De aankoop van de week is deze keer een mapje. Een mapje met daarin de vijf eerste kaarten uit de serie De Zilveren Spiegel met illustraties van Wim van Nieuwenhoven Jr. Hierboven een afbeelding van de voorkant van het mapje. Hieronder een afbeelding van de achterkant van het mapje.

Het mapje had ik nog nooit gezien, de vijf prentbriefkaarten die er in zitten zijn wat bekender.

Meer informatie over dit mapje, en de andere vijf mapjes die de serie compleet maken, is terug te vinden in Prentbriefkaarten Magazine 158, wat later deze maand verschijnt.

​EW

Kunstenaar en illustrator Bernard Leemker
Clowntjes-series

Biografie
Bernard Leemker is geboren als Bernardus Hendericus Josefus Leemker in Groningen op 8 oktober 1899. Hij is de zoon van de lithograaf Hermannus Henricus Leemker en Johanna Maria Omloo. In oktober 1913 verhuist het gezin van Groningen naar Den Haag. Het gezin bestaat op dat moment uit beide ouders, vijf dochters en twee zonen. Bernard Leemker is de oudste zoon.
In Den Haag heeft hij zichzelf opgeleid tot schilder, illustrator en reclametekenaar. Onderwerpen in zijn werk waren onder meer de Spaanse cultuur, biljartspelers en clowns. Geïnspireerd door de schilders Piet van der Hem en Willy Sluiter ontwikkelde hij een eigen karakteristieke stijl. Ook schilderde hij havengezichten landschappen en rivierlandschappen. Hij overleed in 1990 in Den Haag.
Hij maakte illustraties voor legpuzzels, kranten, bordspellen, prentbriefkaarten, kleurboeken, tijdschriften en affiches. Hij is overleden in 1990 in Den Haag.
 
Tentoonstelling
Van 26 september tot en met 17 oktober 1942 had Bernard Leemker een tentoonstelling in Kunsthandel De Bron in Tilburg; samen met de kunstenaars M.H. Mackenzie, L. Stutterheim, Jan Korthals en Pleun Betist. Een recensie in de Nieuwe Tilburgsche Courant van 30 september 1942 beoordeelt zijn werk als volgt: “Bernhard Leemker tenslotte, exposeert met figuurschilderijen, die zonder uitzondering origineel van opzet zijn en getuigen van een voorliefde voor kleurrijke composities. Het doek „Spaansche fruitmarkt" b.v. zou men kunnen beschouwen als een stilleven met origineelen achtergrond van gebouwen en figuren, want de nadruk wordt hier gelegd' on de uitgestalde vruchten in een fruitkraam. "Markt te Middelburg" legt den nadruk op de figuren van eenige Zeuwsche boerinnen in hun typische kleederdracht. Ook hier treft de verdienstelijke achtergrond, die op gave wijze harmonisch ineenvloeit.

Prentbriefkaarten

Het oeuvre van Bernard Leemker op prentbriefkaarten is niet erg groot, maar wel origineel en humoristisch. Op één na zijn alle kaarten onderdeel van Clowntjes-Series:  vier groot-formaat kaarten uitgegeven in of vlak na de Tweede Wereld oorlog door Dorco (G.C.T. Van Dorp & Co.) in Den Haag en vier series van zes kaarten elk van klein formaat, getiteld De fietstocht, de schaatstocht, De schilders en Een dag uit vissen.  Op één kaart uit de serie De schilders staat als uitgever Stichting Blindengeleidefonds voor Wolfhonden in Arnhem. De series van 6 kaarten kosten 1 gulden per serie.
De groot formaat kaarten zijn gedrukt door Brouwer & Co. uit Delft (K 706), een van de kaarten uit de serie De Fietstocht heeft in postzegelvak het kennummer K 744 van drukkerij De IJsel (Borst) uit Deventer.

Van de tweede en laatste serie zijn ook kleurboeken verschenen: Het Clowntjes Kleurboek. Een dag uit vissen en De Schaatstocht. De uitgever is Dorco uit Den Haag. De inhoud bestaat uit drie kleurenplaten en zes zwart-wit platen om zelf in te kleuren.
 
Twee series
Alle kaarten van klein formaat die zijn beschreven, zijn in 1952 of later door de post verstuurd. De titels zijn in de nieuwe spelling. De ene kaart van De Fietstocht met K-nummer K 744 is van in of vlak na de oorlog. Vrijwel zeker is dit een oudere serie, dan die uit de jaren 50. Een advertentie in de Encyclopedie van de Nederlandse Prentbriefkaart in de oude spelling bevestigt deze veronderstelling.
 
De tekst van de advertentie luidt:
“Weer leverbaar onze unieke
Clowntjes Prentbriefkaarten No. 90140
4 series à 6 kaarten, getiteld
De Schilders
De Schaatstocht
Een dag uit Visschen
De Fietstocht
met geestige voorstellingen naar ontwerpen van Bernard Leemker
Minimum afname 150 stuks per serie
Prijs f. 5,- per 100 stuks
Detailverkoopprijs f. 0,10 per stuk
G.C.T. van Dorp & Co. N.V.
Prinsegracht 83/85 – ’s-Gravenhage
Kantoorbehoeften - Tekenmaterialen - Spelen”
 
De titel van de derde serie staat in deze advertentie nog in de oude spelling. Volgens Haverkate is deze eerste serie verschenen in 1946.
 
Art Unlimited.
De enige andere kaarten die van hem bekend is, is een repro van een affiche voor Drie Hoefijzers Bier, uitgegeven door Art Unlimited onder nummer A9298.

Bekijk de PDF met alle figuren.

