. Deze staat van zijn suggereert een gevoel van letterlijk "being on top of the world". Deze belofte is geïnspireerd op koloniale ontdekkingsreizen of reizen uit de tijd van de romantiek; tijden van het veroveren en in kaart brengen van de zogenaamde onbekende wereld en haar ongerepte natuurwonderen. Deze tijden van ontdekkingsreizen lijken ver achter ons te liggen in het huidige toerisme, maar inspireren nog steeds de vertelling van de "reiziger". Het bereiken van een uitzichtpunt stelt de toerist in staat het uitzicht in zich op te nemen en overweldigd te worden door het prachtige landschap, maar het is ook een top down positie van waaruit de toerist letterlijk op het landschap neerkijkt, wat een dominantie suggereert over het bereisde landschap.
Toeristische uitkijkpunten zijn vaak overvol met andere toeristen, die allemaal op dezelfde, vooraf verkende, bestemming afstormen. Maar wanneer toeristen dicht genoeg bij de rand komen, zijn ze in staat zichzelf op foto vast te leggen zonder anderen in het kader. Ze verlangen ernaar te worden afgebeeld als eenzame ontdekkingsreizigers, met een unieke ervaring.
Het werk The weather is disappointing, but the view is amazing! toont toeristen aan de rand van de beroemde Trolltunga, Preikestolen en het Geiranger fjord naast andere uitzichtpunten. Soms zijn deze toeristen in de foto gefotoshopt, een fictieve maar schijnbaar noodzakelijke aanwezigheid om de illusie van deze ontdekkingsreizigers weer te geven.

Siebe Jan Bouma

Siebe Jan Bouma was architect, ontwerper, tekenaar, aquarellist, museumdirecteur en fotograaf. Hij was directeur van het Openluchtmuseum te Arnhem, van het Rijksmuseum voor Volkenkunde te Leiden en van het Zuiderzeemuseum te Enkhuizen. Geboren te Groningen op 23 maart 1899 en overleden te Den Haag op 10 december 1959. Hij woon¬de en werkte onder meer in Groningen, Enkhuizen en van 1956 af in Den Haag.
Na eerst gewerkt te hebben als timmerman en bouwkundig tekenaar voor de gemeente Groningen, werd hij in deze stad stadsarchitect. Zijn ontwerpen waren veelzijdig: scholen, arbeiderswoningen, villa’s, transformatorhuisjes, kantoor gemeentewerken, bruggen en brugwachtershuisjes, een rioolgemaal, urinoirs een muziekkoepel en een poortgebouw met toegangsbrug voor de begraafplaats Esserveld. In zijn werk is een duidelijke voorkeur zichtbaar voor de stijl van de Amsterdamse School. Enkele van zijn ontwerpen zijn versierd met werken van de Groninger beeldhouwer Willem Valk (1898-1977).
Bouma vertrok in 1942 uit Groningen en werd directeur van het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. In 1948 is hij aangesteld als eerste directeur van het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. In 1951 maakte hij het stedenbouwkundig en architectonisch ontwerp van Madurodam.
Bouma was ook een verwoed fotograaf Een groot deel van zijn collectie is beschikbaar bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Er is echter ook een serie foto’s van Bouma overgeleverd in de vorm van prentbriefkaarten, uitgegeven door kantoorboekhandel L. Lorjé jr. in Groningen.
In één van de door hem ontworpen scholen is nu het Grafisch Museum in Groningen gehuisvest.

Serie Fotograaf S.J. Bouma
Klein formaat kaarten met bruin of grijs getinte foto’s met een witte rand (omlijsting). Op de onderste witte rand cursief (als voorbeeld): “Groningen. Hooge der Aa, In Morgen mist. Naar een Foto van S.J. Bouma.” Er zijn zowel verticale als horizontale kaarten. Op de adreszijde een tekst als deelstreep: “Uitgave van L. Lorjé Jr. Groningen. Auteursrechten door de wet verzekerd.” En een rechthoekig staand postzegelvak met in het vak linksonder een nummer, bijvoorbeeld A 11357. Tussen deelstreep en postzegelvak staat het woord BRIEFKAART. De vier adreslijnen zijn gestippeld, de derde en vierde korter dan de eerste een tweede. De derde adreslijn is onderstreept. Er zijn op basis van adreszijden twee (sub)series te onderscheiden, een A gevolgd door een vijfcijferig nummer en met een viercijferig nummer (zie de tabel bij de diavoorstelling).

