Autoslaaptrein
Een autoslaaptrein is een nachttrein waarin passagiers hun auto mee kunnen nemen. Er zijn verscheidene kaarten bekend van de autoslaaptrein van de S.N.C.F. (Société Nationale des Chemins de fer Français). De SNCF is de Franse nationale spoorwegmaatschappij. De SNCF vervoert reizigers en goederen over het spoor. Het is een publieke onderneming van de Franse staat.
In de Franse autoslaaptrein krijgen reizigers prentbriefkaarten cadeau. De kaarten worden aangeboden in enveloppen met een Franse, Engelse, Duitse en Nederlandse tekst. De Nederlandse tekst luidde: “ENKELE BRIEFKAARTEN VOOR U ; zij worden u aangeboden door de Franse Spoorwegen.”
Ook op de adreszijde van de ansichtkaarten staat de titel in vier talen: “Chemins de fer Français / Train Auto-Couchettes Car-Sleeper-Express Auto-Slaaptrein Auto - Reisezug. Op de deelstreep staat het jaartal, nummer en fotograaf: S.N.C.F. 1965 – No. 39. Procedé Mexichrome  Photo Marchand. Van 1962 tot en met 1973 verschenen vergelijkbare kaarten van de autoslaaptrein, uitgegeven door de S.N.C.F.
 
Franse autoslaaptrein
De eerste Franse autoslaaptrein reed op 31 mei 1957 tussen Boulogne en Lyon. De Train Auto-Couchettes (T.A.C.) was een samenwerking tussen de S.N.C.F. en Wagons-Lits, die voor de slaap- en restauratierijtuigen zorgde. Het eerste seizoen werden er 6.000 auto's vervoerd. Het aantal verbindingen groeide snel, van twee in 1959 tot twaalf in 1962. Vanuit Parijs vertrokken autotreinen naar onder meer Avignon, Grenoble, Narbonne, Nice en Toulon. Behalve binnenlandse treinen arriveerden in Avignon auto's uit Hamburg, Amsterdam en Brussel.
De Franse spoorwegen gebruikten dubbeldeks open wagons S.T.V.A. van de Société de Transports de Véhicules Automobiles, een dochterbedrijf van de S.N.C.F.

IRIS - Mexichrome
In 1895 stichten Alcide en Arthur Breger, drukkers in Parijs een uitgeverij van prentbriefkaarten: “A. Breger Frères”. Zij zijn een van de eersten in Frankrijk die de druktechniek phototypie gebruiken.
In 1935 koopt Adrien Breger, zoon van Alcide de firma Hélio-Cachan [1] en gebruikt voortaan de heliogravure. In 1950 registreert Adrien Breger het patent Mexichrome. Dit vormt het eerste industriële proces voor het direct printen van kleurenfoto's op ansichtkaarten, terwijl dat voorheen indirect gebeurde. Bij één van zijn frequente reizen naar Mexico, waar hij zijn fabriek Hélio-Mexico had, maakt hij een tussenlanding in de Verenigde Staten en koopt daar groot formaat fotografisch films (die niet bestonden in Frankrijk). Zo kwam hij op het idee om (echte) kleurenfoto’s te gebruiken voor de productie van zijn prentbriefkaarten.
Ook Nederlandse (Bruna in Utrecht) en Belgische uitgevers hebben gebruik gemaakt van de firma van Breger en de techniek Mexichrome. Op de beeldzijde van deze kaarten staat het logo IRIS.
 
[1] Hélio Cachan A. Breger Frères, société anonyme in Parijs. De onderneming sloot zijn deuren op 25 december 1984.

Oplettende lezers zal het misschien al zijn opgevallen. Op onze website is er een menuoptie bijgekomen: AANMELDEN | REGISTREREN. Via deze optie wordt het straks mogelijk om in te loggen zodat je toegang hebt tot meer informatie dan een reguliere bezoeker van onze website. De menuoptie LEDEN is daarom verhuisd en zit nu onder VERENIGING. De pagina's voor leden kun je tot nader order bezoeken met het in ons Prentbriefkaarten Magazine opgenomen wachtwoord.

In de nabije toekomst zullen de pagina's onder LEDEN niet meer onder dat ene kopje gegroepeerd staan, maar verspreid op onze website, en zullen ze terug te vinden zijn op een logische plek. Alle leden krijgen z.s.m. een email met een uitnodiging om in te loggen. Leden hoeven tot dat moment daarom nog even niets te doen!

Merk op dat niet-leden in de nabije toekomst ook de mogelijkheid hebben om extra pagina's te zien op onze website (uiteraard minder dan leden). Daarvoor kun je je nu al registreren via AANMELDEN | REGISTREREN. Vul je email-adres in, kies een wachtwoord en zie in de nabije toekomst steeds meer extra pagina's!