Bronnen

• Ganzenboom, 1942. Schilderijen-Expositie Kunsthandel „De Bron". Nieuwe Tilburgsche Courant 30 september 1942.
• H.J. Haverkate, 1996. Dorp & Co., G.C.T. van. In: Encyclopedie van de Nederlandse prentbriefkaart. VDP. D-17-D-18.
• Anoniem. Over de kunstenaar Bernard Leemker. https://gallerease.com/nl/kunstenaars/bernard-leemker__6aae757e9508
  

Adolf Carl Eduard Gantzert

Adolf Carl Eduard Gantzert  is geboren op 1 juli 1906 te Amsterdam. In 1932 trouwde hij met de Duitse Johanna Amalia Kaiser, met wie hij drie kinderen kreeg. Hij is overleden op 20 mei 1968 in Blaricum. Volgens de officiële akten is zijn beroep kunst- of reclameschilder.
Gantzert was in de Tweede Wereldoorlog, lid van de N.S.B., lid van de Nederlandse Kultuurkamer en actief als propagandatekenaar en affichemaker. Maar na de oorlog werden hem nog tal van andere zaken aangerekend.
Na de oorlog zat hij zijn straf uit in Bewaringskamp van Veenhuizen. Hij bracht hier zijn tijd onder meer met schilderen door. Van de pastoor, de pater franciscaan Telesphorus Smits, kreeg hij toestemming om het priesterkoor van de R.K. kerk Sint-Hiëronymus Aemilianus in Veenhuizen te beschilderen. In het jaar 1948 maakte hij deze wandschildering met als onderwerp de hemelvaart van Christus.
 
Prentbriefkaarten
Er is maar één serie kaarten bekend, die zijn geillusteerd door Adolf Gatzert, uitgegeven door de firma Berma. Bij deze uitgever is nog werk van twee andere tekenaars uitgegeven. Hij signeert zijn werk met AG of ADOLF GANTZERT. De nummering van de serie begint bij 200 en het hoogste bekende nummer is 235. Er zijn 24 verschillende kaarten van hem bekend. Het totaal aantal zal niet veel hoger zijn dan 35 kaarten. De kaarten dateren uit de jaren 1932 en 1933.

Nelly ten Have en het Calligrafisch atelier
 
Biografie Nelly ten Have
Nelly Johanna ten Have is geboren in Amsterdam op 17 mei 1900 en overleden in Amsterdam op 11 september 1982. Zij was de dochter van boekhandelaar Wiechert ten Have (1872-1966) en Adriana van der Plas (1872-1928). Op 23 juni 1932 trouwde ze met Albert Spruijt in Amsterdam. Het werk bleef ze echter ondertekenen met Nelly ten Have. Op 16-jarige leeftijd deed zij haar intrede in de zaak van haar vader, de boekhandelaar W. ten Have in de Kalverstraat.
Na de Handelsschool zou ze voor de kunstafdeling van haar vaders boekhandel worden opgeleid.
De kunst van de calligrafie had echter haar grote belangstelling en daarom deed ze “examen “middelbaar schoonschrijven” en volgde lessen aan de Dagteekenschool voor meisjes van de Academie voor Beeldende Kunsten onder leiding van Georg Rueter. Vanaf 1925 gaf ze haar werk uit onder den naam Calligrafisch atelier Nelly ten Have Amsterdam.  De kaarten zijn uitgegeven door haar vader onder de naam N.V. Boekhandel W. ten Have. De complete collectie van Nelly ten Have’s ontwerpen is bewaard gebleven en bevindt zich in het Rijksmuseum voor religieuze kunst te Utrecht.

Tiny ten Have
Martina Jacoba ten Have (Tiny), geboren op 10 maart 1910 in Amsterdam en overleden op 11 juli 1970 in Velden am Wörthersee is de jongere zus van Nelly. Toen Tiny zich ook al jong aangetrokken voelde tot de calligrafie onderrichtte Nelly haar jongste zus in de eerste beginselen van deze kunst. Tiny volgde ook een studie aan de Kunstgewerbe-Schule te Offenbach en was leerling van Rudolf Koch. Nelly en Tiny vormen samen het Calligrafisch atelier in Amsterdam aan de Herengracht 335. Tiny leverde vooral handwerk, terwijl Nelly meer is ingesteld op de reproductie. Nelly zegt daarover in het interview: “De calligrafieën, welke ik buiten de 'opdrachten maakte, dus spreuken, bijbelteksten enz. werden in groote oplagen gereproduceerd."
 
Teksten
Nelly ten Have heeft uit vele bronnen geput voor de teksten op haar kaarten. Ook heeft zij zelf teksten voor haar kaarten geschreven. De teksten komen veelal uit het oude en nieuwe testament en uit zangbundels met stichtelijke liederen. Hieronder enkele voorbeelden:

• Adriaen Valerius (ca. 1570-1625): Hadd’ ons de Heer (Nederlandtsche Gedenck-clank 1628).
• Hieronymus van Alphen (1746-1803): Nooit kan 't geloof te veel verwachten.
• Predikant Abraham Rutgers (1751-1809): Amen. Vader! Op Uw paden.
• Nicolaas Beets (1814-1903): Daar is uit 's werelds duist're wolken (kerstlied uit de 19e eeuw).
• P.A. de Génestet (1829-1861): Werken en denken en leeren is leven.
• Dominee Johannes Riemens sr. (1842-1908): De zonne voor wier stralen… Uit: Nu daagt het in het Oosten.
• Hens Clinge Doorenbos (1884-1978): Leef niet voor niets.