Uitgever L. Lorjé jr.
Leo Lorjé vestigde in 1900 een kantoorboekhandel in Utrecht, die in 1925 is verplaatst naar Groningen. Daar begon Leo Lorjé met een papier- en kantoorboekhandel aan de Heerestraat 42 op de hoek van de Kleine Pelsterstraat. Op een foto uit 1967 is een grote winkel van Lorjé te zien met acht etalages  . Op de gevel staat: “Kantoorboekhandel in de uitgebreidste zin”. L. Lorjé benadrukt in krantenadvertenties vooral de lage prijzen van zijn handelswaar. “Wij hebben alles goedkooper” staat in een advertentie van 1926. Omstreeks 1977 is de firma Lorjé in Groningen failliet gegaan. De firma heeft echter niet onafgebroken tussen 1925 en 1977 bestaan. In 1940 vluchten Leo Lorjé en zijn vrouw Bets Morpurgo naar het Britse mandaatgebied Palestina. Hier vandaan vertrokken ze naar Nederlandsch-Indië, waar ze de rest van de oorlog doorbrachten. Na de oorlog hebben ze de draad in Groningen weer opgepakt. Tijdens de oorlog is de zaak in handen van een Duits gezinde beheerder (Verwalter). De zaak onder de naam Volksche Boekhandel adverteert onder meer in Storm, weekblad der Nederlandsche SS.
Ook zoon Ralph Leonard (* 1924) is in de zaak werkzaam geweest, waarschijnlijk heeft hij de zaak overgenomen toen zijn vader in 1957 overleed.

Bronnen
•   Anoniem, z.j. Joods erfgoed Rotterdam.
•   Anoniem, 2006. Fietsen met Bouma : op de fiets langs de belangrijkste projecten in Groningen van architect Siebe Jan Bouma. Groningen, Grafisch Museum.
•   Jan Thijs z.j. Siebe Jan Bouma 1899-1959.

Lodewijk van Duuren

Ober-Gurgl, hoogste kerkdorp van Duitsland?

Op de groot-formaat kleurenkaart staat op de witte rand onderaan “Ober-Gurgl 1930 m, höchstgelegen Kirchdorf Deutschlands”. Het woord Deutschlands is met een stempel “doorgestreept en onder de streep staat: Österreichs.
Het lijkt op een vergissing van de drukker die met een stempelafdruk gecorrigeerd is. Dat is het echter niet, want op de adreszijde staat als deelstreep de tekst “Original-Farbaufnahme von Walter Lohmann, Oetz, Tirol / Verlag Lohmann & Aretz, Ober-Gurgl, Tirol -1941. Nr.7. “. Omdat op 13 maart 1938 de Duitse annexatie van Oostenrijk plaats vond, verloor Oostenrijk zijn zelfstandigheid en heette tot 1942 Ostmark en daarna Alpen- und Donau-Reichsgaue tot de bevrijding door de Russen in maart 1945. De gangbare term voor deze annexatie is de Anschluss. Na de oorlog waren deze kaarten onverkoopbaar geworden, maar om niet met een voorraad kaarten te blijven zitten heeft der verkoper of uitgever van deze kaarten de tekst van de kaart “gecorrigeerd”. Voor de Anschluss was Ober-Gurgl het hoogste kerkdorp van Oostenrijk, maar tussen maart 1938 en maart 1945, het hoogste kerkdorp van Duitsland. De kaart is verstuurd vanaf Zwieselstein / P. Oetzthal op 4 juli 1950  naar Utrecht.
Op oudere kaarten van de uitgever Lohmann & Aretz wordt als lettertype nog de Faktur gebruikt, deze is echter door Hitler vanaf 1941 verboden. Op de bovengenoemde kaart uit 1941 wordt dit lettertype niet meer gebruikt en vervangen door het Antiqua-type. Op een oudere kaart, afgestempeld in 1940, wordt de uitgever als volgt vermeld: “Das Spezialhaus für Qualitäts Photo-Arbeiten.”