EW

Eerste dag van uitgifte
 
Een eerste-dag-envelop [1] is een poststuk met een stempel met datum waaruit blijkt dat het stuk is gestempeld op de eerste dag van uitgifte van de postzegels. Min of meer officieel en opgenomen in de speciale catalogus van postzegels van Nederland zijn de eerste-dag-enveloppen vanaf het jaar 1950, waarvoor speciale enveloppen zijn uitgegeven. De volgende dienstorder verschijnt bij het aankondigen van een eerste-dag-envelop: “Ter gelegenheid van de uitgifte van. . . postzegels op  . . . [datum]zullen bij de postzegelhandel eerste-dag-enveloppen (NVPH Nr . . .) verkrijgbaar zijn tegen de prijs van . . .  Deze enveloppen worden uitgegeven door de Nederlandsche Vereeniging van Postzegelhandelaren en zijn voorzien van de aan het einde van deze dienstorder afgedrukte voorstelling. Alleen de door de NVPH uitgegeven eerste-dag-enveloppen worden voorzien van de eerste-dag-stempel, indien zij naar de aard van het stuk voldoende zijn gefrankeerd met UITSLUITEND de eerder genoemde bijzondere postzegels.” [fragment uit ongewenste uitgiften].
“In Nederland is door de P.T.T. telkens maar één couvert toegelaten nl. dat van de Nederlandsche Vereeniging van Postzegelhandelaren, dat voor 15 cent in de erkende postzegelhandel te koop is een alleen daarop wordt het poststempel met de woorden “Eerste dag van uitgifte” geplaatst. In andere landen zijn verschillende ontwerpen toegelaten” (Broekman, 1964). Het is hiermee duidelijk dat op Nederlandse prentbriefkaarten geen officiële eerste-dag-stempelafdrukken kunnen voorkomen. In Frankrijk is dat wel mogelijk. In de postzegelcatalogus van Yvert et Tellier is een lijst met alle eerste-dag-stempels, die in principe op elk poststuk kunnen voorkomen. Het stempel op de afgebeelde kaart staat ook in de catalogus bij 1972 onder de naam Championnats du monde cyclistes. Joop Zoetemelk werd vijfde bij deze kampioenschappen. De naam Chesnot op een zijden opgeplakte plaatje is mogelijk van Ludovic Chesnot.
Naast postzegels zijn er ook briefkaarten en stempels als eerste dag uitgave verschenen


Trompetkaarten
Er zijn wel voorbeelden van Nederlandse eerste-dag-uitgiften op kaart bekend, echter zonder officieel stempel van de P.T.T. Dergelijke kaarten zijn speciaal voor verzamelaars in de handel gebracht, zoals uitgever Trompet. De Trompet-kaarten hebben de tekst Eerste Dag van Uitgifte F.D.C. 10 juli 1984 trompetuitgave Nr. 169. Op de adreszijde First-Day-Cover. Bij enkele uitgaven is naast de gewone Trompet-kaart een zijden kaart verschenen (Nr. + z). Bij nummer 50 van de eerste-dag-enveloppen begint in 1974 de uitgave van maximumkaarten. Deze zijn tot Nr. 133 ongenummerd,  en vanaf 23 september 1980 genummerd.
Met ingang van 1988 levert Trompet de kaarten van de Zegelkoerier uit Vlaardingen.  Deze kaarten zijn te herkennen aan het stempel: Een “Trompet” Service First-day-Card Nr 263 B.
 
Benamingen van “Eerste dag van uitgifte” in stempels van een aantal landen.
Eerste dag van uitgifte      Nederland
Premier Jour                     Frankrijk
Premier Jour d’Emission    Luxemburg
Jour d’Emission                Monaco
Erstausgabe                     Duitsland
Ersttag                             Oostenrijk
Prima Dia Emission            Spanje
Giorno di emissione           Italië
First day of Issue              Verenigde Staten / Verenigd Koninkrijk
Hari pengeluaran               Indonesië
 
Definities
Uit de definities van eerste-dag-afstempeling is op te merken, dat alleen in Nederland de nadruk ligt op de envelop met het stempel, terwijl het in andere landen alleen om het stempel gaat.

• Nederlands: Een eerstedagenvelop of eerstedagbrief is een envelop met een afstempeling van de eerste dag waarop de daarop geplakte postzegel geldig was.
• Engels: A first day of issue cover or first day cover (FDC) is a postage stamp on a cover, postal card or stamped envelope franked on the first day the issue is authorized for use within the country or territory of the stamp-issuing authority.
• Duits: Unter einem Ersttagsstempel versteht man einen Poststempel, dessen Stempeldatum mit dem Ersttag der damit entwerteten Briefmarke übereinstimmt.
• Frans : Dans la philatélie, premier jour (en anglais, first day cover ou FDC) désigne le premier jour d'émission d'un timbre-poste.
  L'administration postale et des éditeurs philatéliques confectionnent des enveloppes premier jour. Elles portent le timbre oblitéré par le cachet premier jour qui porte souvent un dessin en rapport avec le dessin du timbre. Sur le côté gauche de l'enveloppe, une illustration imprimée ou cousue développe le sujet du timbre.
  Dans la même idée, des cartes postales sont ainsi vendues comme des cartes maximum puisque le sujet de la carte, le timbre et le cachet ont le même sujet en commun. Selon les administrations postales, des notices et documents philatéliques peuvent être proposés oblitérés avec le cachet premier jour.
• Spaans: Un Sobre Primer Día, acrónimo SPD (en inglés: First Day Cover, FDC)?, es el día en que una estampilla, tarjeta postal o sobre franqueado sale a la venta, dentro de un país o territorio de la autoridad postal.