 
Nummering kaarten en datering
De meeste kaarten van Nelly ten Have zijn genummerd. Het laagste nummer is 501 en het hoogste nummer 720. Nummer 526 en 547 hebben het K-nummer van de drukkerij De Brakke Grond in Amsterdam en nummer 509 is gedrukt door drukkerij De IJssel (Borst) in Deventer. Advertenties voor haar briefkaarten verschijnen in diverse kranten van 25 februari 1939 tot en met 28 september 1940.
Er is slechts één kaart van haar bekend met een leesbaar poststempel, namelijk 1948. Een voorlopige vaststelling van de periode van uitgifte is 1935-1950. Volgens haar interview gaat in het jaar 1918 de eerste door haar ontworpen en in kleuren gedrukte wandkaart-met-een-spreuk over de toonbank. Mogelijk is zij pas omstreeks 1935 begonnen met de uitgave van kaarten en was haar eerdere werk van een andere aard, zoals oorkonden en spreuken voor aan de wand.

Download de PDF met alle afbeeldingen
 
Bronnen

• Anoniem, 1936. Het „calligrafisch atelier" van de dames Ten Have. De Nederlander 20 november 1936.
• Anoniem, 1942. In een Calligrafisch atelier. Margriet 6 Maart 1942. No. 10: 16-17.
• J. Kruizinga Gerrit Vermeer, 2002. Have, Nelly Johanna ten. https://www.ensie.nl/xyz-van-amsterdam/have-nelly-johanna-ten
• Stadarchief Amsterdam. Bevolkingsregisters

 
Lodewijk van Duuren

Tekenaar Jim Brair en uitgeverij FIMKU

Jim Brair
Gustave Jean Emmanuel Alexander (Guus of Gust) Gimbrère is geboren te Tilburg op 4 september 1914. Hij was de zoon van de paraplufabrikant Gustave Corneille Marie Gimbrère en Henriette Josephina Marie Lenglet. Als kunstenaar gebruikte hij het pseudoniem Jim Brair [1]naar zijn achternaam Gimbrère. Hij woonde achtereenvolgens in Tilburg, Barmen, Tilburg, Wuppertal en tot slot vanaf 1949 in Amsterdam. Zijn beroep in Amsterdam is reclametekenaar en Illustrator. Hij overleed aldaar op 2 maart 1991. Hij ontwierp affiches, onder ander voor het dierenpark in Tilburg, boekomslagen, folders en karikaturen·. Ook trad hij op als imitator. De Amsterdamse schilder Bob Buys maakte een portret van Jim Brair.
In 1951 nam hij deel aan een tentoonstelling „8 optimisten” in de toonzaal van Bührmann’s Papiergroothandel in Amsterdam, samen met Fiep Westendorp, H. Berserik, Lex Metz, Herman Focke, Hugh Jans, Jan Lutz en Wim van Wieringen. De recescent gaf Jim een gunstige beoordeling: “Als ik een prijs der blijmoedigheid voor deze salon van humoristen te vergeven had, zou Jim Brair hem krijgen voor zijn vernuftige serie van de vagebonden Robert en Bertram.”
 
FIMKU, Utrecht
Voor de uitgever FIMKU in Utrecht ontwierp hij een serie van ten minste drie kaarten met het opschrift Gelukkig Nieuwjaar. De titel van de serie is Sneeuw- en IJspret. Op de deelstreep de tekst: Copyright Uitgevery FIMKU Utrecht (Holland).
 
Het aantal kaarten dat door FIMKU is uitgegeven is waarschijnlijk klein gebleven, er is maar één andere kaart bekend. Het is ook een nieuwjaarskaart maar met een foto in plaats van een tekening. De titel van de kaart is De Witte Winter, Gouda Stadspark in Wintertooi. De fotograaf is M. v. d. Berg.
 
De firma FIMKU was een naamloze vennootschap die was gevestigd aan de Corneillelaan 11 in Utrecht. Volgens de telefoongids uit 1950 gaven ze kalenders, agenda’s enz. uit. In 1950 gaf FIMKU de kalender Ons Land uit. De kalender kon in een mapje als drukwerk verzonden worden. In 1943 gaven ze een mapje uit met heraldische provinciewapens met een toelichtend boekje. In 1938 gaf de firma FIMKU een reeks artistieke kerstwensen uit van de kunstenaar Jan Meine Janssen en mejufrouw Hans Nengermann.  Het doel van deze publicatie was het werk van Nederlandse kunstenaars op een nieuwe wijze te propageren.
 
Bronnen

• Stadsarchief Amsterdam. Indexen: Persoonskaart Gimbrere.
• Nederlandsche Provinciewapens naar Heraldische gegeven met verklarende tekst. Fimku, Utrecht, 1943. 11 lithokleurenplaten in o.a. zilver en goud in mapje met het Nederlandse wapen in kleur. Met tekstboekje van 16 p.
• De Telegraaf, 1951. Kroniek der Exposities. Tentoonstelling „8 Optimisten”. 13 april 1951.
• Algemeen Handelsblad, 1938. Moderne Kerstwenschen. 21 december 1938.

Download de PDF met figuren

Lodewijk van Duuren

[1] In de telefoongids van 1950 staat hij vermeld onder zijn pseudoniem Jim Brair met als beroep reclameontwerpen, zijn adres is Keizersgracht 524.

Illustrator A.O. Kooyman

Er zijn twee series kaarten bekend van de illustrator A.O. Kooyman, één met indianen en één met autoraces. Hij signeert zijn werk met a o kooyman of a.o. kooyman. Het kenmerkende van zijn signatuur zijn de o’s, die uit twee “haakjes” bestaan. Het is het signatuur van Albert Okko Kooyman. Albert Okko Kooijman is geboren te Goes, op 26 november 1934 (ca.) en is overleden in 1999 [1]. Hij is de zoon van Okko Hendrik Kooijman en Dorothea Elisabeth de Coninck. Behalve kaarten zijn er ook boeken met zijn illustraties verschenen.
 
Indianen
De serie met indianen is uitgegeven door Vita Nova. Het logo met het blaadje staat onder de deelstreep. Tussen de deelstreep staat PRINTED IN HOLLAND. In het postzegelvak staat het nummer van de kaart. Links boven staat de titel in Nederlands, Duits, Engels en Frans. Er zijn negen kaarten uit deze serie bekend. Het oudst bekende poststempel is uit 1964.
 