Limes in Nederland nu op de Werelderfgoedlijst

De restanten van de Neder-Germaanse Limes, de voormalige noordgrens van het Romeinse Rijk, zijn dinsdag 27 juli 2021 toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst van Unesco. Nederland en Duitsland hadden de tweeduizend jaar oude grens gezamenlijk ingediend bij Unesco (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization). Andere delen van de Limes, in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, staan al op de Werelderfgoedlijst.
Vanaf 19 voor Christus startte de ontwikkeling van de Neder-Germaanse Limes, die als taak hadden het Romeinse Rijk te beschermen tegen de noordelijke Germaanse stammen.
De limes volgt grotendeels de loop van de Rijndelta, vanuit Keulen via Nijmegen en Utrecht, om vervolgens uit te komen bij Katwijk. In Nederland werden zo'n twintig forten of castella gebouwd. Een dag eerder besloot de Unesco al de Koloniën van Weldadigheid toe te voegen aan de Werelderfgoedlijst. Ook de bestaande vermelding van de Stelling van Amsterdam is uitgebreid met de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Naast prestige en erkenning leidt zo'n vermelding ook tot een reeks verplichtingen om het erfgoed te beschermen volgens strikte Unesco-standaarden.
De Werelderfgoedlijst van Unesco kent inmiddels twaalf Nederlandse vermeldingen. Naast de laatste toevoegingen zijn dat: de Waddenzee, het Ir. D.F. Woudagemaal in Lemmer, Schokland en omgeving, Droogmakerij de Beemster, de Grachtengordel Amsterdam, het Rietveld-Schröderhuis in Utrecht, de Van Nellefabriek in Rotterdam en Molencomplex Kinderdijk-Elshout.

Bronnen:

• Henk Nieuwenhof, 2016. Nederlands Werelderfgoed. VDP-Bulletin 129: 2-13.
• NOS, 2021. Ook Neder-Germaanse Limes toegevoegd aan Werelderfgoedlijst Unesco.

Lodewijk van Duuren

Van Nelle’s tabak gaat van vader op zoon
 
Een reclamekaart voor van Nelle tabak, zeer waarschijnlijk door de firma Van Nelle uit Rotterdam zelf uitgegeven, heeft als titel “Van Nelle’s tabak gaat van vader en zoon”. Behalve deze titel en de postale aanduiding op de achterzijde “bij verzending als drukwerk het woord Briefkaart door te halen en alléén datum en naam van afzender te vermelden”, geeft de kaart zelf geen informatie over tekenaar, uitgever en andere zaken prijs. Het is ook een merkwaardig plaatje met vader en zoon op een heuveltje in een soort boomgaard.
Omdat de tekenaar gebruik gemaakt heeft van een foto in een boek dat door de ANWB is uitgegeven bij het 25-jarig bestaan in 1908, weten we iets meer over de achtergronden van het plaatje. De foto komt voor in het hoofdstuk “In het Gooi” en maakt onderdeel uit van een soort fotocollage van het dorp Laren. Het zijn twee inwoners van Laren die langs een voetpad aan de kant van de sloot zitten met pijpen en tabak. De foto komt vrijwel overeen met de tekening, al is er het een en ander bij gefantaseerd, zoals het pakje Van Nelle tabak op de voorgrond. Helaas is de illustrator van de tekening onbekend. En ook de fotograaf van de foto is niet te traceren. In het boek van de ANWB zijn wel 31 fotografen genoemd, maar welke deze foto genomen heeft is niet aangegeven. Overigens komen in de lijst van fotografen in dit boek wel twee namen voor die bekend zijn als fotografen van ansichtkaarten, namelijk Aug. F.W. Vogt en Jan Kotting.
 
Bron

• Jan Feith (1908) Ons eigen land. deel 1. Algemeenen Nederlandschen Wielrijdersbond ter gelegenheid van zijn vijf-en-twintig-jarig bestaan. [tegenover bladzijde 52].