 
Maximumkaarten
Veel eerste-dag-uitgiften zijn tevens maximumkaart. Dat wil zeggen, er is maximale overeenkomst tussen de afbeelding op de kaart, het postzegel en de afstempeling. Het verschil is dat op een maximumkaart, de datum van het stempel niet overeen hoeft te komen met de eerste dag van uitgifte, maar zo veel mogelijk betrekking moet hebben met het onderwerp van de kaart.
 
Bronnen

• Catalogue Yvert et Tellier, 1995. Timbres de France. Oblitérations « Premier Jour ».
• „TROMPET″ catalogus en prijslijst 1981. Eerste-dag-enveloppen, maximumkaarten en speciale afstempelingen van Nederland.
• J.H. Broekman, 1964. Het interessante van poststukken. De Branding.
• Stichting voor het filatelistisch jeugdwerk in Nederland, 1982. Ongewenste uitgiften en maakwerk in de filatelie. Hoofdstuk Stempelafdrukken.
• C. Avezaat & Hartog Okker. Speciale Catalogus van Nederland en Overzeese Rijksdelen, Eerste Dag-Brieven 1991-92. NVPH.
• Kontaktgroep  Voor het Kind en Maximafilie, 1991/1992. Speciale catalogus  van de maximumkaarten  van Nederland en overzeese gebiedsdelen. Derde editie.

 
[1] Andere namen: eerste-dag-couvert,  eerste-dag-brief, First day cover en FDC.

Deze week zaten er twee kaarten met een illustratie van Pax Steen in de brievenbus. Op het eerste gezicht kaarten uit een mooie reeks besneeuwde stadsgezichten. Op de kaarten die ik uit deze reeks heb staan echter Kerst- en/of Nieuwjaarswensen. Op deze twee exemplaren niet.

De achterkanten onthullen waarom er geen Kerst- en/of Nieuwjaarswens op de voorkant van de kaarten staat. Het zijn promotiekaarten voor de Kerst- en Nieuwjaarscollectie van N.V. Uitgeversmaatschappij v/h Weenenk & Snel. De ene kaart heeft een speciale bedrukking, de andere een stempel. De kaart met speciale bedrukking lijkt te zijn verzonden op 28 september 1948. De oudste kaarten die ik heb uit de serie besneeuwde stadsgezichten dateren van eind 1948, dus dat lijkt te kloppen.

In de Telefoongids van Nederland uit 1950 valt onder Deventer te lezen dat op het adres Burgemeester van Suchtelenstraat 38a inderdaad J. Smit stond vermeld, een sigarenmagazijn annex kantoorboekhandel annex leesbibliotheek.

Kortom twee bijzondere prentbriefkaarten met waardevolle informatie over de N.V. Uitgeversmaatschappij v/h Weenenk & Snel en de serie besneeuwde stadsgezichten.
​
​EW

De kaart van het Grafiscch museum heeft qua tekst de volgende fragmenten:

• Titel: Het Groote Glop te Zaandam | L’endroit, dit le Grand Glop á Zaandam.
• Tekenaar: H.P. Oosterhuis, del.
• Lithograaf: Steendr. van H.J.B. = Hilmar Johannes Backer. Geboren te Dordrecht 1804-09-17 en overleden te Dordrecht 1845-05-01.
• Datering prent: Zaandam in 1830.
• Uitgever: Auteursrecht, Grafisch Museum en H. Bakker Hbzn., Zaandam.

 
Het Groote Glop te Zaandam
De tekening laat Zaandam zien omstreeks 1830. De molens op de achtergrond zijn de verfmolen De Pauwin en meelmolen De Haan.
De druktechniek van de kaart is lithografie. De afmetingen van de kaart zijn 13,7 x 9,0 cm. De platen van de prent op de ansichtkaart is afkomstig van het boek “Beschrijving van Zaandam = Description de la ville Zaandam” uit 1842. De auteur is Bartel van Geuns en de uitgever J.C. van Kesteren uit Amsterdam. Als bijzonderheid is op de titelpagina vermeld: Aan hare Majesteit de Koningin der Nederlanden, De Doorluchtige Schutsvrouwe der Nederige Woning van Peter de Grooten worden deze bladen opgedragen. Platen naar H.P. Oosterhuis. De afmetingen van de platen in het boek zijn 8,5 x 13 cm. Waarschijnlijk is de kaart met dezelfde stenen gedrukt als de platen in het boek. De kaart zal in 1919 of kort daarna zijn uitgegeven. De auteurswet van 1912 is dan al van kracht, hetgeen ook op de kaart is aangegeven. Er is een tweede kaart uit deze serie bekend met de titel Czaar Peter in den lakenwinkel van Noomen. De oorspronkelijke titel van deze plaat is: “Czaar Peter in den lakenwinkel van Krelis Jans Noomen, eene rol rood baai kopende”.
 