• 7. Indianen achtervolgen scout
• 8. Indianen overvallen goudzoeker
• Indiaan op buffeljacht
• Indianen overvallen landverhuizers
• Indianen op bisonjacht
• Indianen overvallen de postkoets
• Indianen overvallen de trein
• Indianen onderhandelen met de Noordelijke troepen
• Indianen bespreken plan de campagne [2]
  

Autoraces
Op de serie kaarten met autoraces is geen uitgever vermeld, maar er zijn twee kenmerken die gelijk zijn aan de serie kaarten met indianen: de titel staat in vier talen op de adreszijde en op de deelstreep staat Printed in Holland. In het postzegelvak staat het nummer van de serie met een volgnummer. Bijvoorbeeld 5050 -1. De titel staat in het Nederlands, Engels, Duits en Frans links boven op de adreszijde. Er zijn vijf kaarten uit deze serie bekend. Opvallend is dat op drie van de vijf kaarten races uit 1963 zijn afgebeeld.

• 5050 – 1. Jim Clark in Lotus-Ford wint de 1963 race op de Milwaukee-oval.
• 5050 – 2. De 24 uur race van Le Mans 1963, gewonnen door Scarfiotti Bandini (Italië) met een Ferrari 250 P (no. 21).
• 5050 – 3. De winnaars van de 33e Rally Spa-Sofia-Luik, de Duitsers Böhringer en Kaiser razen door de Dolomieten (1963), met een Mercedes 230 SL.
• 5050 – 4. Rally Parijs-Bordeaux-Parijs (1895).  Emile Kassor brengt zijn Panhard-Levassor als eerste over de eindstreep. 
• 5050 – 5. Indianapolis (1915), de Amerikaan Ralph de Palma vestigt een nieuw record op de 500 mijl-race, met een Mercedes. Hij behield dit tot 1922.

Boeken
In 1967 bracht de uitgever Mulder & Zoon N.V. uit Amsterdam boeken uit van de illustator A.O. Kooyman. Bekend zijn: “Mijn boek over treinen en vliegtuigen” en “Mijn boek over zeil- en zeeschepen”. De boeken zijn ook voor de Amerikaanse markt verschenen, uitgegeven door de Educational Reading Service of Mahwah, New Jersey in 1970 en door Bancroft in Londen. Het copyright berust bij Mulder & Zoon N.V., Amsterdam en ze zijn gedrukt in Nederland. Bekend zijn: “My super book  of planes in colour”, “My super book of racing cars in colour”, “My super book of trains in colour” (uitgave 1968, Bancroft & Co., Londen) en “My super book of boats and ships in colour” (1967, Bancroft).

Download de PDF.
 
[1] Dagblad De Zeeuw van 26 november 1934, dus mogelijk die dag of enkele dagen eerder.
[2] Nederlandse titel onbekend, vertaling van de Franse titel.

De aankoop van de week is een mooie kaart van Eelco ten Harmsen van der Beek uit een mooie serie ter promotie van beschuit. Deze serie heeft hij getekend samen met zijn vrouw Freddie Langeler, en gedacht wordt dat ze de afbeeldingen voornamelijk samen hebben getekend hoewel geen enkele kaart door beiden is ondertekend.
Het bijzondere aan de aankoop van de week is dat op de achterkant van de kaart een stempel staat van J vd Boogert's beschuit. Waarschijnlijk gaf J vd Boogert de prentbriefkaarten voorzien van zijn stempel mee aan zijn klanten.
Wat er overigens na 'beschuit' staat is mij niet duidelijk, het lijkt te beginnen met een N. Als iemand meer weet plaats dan s.v.p. een reactie op deze blog! Alvast bedankt!

​EW

Bij de geboorte van prinses Beatrix in 1938 heeft J. Sleding te Amsterdam een serie prentbriefkaarten uitgegeven met illustraties van Riet Raaphorst. Twee kaarten uit die serie vielen deze week in de bus: de nummers 6 en 8.

Het zijn mooi uitgegeven kaarten, in een goede ongelopen staat. Bonus was dat op de kaart met nummer ​8 in het postzegelkader dunnetjes in potlood de toenmalige verkoopprijs van 6 cent staat. In 2020 zou dat omgerekend naar het toenmalige prijspijl een bedrag van € 1,37 zijn. En dat zit dan weer niet heel ver van de huidige prijs van kwalitatief goede prentbriefkaarten.

En dan nu op jacht naar de andere kaarten in de serie!

​EW

Tekenaar Peter Lem (1922-2010)
 
 
Biografie [1]
Petrus Jacobus Maria (Peter) Lem is op 4 september 1922 geboren in de Amsterdamse wijk De Pijp, waar zijn vader handelaar in schrijfmachines is [2]. Al jong heeft hij talent voor tekenen en gaat hij naar het tekenatelier van de Sint Jozef Gezellen Vereniging. Ook krijgt hij tekenles van de kunstenaar Toon Noyons. Hij is leerling op het etalageatelier van V&D en op het atelier van Joop Geesink. In 1941 begint hij bij de Marten Toonder-studio als tekenaar van tekenfilmachtergronden. [3].
In 1947 gaat Lem bij het destijds toonaangevende reclamebureau Van Alfen werken. Voor dit bureau van Philip van Alfen werken veel kunstenaars/illustrators, zoals Cor Hund, Herbert Fiedler, Frans Hazeveld en Ben Mohr. Peter trouwt op 4 maart 1948 met Cornelia (Cocky) Vialle en krijgen 5 kinderen.  In 1955 wint hij een Europese affichewedstrijd, in 1956  ontvangt hij de eerste prijs op het internationaal zuivelcongres in Rome voor een affiche voor boter en in de jaren ’60 wint hij prijzen bij twee door de Bijenkorf uitgeschreven wedstrijden voor toegepaste illustratie.
Naast dit commerciële werk heeft Peter Lem een klein persoonlijk oeuvre getekend en geschilderd. In dit vrije werk zijn nauwelijks invloeden van zijn reclamewerk terug te vinden. Hij was een liefhebber van “tekenen in de marge”. Echt óveral heeft hij op getekend, in de marge van puzzelboekjes en brieven, op adreswikkels en allerlei verpakkingsmateriaal.
Tot begin jaren ‘90 bestaat zijn vrije werk voornamelijk uit collages en abstracte vormen. Architectuur en de stad worden hoofdthema in zijn werk. Een hoogtepunt in zijn oeuvre is de serie ‘STAD’, bestaande uit 8 schilderijen die hij maakte na zijn 80ste. Hij overlijdt op 87-jarige leeftijd in 2010.
 