 
Lodewijk van Duuren

Betekenis signatuur W van vissenkaart achterhaald
Van een fraaie serie kaarten met afbeeldingen van vissen, die zijn gesigneerd met een W, is de uitgever onbekend. Het nummer in het postzegelvakje K. 1486 geeft aan dat Battinga uit Hilversum de drukker is. Onder de afbeelding staat de wetenschappelijke naam van de vissoort. Op de adreszijde staat de Nederlandse, Franse, Engelse en Duitse naam.
De omslag van de menukaart van de Rotterdamsche Lloyd, een scheepsmaatschappij, die een geregelde dienst met Nederlandsch-Indië onderhield, is voorzien van een vergelijkbare afbeelding als op de prentbriefkaarten. Dankzij deze menukaart is de illustrator achter het signatuur W te achterhalen. Achterop het menuomslag staat F.W. Wilde. fec. (fecit = heeft het gemaakt) en CERTO, deze laatste is mogelijk identiek aan Studio Certo uit Amsterdam, een uitgever van kaarten. De menu-omslag heeft ook een begeleidende tekst bij de afgebeelde vis, die is ontleend aan H.C. Delsman & J.D.F. Hardenberg “De Indische Zeevisschen en Zeevisscherij“ uit 1938. De afbeeldingen van de vissen zijn echter niet uit dit boek afkomstig.
Van bovengenoemde serie zijn de kaarten met de volgende zes vissoorten bekend:
Roode Klipvisch, Roodhals, Koningsvisch (afgebeeld), Argusvisch, Oranjevisch en Aroeaansche Koraalvisch. Van de menukaarten zijn ook nog bekend: Geelstaartvisch, Paradijsvogelvisch, Papegaaivisch en Wimpelvisch.
 
Lodewijk van Duuren

Deze zomer is een zomer vol grootschalige sportevenementen: het Europees Kampioenschap voetbal voor mannen, de Tour de France, en over een kleine drie weken de Olympische Spelen in Tokyo.
In 1928 werden de Olympische Spelen in Amsterdam gehouden en uitgever Weenenk & Snel in Den Haag gaf toen een enorme serie prentbriefkaarten uit. De aankoop van de week is nummer 18 in die serie, en toont een door de KLM gemaakte luchtopname van het Olympisch Stadion in Amsterdam. Wat deze aankoop nog veel leuker maakt is dat ie daadwerkelijk in 1928 verstuurd is, en dat op de achterkant te lezen valt dat de zender helaas geen Hollandse overwinningen heeft gezien op de middag dat hij of zij naar de Olympische Spelen is geweest. De kaart heeft een poststempel van 2 augustus 1928, maar doordat de kaart een stempel Bloemendaal heeft valt niet met zekerheid te zeggen op welke middag de zender exact is geweest. Nederland won in totaal 6 gouden medailles en de eerste werd gewonnen op 6 augustus, door Bernard Leene en Daan van Dijk bij het baanwielrennen op de 2.000 meter tandem. De Olympische postzegel van 5 cent uit 1928 maakt het verder af!

EW

Ballonvaart
Op zaterdag 6 november 1948 stijgt ter gelegenheid van het 75 jarig bestaan van het Rode Kruis afdeling Indonesië een luchtballon op van het Koningsplein in Batavia. De ballonvaart duurt maar 40 minuten en landt niet ver van Batavia bij Kampong Paal Merah nabij Kebajoran op Java. Tijdens de voorafgaande doopplechtigheid heeft de ballon heeft de naam Henri Dunant gekregen.
In Het Dagblad van maandag 8 november 1948 staat in het artikel “Ballon dreef 40 minuten in de lucht”: Van alle kanten stroomde de bevolking toe om het voor hen geheel vreemde apparaat te bewonderen.
De Nederlandsche ballonbemanning (zie inzetfoto) bestaat uit twee vrouwen en zeven mannen, de drie commandanten zijn Jo Boesman (1914-1976), tweede van links, Nini Boesman-Visscher (1918-2009), derde van links en Cees de Vos Klootwijk, eerste van rechts.
De kaart is een uitgave van Jospe in Arnhem, de tekst op de achterzijde van de kaart vermeldtː
Landing onder de palmen op een rijstsawah bij Kampong Paal Merah (Java). De Nederlandse ballonéquipe arriveert per K.L.M. te Batavia. Uitgave No. 7 Haagsche Ballonclub.
Jo Boesman (1914-1976) heeft  in 1936 de Haagsche Ballonclub (HBC) opgericht, de club die bestaan heeft tot 1987. Nini Visscher trouwde op 18 mei 1946 met Jo Boesman.  Samen verkenden het echtpaar Boesman niet alleen het Nederlandse en Indonesische luchtruim, maar ook de Alpen, Zuid-Afrika, Indonesië, Lapland, IJsland, Suriname, Haïti, en Marokko.
Op de achterzijde staat een paars stempel met de tekst: “VARA 1925-1950 Jubileum-Radio Ballonvaart Hilversum 11-6-’50 160st vaart van J. Boesman (gezagvoerder) Mevr. M. Boesman en C. de Vos (piloten) HBC”. De ballonvaart genoemd in het stempel op de adreszijde is een andere dan de ballonvaart die is afgebeeld op de kaart.