H.P. Oosterhuis
De in de eerste helft van de negentiende eeuw werkzame landschaps- en portret- en genreschilder Haatje Pieters Oosterhuis (1784-1854) is  een nu vrijwel vergeten kunstenaar. Haatje Pieters Oosterhuis is op 28 november 1784 gedoopt te Tolbert, een dorp onder de gemeente Leek in de provincie Groningen, als zoon van Peter Iwes Oosterhuis uit Winsum en Ebeltjen Tjeerts uit Tolbert. Hij werd leerling aan de Tekenacademie te Groningen waar hij al vroeg de aandacht op zich vestigde, wanneer hij in 1801, op 17-jarige leeftijd, aan de Groningse Tekenacademie een medaille verwerft voor de beste tekening naar het naaktmodel.
Adverteerde onder meer in 1811 in de Groninger Courant dat hij tekenles gaf. Tot 1815 werkzaam in Groningen. Op 13 april 1811 gaat hij in ondertrouw met de 21-jarige Grietje Schuit (1790-1857) uit Groningen, en vijf dagen later trouwen ze. Blijkens het volkstellingsregister van 1849 komt het echtpaar in 1815 in Amsterdam wonen. Op 20 januari 1816 wordt te Groningen hun zoon Pieter geboren. Haatje Pieters Oosterhuis was de leermeester van zijn zoon Pieter Oosterhuis (1816-1885), die aanvankelijk eveneens als schilder, later als fotograaf de kost verdiende. Oosterhuis en zijn gezin woonden in 1835 in de Jordaan te Amsterdam op het adres Boomstaat 18. Op 14 december 1854, 's middags om 3 uur, overleed Oosterhuis in de ouderdom van 70 jaar in het huis Boomstraat 606.
Haatje Pieters maakte vele tekeningen die door anderen in prent werden gebracht. Zelf graveerde hij kennelijk niet.
Talrijke ontwerpen voor historieprenten zijn vanaf 1813 tot circa 1835 door hem getekend. Het meest bekend waren destijds de Slag bij Waterloo (1815) en Het Onzet van Leiden in 1574. Portretteerde ook verschillende van zijn tijdgenoten, met name de leden van de koninklijke familie en een aantal Amsterdamse predikanten.
 
H. Bakker Hbzn., Zaandam
H. Bakker Hbzn. Was de eigenaar van het Grafisch Museum in Zaandam. Hij is dus ook de persoon achter de uitgave van de serie kaarten van het Grafisch Museum. Dit Museum is in 1919 geopend. Voor de opening verschijnt een artikel in de Zaanlandsch Nieuws- en Advertentieblad van Dinsdag 1 Juli 1919 met een uitgebreide beschrijving van het museum (zie onder). In 1922 brengen leerlingen van de Amsterdamsche Grafische School een bezoek aan het museum. Het museum heeft in de loop van 1925 zijn deuren moeten sluiten. In de Zaanlander van 28 februari 1925 staat het volgende bericht: “Het Grafisch Museum van den Heer H. Bakker Hbzn., aan de Heerengracht, komt eerlang, door omstandigheden buiten den wil van den huidigen exploitant, onder den hamer.”
Bij het overlijden van Gerrit Huibertus Bakker Hbzn op 6 februari 1919 staan in het familiebericht de volgende verwanten: vader H. Bakker Hbzn, moeder A. Bakker-Roos, zus Aagje Bakker, grootmoeder Wed. H. Bakker-Langendijk [Aagje Langendijk] en  vriend W.J. Snellen. Huibertus Bakker Huibertuszoon is geboren  in Zaandam op 4 maart 1867 en is gehuwd met Aaltje Roos, geboren te Wormerveer 9 februari 1867, zijn beroep is dan koopman. In 1898 is H. Bakker Hbzn oprichter van het “Algemeen Zaanlandsch Advertentiebureau” aan het Schapenpad H 411 te Zaandam. In 1916 is hij koopman in Grafische Artikelen aan de Heerengracht 10b. In 1947 verschijnt in de Zaanlander een artikel over hem, die zojuist 80 jaar is geworden. Hij vertelt daarin dat hij zich toelegde op het vervaardigen van houten gereedschappen voor drukkerijen en zetterijen. Hij overleed op 30 januari 1951 te Koog aan de Zaan.