Prentbriefkaarten
Er zijn twee series kaarten bekend, getekend door Peter Lem. De ene serie bestaat uit negen of meer kinderkaarten van de uitgeverij Allis, de andere serie bestaat uit kerst- en nieuwjaarskaarten, waarvan er zes bekend zijn. Deze kerst- en nieuwjaarskaarten zijn gesigneerd met P.LEM en met drie streepjes. De laatste is het symbool van Studio Drie. Over deze Studio zijn geen bijzonderheden bekend. De uitgever van deze serie is Drukkerij Van Ostade uit Amsterdam.

N.V. Drukkerij Van Ostade
In 1881 is drukkersfirma Holdert & Co. een van de grootste drukkerijen van de hoofdstad. Het bedrijf is aanvankelijk op het Rokin gevestigd, en sedert 1889 in Felix Meritis op de Keizersgracht. H.C.M. (Hak) Holdert (1870-1944) is tot aan het begin van 1894 bedrijfsleider in de drukkerij van zijn vader Anton en oom Hendrik. In dat jaar begint hij in een keldertje aan de Nieuwezijds-Voorburgwal voor zichzelf onder de naam Stoomdrukkerij Elsevier. In 1900 verruilt Holdert zijn keldertje voor een grote nieuwe drukkerij in de Van Ostadestraat 233.
In een poging om zijn kranten uit handen van de Duitsers en de NSB te houden, drukt hij gedurende de oorlogsjaren veel Duitse en pro-Duitse periodieken.[4] Uitgeverij Elsevier wil na de oorlog niet geassocieerd worden met de pro-Duitse drukkerij Elsevier. Via de kantonrechter komt er een verbod op de naam Elsevier voor de drukkerij. Op 8 augustus 1945 houdt de naam Stoomdrukkerij Elsevier op te bestaan en wordt de naam Drukkerij Van Ostade. Later wijzigt deze naam in Holdert & Co.[5] Deze naam blijft tot een kraak in 1980 op de gevel staan. Daarna vestigt zich Drukkerij Raddraaier in de Van Ostadestraat 233. Drukkerij Raddraaier drukt hoofdzakelijk voor sociaal-culturele en politieke organisaties, kunstenaars, fotografen en Rietveldstudenten.

DOWNLOAD PDF
 
Bronnen

• J.P. Klautz, 1950. Elseviriana. Het Parool, 5 juli 1950.
• Paul F. M. Lem, 1984. Frans Lem 75 kantoormachines 1909-1984. ill. uit eigen archief fam.Lem e.a. 167 pp.
• Ruud J. Lem & Wil F.T. Lem, 1993. Genealogia Lemniana, Maastricht. 
• MLB Galerie, 2017. tentoonstelling Tekenen in de marge. Peter Lem (1922-2010) tekenwerk. Monument voor een Amsterdamse tekenaar. [persbericht expositie].

 
[1] Bron: voornamelijk op tekst van MLB Galerie, deze aangepast en uitgebreid.
[2] Zoon van Johannes Rutger(u)s Antonius Maria Lem (* 15 7 1890- †16 2 1977) en Johanna Maria Fienee (* 7 5 1896-† 3 7 1979). Woonachtig aan de Roerstraat 22 in Amsterdam. Zijn vader is vanaf 1912 mede-eigenaar van de nieuwe firma reparatie-inrichting voor schrijfmachines
[3] Op zijn prentbriefkaarten is ook Studio Drie genoemd. De Marten Toonder Verzamelaarsclub noemt Peter Lem striptekenaar.
[4] Het K-nummer van drukkerij Elsevier is K 199.
[5]  In de krant Het vaderland is in 1952 al sprake van drukkerij Holdert & Co. In Amsterdam.

Van Nelle’s tabak gaat van vader op zoon
 
Een reclamekaart voor van Nelle tabak, zeer waarschijnlijk door de firma Van Nelle uit Rotterdam zelf uitgegeven, heeft als titel “Van Nelle’s tabak gaat van vader en zoon”. Behalve deze titel en de postale aanduiding op de achterzijde “bij verzending als drukwerk het woord Briefkaart door te halen en alléén datum en naam van afzender te vermelden”, geeft de kaart zelf geen informatie over tekenaar, uitgever en andere zaken prijs. Het is ook een merkwaardig plaatje met vader en zoon op een heuveltje in een soort boomgaard.
Omdat de tekenaar gebruik gemaakt heeft van een foto in een boek dat door de ANWB is uitgegeven bij het 25-jarig bestaan in 1908, weten we iets meer over de achtergronden van het plaatje. De foto komt voor in het hoofdstuk “In het Gooi” en maakt onderdeel uit van een soort fotocollage van het dorp Laren. Het zijn twee inwoners van Laren die langs een voetpad aan de kant van de sloot zitten met pijpen en tabak. De foto komt vrijwel overeen met de tekening, al is er het een en ander bij gefantaseerd, zoals het pakje Van Nelle tabak op de voorgrond. Helaas is de illustrator van de tekening onbekend. En ook de fotograaf van de foto is niet te traceren. In het boek van de ANWB zijn wel 31 fotografen genoemd, maar welke deze foto genomen heeft is niet aangegeven. Overigens komen in de lijst van fotografen in dit boek wel twee namen voor die bekend zijn als fotografen van ansichtkaarten, namelijk Aug. F.W. Vogt en Jan Kotting.
 