Afgelopen week ontdekte ik een serie prentbriefkaarten van Pax Steen die ik nog niet kende. Wederom in een stijl die verschilt van andere series prentbriefkaarten met een illustratie van Pax Steen.
Het betreft een serie waar op elke kaart een komische situatie rondom een verkeersbord wordt uitgebeeld, met altijd een didactische ondertoon. Vandaar ook dat op elke kaart in deze serie staat: 'Let altijd goed op de verkeersborden!'. Op de achterkant staat een rijmpje ook weer gerelateerd aan het verkeersbord.
De serie is uitgegeven door Spanjersberg, en onderaan de deelstreep staat het serienummer 1015/9. Ik ken inmiddels twee kaarten in de serie: F05 Tegenligger heeft voorrang, en de hier afgebeelde J017 Vooraanduiding rijbaanversmalling aan twee zijden. Heb je aanvullingen op deze twee kaarten, plaats dan s.v.p. een reactie.

​EW

Spoorwegongeluk in Den Haag.
In de kranten verschenen na het spoorwegongeluk van 18 Januari 1902 bij het Station Staatsspoor in Den Haag diverse artikelen, maar geen enkele met een foto. Een foto van het ongeluk verscheen wel op een ansichtkaart, die zo het beeld bij de tekst leverde. Het is een uitgave van Jacobs & Zn., Klaassen en Hoorenman. Mogelijk is het dezelfde kaart die gratis verkrijgbaar is voor de “cliënteele” van Bon Marché in Den Haag (Het Vaderland 23 Januari 1902).
De locomotief eindigde in de tuin van “den heer Schmidt aan den Bezuidenhout”. Dit is Hôtel Hertenkamp aan het Bezuidenhout 19. Het hotel-café lag tegenover het hertenkamp van de Koekamp bij het Centraal Station.
 
Uitgever(s)
De eerst genoemde uitgever Jacobs & Zn. is mij niet bekend als uitgever van prentbriefkaarten. Wel is er volgens den telefoongids in Amsterdam een Jacobs & Zn., Grossiers in papier, school-, kantoor- en schrijfbehoeften aan het Singel 370. De twee anderen Klaassen en Hoorenman zijn wel bekend als uitgevers van prentbriefkaarten. H.H. Klaassen had een winkel in kantoor- en schrijfbehoeften aan de Prinsestraat 23-25. Hendrik Henricus Klaassen overleed op 24 november 1906 in de leeftijd van 38 jaar (Haagsche Courant 27 November 1906). Hij gaf kaarten uit met militaire uniformen en topografische kaarten van Den Haag. Louis Hoorenman had een zaak in fotografieartikelen aan de Prinsestraat 65 in Den Haag. Het was één van de vijf zaken in Den Haag met fotografische artikelen omstreeks 1890. Zijn werkelijke naam was Levie Hooremans (1861-1906). Hoorenman gaf fantasie- fotokaarten uit die gemaakt zijn met negatief-vignetten. Vermoedelijk maakte hij deze kaarten zelf.

Afzender
De afzender schrijft op de kaart “Hartelijk gefeliciteerd, veel pleizier.” Op 28 januari 1902 gaat de kaart met de treinpost Amsterdam-Antwerpen naar Gänd in België. Hij komt daar aan op 29 Janvier 1902 tussen 11 en 12 uur. En wordt bezorgd door besteller met het nummer 63 bij Den Heer J. Muus Rue Holthem 3 in Gent.
 