Het Zaanlandsch Grafisch Museum

Zaanlandsch Nieuws- en Advertentieblad van Dinsdag 1 Juli 1919:
In het hartje van onze stad bevindt zich een museum dat eerstdaags publiek toegankelijk is. Het is ingericht in een perceel, twee verdiepingen hoog, staande achter de woning van den Heer H. Bakker Hbz., Heerengracht 10B. Jammer dat de entree tot dit museum door zijne woning voert; bij een geringe verplaatsing van het afsluithek aan den Demp tusschen de Stationsstraat en Heerengracht zou een betere, alhoewel toch nog altijd primitieve, toegang te scheppen zijn. Wellicht wil het Gemeentebestuur van Zaandam wel in het verschaffen van een deugdelijker toegang tot dit museum zijn medewerking verleenen. Doch ter zake. De naam „Zaanlandsch Grafisch Museum" zou doen vermoeden dat dit museum uitsluitend aan „grafische vakken" gewijd zou zijn en dus alleen interesse zou hebben voor typografen, steendrukkers enz. Niets Is echter minder waar dan dat. In waarheid kan ieder die iets voelt voor het ouderwetsche, voor curiosa In de grootst mogelijke verscheidenheid, hier zijn hart ophalen. De middenverdieping is in hoofdzaak aan de grafische verzameling gewijd.
Hier vinden we drukpersen, die voor honderd en wellicht reeds voor tweehonderd jaar gebezigd werden, een ouderwetsche pers uit den tijd van de schroef, een oude ijzeren handpers uit het jaar 1827, waarvan de aanlegspelden van enorm groote afmeting zelfs vaklieden in extase brengen, een oude snijmachine en eenige degeldrukpersen. Doch het meest merkwaardige In deze verzameling bevindt zich in de letterkasten, die, in bokken besloten, een groot deel dezer verdieping innemen.
En dan treft ons het geduld, dat de heer Bakker noodzakelijkerwijze moet gehad hebben om een zoo merkwaardige, zoo unieke verzameling van curiosa uit het grafisch bedrijf bijeen te brengen. Zijne collectie cliché's is schier onuitputtelijk, oude houtsneden, zinco's en kopergravuren, cliché's op ' t gebied van heraldiek, planten, schepen, veelal in perenhout gesneden en opgelijmd op eikenhout, en librissen, cliché's van molens, waaronder merkwaardige paltrokken, maar ook Zeeuwsche molens en oude hooge steenen korenmolens voorkomen, cliché's op 't gebied van Handel en Nijverheid. De steendrukplaten van het werkje van Van Geuns. Beschrijving van Zaandam (in 1843 met Holl. en Fransche tekst verschenen) en de cliché's die benoodigd zijn geweest voor het rijk geïllustreerd werk, „De Nederlander", karakterschetsen uit verschillende provinciën, een origineele tafel van vermenigvuldiging met houten kooien vastgezet, indertijd gedrukt bij de Erven K. Rijnders Amsterdam, een „styp" van het Nieuws van den Dag — de Heer Bakker heeft ze alle zorgvuldig bewaard en biedt ze thans ter bezichtiging aan. Merkwaardig zijn voorts de oude lettertypen, Gothiek Elzevier-type enz., alles handgietsel. Doch, zooals we reeds opmerkten, er is méér, véél meer te zien. Hier ontwaren we paneeltjes van de hand van een der leerlingen van Nicolaas van Berchem, ginds hangen planeet- en sterrenkaarten en een ouderwetsch uithangbord van Hendrik Verdonk. De bibliotheek is rijk voorzien van stichtelijke en natuurhistorische litteratuur uit vorige eeuwen. En beneden in een ouderwetsche boekenkast, waarop eenerzijds, de molen „de Jufffer", anderzijds een Oud Hollandsch handelsschip geschilderd is , bevindt zich de verzameling boeken en plaatwerken, ook zelfs handschriften betreffende de geschiedenis der Zaanlanden.
Daar beneden is het dan ook een merkwaardig lokaal. De grond is ingelegd niet verschillende houtsoorten, palmhout, teakhout en andere Indische houtsoorten, zelfs is onder een reusachtig groote lessenaar, die In het midden van dit lokaal geplaatst is, in den grond uit verschillende houtsoorten een letterkast (boven- en onderkast) ingelegd, alles eigen werk van wijlen den zoon van den verzamelaar.
De haard met verschillende attributen, in handsmeedwerk uitgevoerd, en de haardplaat met tegeltjes-schoorsteen en koperen stijlen ontbreekt evenmin als de turfton en de reusachtig groote doofpot. De betimmering Is een ouderwetsche, overal paneeltjes zelfs met kijkgaten er in, geschilderd behang aan de wanden, een ouderwetsche staartklok, kortom alles Is In het werk gesteld om deze lokaliteit een zoo gezellig mogeIijken indruk te geven en aan haar doel te doen beantwoorden. En hier is het, dat we in  t bijzonder kennis kunnen maken met de platenverzameling van den heer Bakker, met staalen kopergravures, met optica-prenten en schouwburgtafereeltjes, en de groote met zoovele landschapjes beschilderde klaptafel noodt tot rusten uit en, aan deze tafel gezeten, tot eene bezichtiging „op z'n gemak" van de vele honderden platen, boeken, geschriften, aankondigingen, enz. enz., die de verzamelaar ons hier heeft voor te leggen.
We zullen het hierbij laten; alléén merken we nog op, dat de bezichtiging bij voorkeur is opengesteld des Dinsdags en des Vrijdags om 10—12 uur en n.m. 2—4 uur.
Het is een gelukkige gedachte van den Heer Bakker geweest, zijne met zeer veel moeite en met opoffering van veel tijd bijeengebrachte collecties voor het publiek toegankelijk te stellen — we wenschen hem toe de waardeering, niet alleen van stadgenooten maar ook van vele beoefenaars der grafische Industrie uit ons geheele land.   B.
 