Bron

• Jan Feith (1908) Ons eigen land. deel 1. Algemeenen Nederlandschen Wielrijdersbond ter gelegenheid van zijn vijf-en-twintig-jarig bestaan. [tegenover bladzijde 52].

 
Lodewijk van Duuren

Betekenis signatuur W van vissenkaart achterhaald
Van een fraaie serie kaarten met afbeeldingen van vissen, die zijn gesigneerd met een W, is de uitgever onbekend. Het nummer in het postzegelvakje K. 1486 geeft aan dat Battinga uit Hilversum de drukker is. Onder de afbeelding staat de wetenschappelijke naam van de vissoort. Op de adreszijde staat de Nederlandse, Franse, Engelse en Duitse naam.
De omslag van de menukaart van de Rotterdamsche Lloyd, een scheepsmaatschappij, die een geregelde dienst met Nederlandsch-Indië onderhield, is voorzien van een vergelijkbare afbeelding als op de prentbriefkaarten. Dankzij deze menukaart is de illustrator achter het signatuur W te achterhalen. Achterop het menuomslag staat F.W. Wilde. fec. (fecit = heeft het gemaakt) en CERTO, deze laatste is mogelijk identiek aan Studio Certo uit Amsterdam, een uitgever van kaarten. De menu-omslag heeft ook een begeleidende tekst bij de afgebeelde vis, die is ontleend aan H.C. Delsman & J.D.F. Hardenberg “De Indische Zeevisschen en Zeevisscherij“ uit 1938. De afbeeldingen van de vissen zijn echter niet uit dit boek afkomstig.
Van bovengenoemde serie zijn de kaarten met de volgende zes vissoorten bekend:
Roode Klipvisch, Roodhals, Koningsvisch (afgebeeld), Argusvisch, Oranjevisch en Aroeaansche Koraalvisch. Van de menukaarten zijn ook nog bekend: Geelstaartvisch, Paradijsvogelvisch, Papegaaivisch en Wimpelvisch.
 
Lodewijk van Duuren

Elisabeth Arnolda van der Veer (die signeerde met Bas van der Veer) is bekend van een tweetal Voor het Kind kaarten uit 1937, en van de 26 alfabetkaarten die zij maakte voor Weenenk & Snel. Hieronder daarvan een voorbeeld: de letter Q, die ze tekstueel wel heel charmant oploste.

Onlangs ontdekte ik een kaart van Bas van der Veer die mij tot dusver onbekend was: een promotiekaart voor het Oostersch ruiterfeest wat op vrijdag 22 en zaterdag 23 maart 1918 gehouden werd in de Tattersall-Manège aan de Kanaalweg in Scheveningen. De entree was maar liefst 5 gulden, een bedrag wat volgens de calculator Prijzen toen en nu van het CBS vandaag de dag ruim € 36 zou zijn.
De organisatie was in handen van Exploitatie Maatschappij (meen ik te lezen) Kok & Zoon, geen onbekende in de hypische wereld van die dagen.
Helaas geeft de achterkant van de kaart weinig additionele informatie. Of iemand zou de lijnvoering en typografie moeten herkennen? Het formaat van de kaart is 8.8 x 13.0 cm.

​EW

De serie Dilemma van stripmaker Joost Swarte, in 1987 uitgegeven door Kunstwinkel Plaizier in Brussel, was natuurlijk al veel langer bekend. Een prachtige serie van tien prentbriefkaarten waarop per kaart een dilemma wordt gevisualiseerd. Tot nu toe was echter onbekend dat een deel van deze serie als promotiekaart gebruikt is door het Belgische marktonderzoeksbureau Dimarso in Brussel.
De kaarten lenen zich daar overigens fantastisch voor: elke kaart uit de serie geeft een dilemma weer, wat door het marktonderzoeksbureau is voorgelegd aan een selectie van duizend Belgen, en waarvan de resultaten op de achterkant van de promotiekaarten zijn vermeld.

Voor zover bekend zijn acht van de tien kaarten uit de oorspronkelijke Dilemma-reeks gebruikt door Dimarso. De twee kaarten waarvan (nog) geen Dimarso-variant bekend is zijn:

• ​Uw schoonmoeder die hulpbehoevend is wil bij u inwonen. Stemt u hierin toe?
• U heeft een vriendin zwanger gemaakt. Zegt u dit aan uw echtgenote?

Hieronder de rest van de Dilemma-kaarten van Dimarso.

EW
​

De aankoop van deze week is een promotiekaart voor De Producent. De Producent was en is een coöperatie van boeren en is (onder de naam De Coöperatieve Kaasproducenten) in 1915 opgericht om beter opgewassen te zijn tegen kaashandelaren. Voor meer informatie over De Producent kun je een kijkje nemen op hun website.

De kaart is gedrukt bij Vita Nova in Schiedam en heeft een zeer afwijkend formaat: 8,1 x 14,5 cm. Wie de illustrator is van de afbeelding op de voorkant, uit welk jaar de prentbriefkaart is, en waar deze voor is gebruikt zijn allemaal onbekend. Mocht u hierover meer informatie hebben laat dan s.v.p. een reactie achter.