Krantenberichten
Aan het station der Staatsspoor alhier heeft een spoorwegongeluk plaats gehad, dat als door een wonder zonder ernstige gevolgen is afgeloopen. Ter plaatse ontkomt men echter niet aan den huiveringwekkend-grootschen indruk, dien steeds een zoo plotseling ontstane ruïne teweeg brengt. Doch bepalen we ons tot een geregeld verhaal van het gebeurde. Bij het kruispunt van Hollandsche en Staatsspoorlijnen bemerkte de machinist van trein 52, die te 11 uur 16 min. alhier uit Duitschland arriveert, dat de Westinghouse-rem niet aansloeg, zoodat de trein met onverminderde vaart het station naderde. Natuurlijk werd onmiddellijk de handrem aangezet, en wel met zooveel kracht, dat de wielen der uit 8 & 9 rijtuigen bestaande» trein over de rails sleepten, maar het was onmogelijk den trein tot stilstand te brengen. Hij reed dus bijna in volle vaart het station door over de draaischrijf aan het einde der spoorbaan, tot hij in zijn loop het eerst werd gestuit door een tuinmuur en vervolgens vastliep in den tuin van het huis van den heer Schmidt aan den Bezuidenhout [1]. De locomotief is ia den grond gereden, terwijl de zich daarachter bevindende bagagewagen geheel werd versplinterd. In het eerste daarop volgend personenrijtuig zaten in een coupé 2e klasse drie heeren, die door een retirade van den wagen in een andere coupé konden komen en aldaar met veel moeite een deur openden en den wagen verlieten. Van de bedoelde reizigers waren twee heeren licht gewond, een aan de hand en de ander aan het hoofd. Daar de achterste wagens van den trein niet zijn gederailleerd, kwamen de overige reizigers met den schrik vrij. De machinist, die tot op het laatste oogenblik op de machine bleef staan, kwam er met ; een verwonding aan het hoofd af, terwijl de i machinist-leerling, die bij het station van den trein was gesprongen een hoofdwonde bekwam. De twee conducteurs, die zich in de stukgereden bagagewagen bevonden, hebben geen letsel bekomen. Natuurlijk bevond zich spoedig veel personeel bij de plaats van het ongeluk om de behulpzame band te bieden, terwijl weldra ook eenige autoriteiten aanwezig waren. Toen we hedennacht de plaats van het onheil bezochten, was het aan het station rustig, alsof er niets gebeurd ware. Het gebouw lag in het donker. Twee nieuwsgierigen gluurden door het hek. Op het perron bij de locomotief stonden een drietal mannen, waaronder een spoorwegbeambte met een lantaarn, die de wacht had. Met een sprongetje op het spoor — en we konden, over de steenblokken klauterend, bij de vernielde wagens komen. In den bresgereden muur staat een halfvernielde wagen, met gebroken bodem. Voor ons ligt, een geheel in zijn model omgeworpen mangelhuisje, waaruit de locomotief het zink van het dak als een mantel voor zijn ketel heeft meegevoerd. De locomotief zit halfwiels in den grond; j ze bevindt zich juist naast een flinken boom, met haar ketel in de takken. Meer dan een wagenlengte is de trein door den muur in den tuin gedrongen. Gelijk wij meldden, heeft de machinist een lichte verwonding aan de knie, de stoker één snee door den neus bekomen. Alle verwondingen zijn echter van weinig beteekenis; ware de trein niet door den vermeerderenden weerstand geleidelijk gestopt, dan zouden de reizigers, die slechts in klein aantal in den trein aanwezig waren, er zeker niet zoo goed zijn afgekomen. Van paniek was, naar we vernamen, tijdens het ongeluk bijna geen sprake. (bron Volksdagblad 21 Januari 1902)
 