Bronnen

• Leontine Buijnsters-Smets, 1998. H.P. Oosterhuis, een veelgevraagd illustrator van kinderboeken in de negentiende eeuw. De boekenwereld. Jaargang 15: 176-187.
•  https://www.dbnl.org/tekst/_boe022199801_01/_boe022199801_01_0032.php
• A.G.S., 1922. Museum Bezoek Amsterdamsche Grafische School. Ons Blaadje. 1922. P. 12-14.
• H. Bakker Hbzn. te Zaandam, 1919. Uitnoodiging ... tot een bezoek aan het Zaanlandsch grafisch museum. [Gemeentearchief Zaanstad].
• De Zaanlander, 1947. Huib Bakker 80 jaar, vitale en werkzame persoonlijkheid. Vrijdag 14 Maart 1947.

 

Twee heraldische wapens
Een bekend soort plaatje met Groeten uit Hoofddorp, vier fotootjes en twee wapens. Uitgegeven door Boek- en Kantoorboekhandel D. Deddens in Hoofddorp in samenwerking met Jospé uit Arnhem. Dit type ingekleurde echte fotokaarten staat bekend onder de naam bromo-color.
Het bijzondere van dit kaartje zijn de twee heraldische wapens op de kaart. Meestal staat er maar één wapen op de kaart, namelijk het gemeentewapen. En als er een tweede wapen voorkomt, is dat een provinciewapen of het wapen van Nederland. Hoofddorp is een dorp zonder gemeentewapen. Het poststempel op de adreszijde is van Hoofddorp-Haarlemmermeer. Dat laatste is de gemeente waarin Hoofddorp is gelegen. De Haarlemmermeer is ontstaan uit inpoldering en zo ontstond op 16 november 1855 de gemeente Haarlemmermeer.
Op 19 september 1856 is bij Koninklijk besluit aan de gemeente Haarlemmermeer een wapen verleend met de volgende omschrijving: Zijnde een schild coupé, het bovenste deel van lazuur met een korenhalm van drie stengels van goud, spruitende uit de coupé; het onderste deel golvende van vier stukken, zilver en lazuur. [coupé betekend gedeeld]. Op 28 maart 1980 krijgt het schild er bij Koninklijk besluit een kroon bij wegens het 125 jaar bestaan van de gemeente. Het schild is gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee parels, de zogenaamde gravenkroon. Het geheel wijst op de wordingsgeschiedenis van dit stuk landbouwgrond, veroverd op het water. De kleuren van de golven op het wapen van de kaart zijn echter verkeerd weergegeven. Ze horen niet rood, maar van zilver te zijn. Ook bij het onderste wapen is die fout gemaakt.
Het onderste wapen komt niet voor in boeken met afbeeldingen van gemeentewapens.  Het is namelijk het wapen van het Bestuur van de Haarlemmermeerpolder. Op 28 februari 1859 vond wapenverlening plaats bij besluit van de minister van Binnenlandse Zaken. Het wapen is als volgt omschreven: Zijnde een schild coupé golvende, het bovenste deel van goud een werkend stoomgemaal van keel, waarop de letters W.I. van goud en abime, staande op eenen grond van sinopel; het onderste deel golvende van vier stukken, zilver en lazuur. In de heraldiek is een figuur ‘en abîme’, wanneer deze in het midden van een wapenschild staat en het wapenschild zelf weerspiegelt in verkleinde vorm. Het zogenaamde Droste effect. Dit is hier niet het geval, bedoeld is waarschijnlijk dat W.I. in het midden van het gemaal is geplaatst. De letters W I op het gemaal verwijzen naar koning Willem I.
De Haarlemmermeer is met stoomkracht drooggemalen. In 1845 is eerst een proefstoomtuig gebouwd, het Gemaal De Leeghwater bij de Kaag, dat in 1848 begon met het droogmalen. In 1849 zijn de andere twee stoomgemalen in gebruik genomen: Gemaal De Cruquius bij Heemstede en Gemaal De Lynden bij Osdorp. De gemalen zijn vernoemd naar personen die initiatieven hadden genomen tot droogmaking (Jan Adriaanszoon Leeghwater, Nicolaus Cruquius en Frans Godard baron van Lynden van Hemmen). De Haarlemmermeer viel na drie jaar op 1 juli 1852 droog.

In een gedicht doet Nicolaas Beets een voorstel voor een wapen aan de burgemeester van de Haarlemmermeer.
WAPEN VOOR DE GEMEENTE ”HAARLEMMERMEER,”
Aan den Edelachtb. Heere Mr. M. S. P. PABST, Burgemeester. 1855.

Gij, die op ’t nieuw, veroverd, land,
De vlag, in naam uws Konings plant;
Uw oog schijnt Mij te vragen:
„Wat Teeken zal zij dragen?”
 
Zoo ik een Teeken kiezen zou,
’t Ware, op een veld van Hemelsblauw,
Drie gulden Koren-aren.
Oprijzende uit de Baren.
 
Zoo gij ’t aanvaardt, en kronen wilt:
Plaats dan een Tand-rad boven ’t schild,
Symbool dier Werktuigkunde,
Die dees triumf vergunde.
 
Dat „GOUD UIT SCHUIM” de Zinspreuk zij!
Het is eens Dichters Profecy;
De Hemel doe beleven
Wat VONDELs’ vingren schreven!
 