​EW

Een toepasselijke kaart nu Nederland onder een laag sneeuw is bedekt. Het lijkt een reguliere kaart met een Hollands tafereel: winterlandschap met molen en ophaalbrug. Op kaarten uit de serie illustraties met op de voorkant het K-nummer (K 2063, drukkerij De Maas uit Rotterdam) staat echter normaliter niet de tekst 'Gelukkig Nieuwjaar'. De achterkant van de kaart onthult waarom dat dit keer wel het geval is.

De kaart is gebruikt als nieuwjaarskaart voor Boekhandel Bolle uit Rotterdam om zijn klanten het beste te wensen voor 1947. Waarschijnlijk had drukkerij De Maas nog wat overtollige exemplaren liggen en hebben die een overdruk gekregen.
Een snelle zoektocht op internet leert dat uitgeverij P.D. Bolle in Rotterdam voornamelijk boeken uitgaf. Of ze behalve bovenstaande nieuwjaarskaart nog andere prentbriefkaarten heeft uitgegeven is onbekend. 

EW

In december verscheen een set van vijf prentbriefkaarten met daarop iconische auto's en stripheld Max Miller. De set is gemaakt en uitgegeven door stripmaker IJsbrand Oost. De set is een bijlage bij het boekje Op de tekentafel van IJsbrand Oost 2010-2014. Het boekje is verschenen in een oplage van 150 genummerde exemplaren.
Op de vijf prentbriefkaarten zijn afgebeeld: een Volkswagen T1 Samba uit 1965, een Ford Mustang uit 1966, een Ford Mustang uit 1969, een Citroën DS Pallas uit 1969, en een Citroën 2CV uit 1972. Stripheld Max Miller is steeds gekleed in een bij de auto passende outfit.
Kijk voor meer informatie over Max Miller en IJsbrand Oost op de website www.maxmillerstrips.nl.
Hieronder een overzicht van de vijf prentbriefkaarten.

​EW

Klaarblijkelijk was er op Ambon in 1914 speciaal onderwijs ingeregeld voor blinden, doofstommen en zwakzinnigen, maar vielen slechthorenden buiten de boot. Deze door Louis Raemaekers prachtig geïllustreerde protestkaart maakt zich daar hard voor. Maar wat deze Aankoop van de Week bijzonder maakt is dat de kaart ook daadwerkelijk is gebruikt voor het doel waar ie ooit voor is ontworpen: de kaart is in 1914 door een anonieme zender (een belangstellende in het lot van slechthorenden) verstuurd aan het Hoofd van de Tweede Europese School op Ambon. Of n.a.v. deze kaart nadien speciaal onderwijs voor slechthorende beschikbaar is gekomen is mij onbekend.

​EW

Om haar inwoners een hart onder de riem te steken tijdens de tweede Coronagolf, heeft de Gemeente Utrecht medio november naar al haar 190.000 inwoners een ansichtkaart met daarop een illustratie van Dick Bruna gestuurd. In een begeleidende brief schrijft burgemeester Peter den Oudsten: “Juist nu willen we warmte en liefde delen met elkaar. Dat kan al met een klein gebaar. Bijvoorbeeld door iemand te groeten. Of door de boodschappen te doen voor iemand in de buurt. In het voorjaar hingen we massaal posters met ‘Utrecht, zorg goed voor elkaar’ achter onze ramen. Bij deze brief zit een lege ansichtkaart. Die kun je sturen of geven aan iemand waaraan je denkt. Zorg voor elkaar en hou vol.” Saskia, bedankt voor het toesturen van deze bijzondere kaart!

EW

Van 30 juli tot 14 augustus 1924 was in de Abdij van Middelburg een tentoonstelling te zien waar Zeeuwse klederdrachten, meubelen en volkskunst waren te zien. De invitatiekaart, die zeer goed werd ontvangen, is ontworpen door de heer L. Heijmans uit Middelburg. Deze kaart is gedrukt door G.W. den Boer uit Middelburg. In de Middelburgsche Courant van 30 juli 1924 en in de Vlissingsche Courant van 30 juli 1924 zijn verslagen te lezen van de opening van de tentoonstelling.

Op woensdag 6 augustus 1924 bezocht de Koninklijke Familie op de tweede dag van haar bezoek aan Zeeland, de tentoonstelling in Middelburg. Wat ze er van vonden vermelden de kranten helaas niet.

EW

Deze week zaten er twee kaarten met een illustratie van Pax Steen in de brievenbus. Op het eerste gezicht kaarten uit een mooie reeks besneeuwde stadsgezichten. Op de kaarten die ik uit deze reeks heb staan echter Kerst- en/of Nieuwjaarswensen. Op deze twee exemplaren niet.

De achterkanten onthullen waarom er geen Kerst- en/of Nieuwjaarswens op de voorkant van de kaarten staat. Het zijn promotiekaarten voor de Kerst- en Nieuwjaarscollectie van N.V. Uitgeversmaatschappij v/h Weenenk & Snel. De ene kaart heeft een speciale bedrukking, de andere een stempel. De kaart met speciale bedrukking lijkt te zijn verzonden op 28 september 1948. De oudste kaarten die ik heb uit de serie besneeuwde stadsgezichten dateren van eind 1948, dus dat lijkt te kloppen.

In de Telefoongids van Nederland uit 1950 valt onder Deventer te lezen dat op het adres Burgemeester van Suchtelenstraat 38a inderdaad J. Smit stond vermeld, een sigarenmagazijn annex kantoorboekhandel annex leesbibliotheek.

Kortom twee bijzondere prentbriefkaarten met waardevolle informatie over de N.V. Uitgeversmaatschappij v/h Weenenk & Snel en de serie besneeuwde stadsgezichten.
​
​EW

Voor uitgeverij Zwijsen uit Tilburg illustreerde stripmaker Eric Heuvel een serie van in ieder geval negen (maar misschien wel twaalf?) prentbriefkaarten ter promotie van Een zee van tijd, een door Zwijsen waarschijnlijk in 1991 uitgegeven leergang over geschiedenis. Ik was al eens een paar van deze kaarten tegen gekomen op een vrijmarkt, helaas met punaise-gaatjes en vouwtjes. Maar deze week kwam ik negen kaarten tegen, in een goede staat. Voor mij misschien wel de aankoop van het jaar i.p.v. de aankoop van de week!