Spoorwegongeluk.
Door het weigeren van de Westinghouse rem is Zaterdag-nacht trein 52 van het Staatsspoor, bij aankomst te ’s Gravenhage, door het stootblok heengeloopen. De machine reed door een muur en een mangelkamer van een woning aan den Bezuidenhout, en kwam met den kop in den tuin te land, na een boom ontworteld te hebben. Persoonlijke ongevallen zijn gelukkig niet voorgekomen. Eenige passagiers en het machinepersoneel kregen slechts lichte verwondingen. De chef van de Staatsspoor, de heer Sterk, bevond zich met den dienstdoenden assistent Schaafsma op het perron, zag den trein voorbijsnellen, maar kreeg eerst vermoeden, dat er iets haperde, toen de machine de buiten het emplacement gelegen draaischijf bereikte. De stand van de draaischijf heeft een ernstiger onheil voorkomen. Immers de zich op het losse gedeelte bevindende rails sloten aan bij de rails die zich op het vaste gedeelte van het emplacement bevonden, zoodat de trein kon doorrijden. Ware dit niet ’t geval geweest, dan zou de trein gestort zijn in de ruimte, waarin de draaischijf zich beweegt en zou volgens algemeen beweren van de deskundige spoorwegambtenaren het onheil niet te overzien zijn geweest. Thans kwam de trein tot staan door den weeken bodem in den tuin. De machine stopte rakelings langs een zwaren, hoogen boom, die zich op eenige meters afstand van het achtergedeelte van het café Schmidt bevond. De locomotief met tender en voorste bagagewagen van welke alleen het achterste gedeelte versplinterd is ongeveer 15 meter in den tuin geloopen. Het lijkt op ’t oog een groote verwoesting maar inderdaad is de materieele schade betrekkelijk gering. De verbazing is groot, dat de persoonlijke ongevallen zoo luttel zijn. De chef, die drie heeren uit de coupee liet, zich bevindende achter den gedeeltelijk versplinterden bagagewagen, was zelfs van oordeel, dat deze reizigers er zonder eenig letsel zouden zijn afgekomen, ware ’t niet dat een der heeren in angst een ruit van de coupee had ingeslagen en zich daarbij aan de hand verwond had. De politie had het voornemen zoo mogelijk fotografieën te laten nemen. Honderden nieuwsgierigen begaven zich naar de plaats van het spoorwegongeluk. In de Rijnstraat en aan den Schenkweg wemelde het van belangstellenden, die de verbrijzelde wagens en locomotief en de werkzaamheden ter verwijdering daarvan kwamen gadeslaan. Maar vooral in den tuin van het koffiehuis, waar de locomotief in de aarde vastzat, stond het niet stil van bezoekers, op eenigen afstand van de machine gehouden door eene schutting, door politie bewaakt. In de gang van het koffiehuis verdrong zich een steeds voortdurend gaande en komende menschenstroom. De draaischijf is thans voorloopig hersteld, terwijl men nog steeds bezig is met het lichten der wagens, onder toezicht der spoorwegambtenaren. (bron Bredasche Courant 22 Januari 1902).

[1] Hôtel Hertenkamp Bezuidenhout 19.

Elisabeth Arnolda van der Veer (die signeerde met Bas van der Veer) is bekend van een tweetal Voor het Kind kaarten uit 1937, en van de 26 alfabetkaarten die zij maakte voor Weenenk & Snel. Hieronder daarvan een voorbeeld: de letter Q, die ze tekstueel wel heel charmant oploste.

Onlangs ontdekte ik een kaart van Bas van der Veer die mij tot dusver onbekend was: een promotiekaart voor het Oostersch ruiterfeest wat op vrijdag 22 en zaterdag 23 maart 1918 gehouden werd in de Tattersall-Manège aan de Kanaalweg in Scheveningen. De entree was maar liefst 5 gulden, een bedrag wat volgens de calculator Prijzen toen en nu van het CBS vandaag de dag ruim € 36 zou zijn.
De organisatie was in handen van Exploitatie Maatschappij (meen ik te lezen) Kok & Zoon, geen onbekende in de hypische wereld van die dagen.
Helaas geeft de achterkant van de kaart weinig additionele informatie. Of iemand zou de lijnvoering en typografie moeten herkennen? Het formaat van de kaart is 8.8 x 13.0 cm.

​EW

Postzegelvak als inspiratiebron

De uitgever Stengel & Co. uit Dresden heeft omstreeks 1900 een serie kaarten uitgegeven van Duitse steden met opmerkelijke adreszijde. Op de adreszijden zijn humoristische tekeningen gedrukt, waarin het postzegelvak is verwerkt.  Er zijn 22 van dergelijke tekeningen gevonden. Kaarten met dezelfde beeldzijden, kunnen verschillende tekeningen op de adreszijde hebben. De serie heeft nummer 9 of IX. De nummers op de kaarten zijn onafhankelijk van de serie. Kaarten in een gewone uitvoering hebben hetzelfde nummer als deze bijzondere kaarten met dezelfde grote afbeelding. 

Zie meer over deze kaarten in het uitgebreide overzicht