De Leeuw van Holland, nu gezond,
Zie bij dit Schild met hoogmoed rond,
Bescherm het met zijn klauwen,
En geef het d’aard te aanschouwen.
 

Lodewijk van Duuren

Passiespelen van Oberammergau
De passiespelen van Oberammergau zijn wereldwijd bekend. In een paar uur durende uitvoering spelen de dorpsbewoners van Oberammergau de laatste vijf dagen van Jezus na.
Het eerste passiespel is in 1634 opgevoerd, als inlossing van een belofte gedaan tijdens de pest. Vanaf 1680 geldt een tienjarige cyclus. In 1934 en 1984 zijn er jubileum-voorstellingen geweest in verband met het 300 en 350 jaar bestaan van de spelen.
Al heel lang trekken de passiespelen veel volk uit binnen- en buitenland. Dat heeft geleid tot de uitgifte van een groot aantal prentbriefkaarten in hoge oplagen. Volgens de gids van 1922 staat Oberammergau in 1900 op derde plaats, wat betreft de omvang van het postverkeer. Op de eerste plaats staat Parijs met de wereldtentoonstelling van 1900 en Rome op de tweede plaats met het heilig- of jubeljaar in 1900. Ongetwijfeld zullen de verzonden prentbriefkaarten daar voor een groot deel debet aan zijn.
In 1890 waren de eerste passiespelen waarvan kaarten bekend zijn. Daarna zijn er kaarten bekend van 1900, 1910, 1922 (2 jaar uitgesteld vanwege de Eerste Wereldoorlog), 1930 en 1934 (1940 waren er geen spelen, vanwege het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog), 1950, 1960, 1970, 1980, 1990 en 2000. De geplande spelen van 2020 zijn vanwege de corona-pandemie naar 2022 verschoven.
 
1900 (29e spel)
Een van de series van 1900 is uitgegeven door Lorenz Fränzl uit München. De titel van de serie is
Erinnerung an das Passionsspiel zu Oberammergau 1900. Vier kaarten uit deze serie zijn bekend:

• Bertha Wolf. Gasthof zum Thurm. Wohnhaus der Magdalena-Darstellerin.
• Johannes Zwink, Fassmaler. Wohnhaus der Judas-Darstellers.
• Bildhauer Peter Rendl. Villa Edelweiss Wohnung des Johannes-Darstellers.
• Anna Flunger. Wohnhaus der Maria-Darstellerin.

Het zijn de vier van de 16 hoofdrolspelers in 1900.
 
Het bijzondere van deze kaarten is dat niet alleen de portretten, maar ook de woningen van de spelers zijn afgebeeld. In de officiële gids van de passiespelen van 1922 staat een kaartje waarop de locatie van de woningen van alle bewoners van Oberammergau staat aangegeven en hun beroep, dus ook die van de spelers. In de tekst van de gids  van 1922 wordt voor sommige spelers verwezen naar deze kaart, zodat bezoekers het huis van die spelers kunnen vinden. Wellicht ook bedoeld als reclame voor spelers die een pension, pottenbakkerij of een winkel met houtsnijwerk hadden.
Zo is op bzl. 187 van de gids te lezen “Haus No.107 ist das Heimathaus der Maria vom Jahre 1900, Anna Flunger, Enkeling van Tobias Flunger, jetzt an den Postboten Bierprügel verheirat”. Als meisjes getrouwd waren, mochten ze in het passiespel alleen nog meespelen in het volk, maar geen echte rollen meer vervullen. De index van het kaartje geeft iets andere informatie (waarschijnlijk is deze informatie recenter) : Huis No. 104 Anna Flunger, Postbodenwitwe en No. 104 Josef Bierpriegel, Postschaffner [=laagste postbeambte]. Het huis No. 104 staat op de hoek van de Ettaler Strasse en de Hubertus Strasse. No. 107 ligt vier huizen verder aan de Ettaler Strasse. Anna is waarschijnlijk in 1922 weduwe geworden. Peter Rendl staat ook in de index met als beroep beeldhouwer en Huis No. 181. Zijn huis lag bij de rivier de Ammer aan de Rottenbucher Strasse. De berg op de achtergrond is de Kofel. Hans Zwink met beroep “Malermeister” van huisnummer 56  in de gids, is de Johannes Zwink Fassmaler en “Judas-Darsteller” van de prentbriefkaart. Hans Zwink (1851-1932) was Fassmaler, hij beschilderde houten beelden. Bertha Wolf was de dochter van de waard van Gasthof zum Thurm in Oberammergau [1].
 
Novitas, Berlin
In de gids van de spelen in 1922 zijn een zestal kleurplaten opgenomen waar rechts onder de foto staat: Novitas Verlag Berlin. Een bekende Duitse uitgever van prentbriefkaarten. De verwachting dat deze kleurplaten ook als kaart zijn uitgegeven, bleek uit te komen. Alle zes zijn ook als kaart uitgegeven, zij het in twee verschillend genummerde series [2]. De  serie kaarten van Novitas bevat ook dorpsgezichten van Oberammergau die niet in de gids voorkomen.
 