EW

Marker meisje van Rudolf Possin

Amsterdamsche Prentbriefkaartenhandel
De Amsterdamsche Prentbriefkaartenhandel heeft een grote serie kunstkaarten uitgegeven, met ten minste 291 verschillende kaarten. De meeste kunstwerken zijn van buitenlandse schilders en enkele van schilders van de Haagse school. Het zijn echter geen schilderijen uit openbare collecties, zoals van musea. Welke bronnen de uitgever gebruikte is niet bekend. Onlangs is mijn collectie verrijkt met Nr. 86 uit de serie: Marker meisje van R. Possim. Zeer waarschijnlijk is het schilderstuk op de kaart “portret van een jong meisje in Marker dracht van Rudolf Possin” dat zich eerder in de collectie Lieveland van Peter Kersloot uit De Rijp bevond, maar nu in het Museum van Marken hangt. Hetzelfde meisje komt op meerdere schilderijen van Possin voor. Hetzelfde meisje komt op meerdere schilderijen van Possin voor. Het betreft de dochter van de schilder. Qua kleding klopt de dracht niet geheel. Zo heeft zij voorpanden aan, die bestemd waren voor een volwassen vrouw. Daarnaast heeft zij een zwarte rouwboezel voor, terwijl de rest van de kleding uit de rouw is. Waarschijnlijk heeft de schilder Marker klederdracht aangeschaft en zijn dochter daarmee aangekleed.
Kersloot veronderstelt: “Waarschijnlijk heeft de kunstenaar, zoals toen vaak gebeurde, klederdracht meegenomen naar zijn atelier en het schilderij daar gemaakt”.
 
Rudolf Possin (1861-1922)
Rudolf Possin  is geboren in 1861 te Magdeburg en overleden in 1922 te Berlijn. Hij studeerde bij de Professoren Otto Knille in Berlijn en bij Karl Gussow en Max Thedy aan de  Kunstschule in Weimar. De leraar Max Thedy stond bekend om zijn interieurs van het Nederlandse vissersleven. Possin reisde in zijn voetsporen naar Marken en Volendam en was daar elk jaar te vinden in Hotel Spaander met vele andere kunstenaars van 1905 tot 1914.  Er zijn enkele Duitse kaartenuitgevers die werk van Possin op kaart hebben uitgegeven: Arthur Rehn & Co. in Berlin in de serie Moderne Meister, Deutschen Kunst-Werkstätten in Leipzig, E.A. Seemann in Leipzig (nr. 210) en Neue Photopgraphische Gesellschaft in Berlin-Steglitz.
 
Hille Butter
De Volendamse Hillegond (Hille) Butter (1891-1968) was een geliefd model voor schilders en fotografen, die op veel prentbriefkaarten is vereeuwigd. Ze was zeer belezen en bezat een eigen uitgebreide bibliotheek. Ze werkte in het hotel van Leendert Spaander, die ook een kunstverzamelaar was. Op een foto uit het boek “Volendam schildersdorp” staat rechts op de eerste rij Hille Butter, daarnaast Julius Schrag (1864-1948)[1] en daarnaast Rudolf Possin. Mogelijk heeft Hille Butter ook voor Possin model gestaan.
 
Bronnen

• U. Thieme & F. Becker Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart.
• RKD, z.j. Rudolf Possin. RKD Instituut voor Kunstgeschiedenis, Den Haag.
• B. D. Barret en A. Groeneveld, 2010. Volendam Kunstenaarsdorp – Het erfgoed van Hotel Spaander. Waanders, Zwolle. https://issuu.com/riezz/docs/volendam
• Leeuwarder Courant, 1950. Hille Butter uit Volendam: de wereld in een huiskamer. Leeuwarder Courant 19 december 1950.
• Helen Conijn, 2009. Hoe Peter Kersloot en Hein Schilder  besmet raakten met het verzamelvirus van Zuiderzeeschilderijen. Land of water, jaargang 3. november 2009. pag. 20-29.

 [1] In beschrijving van de veiling Catawiki: Rudolf Schrag. Waarschijnlijk is dit een vergissing. Julius Schrag was een Duitse kunstenaar.

Lodewijk van Duuren

In 2010 is een serie van vier prentbriefkaarten uitgegeven i.h.k.v. een campagne voor succesvol opvoeden. Aan deze campagne werkten gemeenten, Centra voor Jeugd en Gezin, basisscholen, voortgezet onderwijs, kinderopvangorganisaties, (jeugd)zorginstellingen en -professionals in Midden-Brabant mee. De afbeeldingen op de kaarten zijn gemaakt door striptekenaar Gerben Valkema. Op de vier kaarten is zijn stripheld Elsje afgebeeld. 

​EW

Prachtige prentbriefkaart (en tevens poststuk), in 1959 uitgegeven door de KLM bij haar 40-jarig bestaan. De kaart is verzonden naar Portugal en heeft op de voor- en achterkant de twee ter gelegenheid van hetzelfde jubileum uitgegeven postzegels. De postzegels zijn afgestempeld met het stempel 'S-GRAVENHAGE 7 OKTOBER 1959 KLM 40 JAAR. De illustratie van een DC-8 uit de vloot van KLM in volle vlucht is van C. de Jager. Een KLM vliegtuig in volle vlucht is in deze tijden van Corona-crisis een zeldzaamheid. Laten we hopen dat we deze crisis in goede gezondheid snel weer achter ons kunnen laten.