502/21 geen    Kreuzigungsgruppe. i.s.m. Hermann Rutz, Oberammergau.
505/2   1150    Hauptstrasse, Bemalter Häuser, Blick auf den Kofel. i.s.m. Heinr.[ich] Uhlschmid.
505/9   1140    Dorfansicht mit Kofel. Geen locale uitgever.
505/10 1151    Am Mühlbach. Geen locale uitgever.
505/15  1145   Weiher am Osterbichel. i.s.m. Hermann Rutz, Oberammergau.
505/16 1143    Blick auf das Passions-Theater i.s.m. Herm. Rutz, Oberammergau.
 
1140 Dorfansicht mit Kofel. i.s.m. Gg. Lang sel. Erben [3], Oberammergau. Farbenfoto’s nach Lumière.
         Aufnahmen von Hans Hildebrand, Stuttgart.
1145  Weiher am Osterbichel. Idem als 1140.
1150  Hauptstrasse, Bemalter Häuser, Blick auf den Kofel. Geen locale uitgever.
1151  Am Mühlbach. Idem als 1140.
 
De bovengenoemde uitgevers uit Oberammergau staan ook met beroep in de index van de gids uit 1922. Haus No. 12. Hein. Uhlschmid, Buchdruckereibesitz.; Haus. No. 15. Hermann Rutz, Kaufhaus.; Haus. No. 9. Guido Lang, Kommerzienrat. Hij was de eigenaar van de zaak Georg Lang sel. Erben.
Fotograaf Hans Hildenbrand (1870-1957) werkte samen met Novitas en het Farbenphotographische Gesellschaft, later Uvachrom. Mogelijk waren alle zes foto’s uit de gids van zijn hand.
 
Bronnen

• Passionsspiele Oberammergau History.
  
• Ferdinand Feldigl, 1922. Oberammergau und sein Passionsspiel 1922. Offiziel genehmigter reich illustrierter Führer. Verlag von Ludwig Rutz, Oberammergau. 218 + 48 p.
  
• Haus der Geschichte Baden-Württemberg, 2018. Hans Hildenbrand. Hofphotograph und Pionier der frühen Farbfotografie, Verlag Regionalkultur, Ubstadt-Weiher.
• Helmfried Luers, 2005. News about Novitas Berlin. The Postcard Album No. 21: 41-42.

[1] Tochter des Thurmwirth
[2] Het nummer linksonder op de adreszijde. Bij de 502 en 505 kan een tweede nummer rechtsonder staan.
[3] Haus Georg Lang selig Erben.

Lodewijk van Duuren

35 jaar Super Mario Bros
In Japan verscheen Super Mario Bros op 13 september 1985 en in Europa op 15 mei 1987. Shigeru Miyamoto was verantwoordelijk voor het spel, dat bij zijn verschijning tot het meest uitgebreide spel van zijn tijd behoorde vanwege het aantal en de duur van de levels.
Super Mario Bros. (Super Mario Brothers) is een platformspel voor de spelcomputer NES (Nintendo Entertainment System) uitgegeven door het Japanse bedrijf Nintendo in 1985. De speler heeft de opdracht het personage Mario succesvol langs verschillende hindernissen en tegenstanders te leiden, om aan het einde punten te verzamelen en prinses Peach van het fictieve koninkrijk te redden. Om dat te bereiken, moeten in totaal 32 levels met goed gevolg worden voltooid.
Voor Shigeru Miyamoto, komen die rollen logisch voort uit het soort spel dat hij wil maken. Zo begon het personage als timmerman omdat Donkey Kong zich op een bouwplaats afspeelde. En zijn bekendste beroep, loodgieter, kreeg hij omdat hij in Super Mario Bros via afvoerbuizen naar ondergrondse gebieden reisde.
Luigi is een jongere en langere broer van Mario. Hij draagt een groen uniform en een groen petje met daarop de letter L. Luigi is geïntroduceerd als tegenspeler van Mario, voor als twee spelers het spel spelen. Mario heeft een rood petje met daarop de letter M.
De prentbriefkaart is van een onbekende uitgever. Het is een kaart uit een grote serie met meer “retro” onderwerpen.
 
Bronnen

• Wikipedia, 2020. Super Mario Bros.
• Rufus Kain, 2020. Super Mario wordt 35 jaar. Dit is de geheime formule achter de snor. 19 september 2020 Dagblad Trouw.
  

Deze week viel er een mooie promotiekaart uit 1969 met daarop een DAF vrachtwagen van expeditiebedrijf Voerman uit Meppel in de bus. Johan, bedankt dat ik de kaart van je kon kopen! Volgens de informatie op de kaart onderhield Voerman dagelijkse lijndiensten tussen Amsterdam en de Zaanstreek, tussen Amersfoort en Zwolle, tussen Apeldoorn, Deventer en Zutphen, en tussen Assen Hoogeveen, Steenwijk en Meppel. De kaart is vervaardigd door JosPé en volgens de geschreven tekst op de kaart is de foto gemaakt door Foto Klunder in Meppel. Daar is helaas op de kaart geen bevestiging van te krijgen. De foto is genomen voor het station in Meppel, wat nauwelijks zichtbaar is, maar het gaat tenslotte om de vrachtwagen natuurlijk!

EW