Topografie
Topografie is misschien wel het bekendste verzamelgebied. Verreweg de meeste VDP-leden verzamelen topografische prentbriefkaarten, meestal van de eigen geboorteplaats of huidige woonplaats. Van elke plaats of gehucht zijn tenminste wel enkele prentbriefkaarten verschenen. Zeker in de Gouden Tijd van de prentbriefkaart , zo tussen 1900 en 1908, verschenen bijzonder veel kaarten, ook van de kleinste plaatsen. Maar het begon in de grote steden en de toeristische plaatsen uit die tijd.
(Kijk hier voor de oudste kaart per plaatsnaam in Nederland.)
Een kort historisch overzicht van de 'topografische' prentbriefkaarten.
(Kijk hier voor de oudste kaart per plaatsnaam in Nederland.)
Een kort historisch overzicht van de 'topografische' prentbriefkaarten.
De eerste 'topografische' prentbriefkaarten in Nederland werden uitgegeven ter gelegenheid van de wereldtentoonstelling 1883 in Amsterdam. Uitgever van deze kaarten was Franz Schemm uit Nürnberg. Deze kaarten waren eigenlijk nog geen prentbriefkaarten maar geïllustreerde briefkaarten, zoals Haverkate dat noemt in zijn Geschiedenis van de Nederlandse prentbriefkaart.
In de Geuzendam-catalogus vallen deze kaarten onder de 'particulier bedrukte briefkaarten'.
De afbeeldingen zijn gedrukt op de correspondentiezijde van officiële briefkaarten van de posterijen.
In de Geuzendam-catalogus vallen deze kaarten onder de 'particulier bedrukte briefkaarten'.
De afbeeldingen zijn gedrukt op de correspondentiezijde van officiële briefkaarten van de posterijen.
Van iets later, rond 1886, zijn deze kaarten van hotel 'De Wageningsche Berg'. Ook dit zijn particulier bedrukte briefkaarten, maar hier is de adreszijde bedrukt met een topografische afbeelding. Het behouden van voldoende schrijfruimte was hier kennelijk erg belangrijk.
De oudst bekende echte prentbriefkaart is deze kaart van Amsterdam met poststempel van 22 mei 1892. In dat jaar werd op 1 april toegestaan dat uitgevers hun eigen prentbriefkaarten op de markt brachten, het was niet meer nodig afbeeldingen op officiële briefkaarten te drukken.
Deze kaart is van uitgever Römmler & Jonas. Er staan al meer afbeeldingen op de kaart, maar de schrijfruimte is nog royaal. Het was nog niet gebruikelijk alleen maar de groeten te doen met een kaart, prentbriefkaarten werden net als briefkaarten vooral gebruikt om boodschappen over te brengen.
Deze kaarten in lichtdruk zijn gebaseerd op foto's. Römmler & Jonas had voor 1892 al leporelloalbums met fotoreproducties in lichtdruk uitgegeven. De kleine plaatjes op deze kaart zijn naar dezelfde foto's als de afbeeldingen in zo'n vroeger album van Amsterdam.
Deze kaart is van uitgever Römmler & Jonas. Er staan al meer afbeeldingen op de kaart, maar de schrijfruimte is nog royaal. Het was nog niet gebruikelijk alleen maar de groeten te doen met een kaart, prentbriefkaarten werden net als briefkaarten vooral gebruikt om boodschappen over te brengen.
Deze kaarten in lichtdruk zijn gebaseerd op foto's. Römmler & Jonas had voor 1892 al leporelloalbums met fotoreproducties in lichtdruk uitgegeven. De kleine plaatjes op deze kaart zijn naar dezelfde foto's als de afbeeldingen in zo'n vroeger album van Amsterdam.
Veel kaarten in de jaren net na 1892 waren, net als de bovenstaande R&J-kaart van het 'Groeten uit'-type met enkele plaatjes van de betreffende stad, de naam van de stad en dit alles opgesierd met wat bloemen en tierelantijnen.
Deze kaart uit 1895 is er één van vele - van een vermoedelijk Nederlandse drukkerij, wellicht Emrik & Binger - die van verschillende grotere plaatsen in Nederland verschenen.
De plaatjes zijn gelithografeerd. Deze kaart is wat groen van kleur en de afbeelding is opgebouwd uit twee tinten: een donkergroene tint die de voorstelling weergeeft en een lichtgroene tint die de vlakken inkleurt.
Deze kaart uit 1895 is er één van vele - van een vermoedelijk Nederlandse drukkerij, wellicht Emrik & Binger - die van verschillende grotere plaatsen in Nederland verschenen.
De plaatjes zijn gelithografeerd. Deze kaart is wat groen van kleur en de afbeelding is opgebouwd uit twee tinten: een donkergroene tint die de voorstelling weergeeft en een lichtgroene tint die de vlakken inkleurt.
Veel luxer zijn de meerkleurenlitho's die rond 1897 opkwamen, ware kunststukje van druktechniek. De afbeeldingen zijn veelal gelithografeerde tekeningetjes, geen foto's.
Hier nemen de afbeeldingen al meer ruimte in beslag en is de schrijfruimte kleiner.
Hier nemen de afbeeldingen al meer ruimte in beslag en is de schrijfruimte kleiner.
In diezelfde tijd kwamen echter ook de eerste kaarten met één afbeelding in lichtdruk in de handel. Ook hierin was Römmler en Jonas uit Dresden een voorloper. Deze kaart dateert uit ca.1897. Hiermee begon eigenlijk de echte topografische kaart, waarop een gedetailleerde reproductie van een foto te zien is.
De afbeeldingen op de kaarten werden groter. Tegelijkertijd werden de plaatsen waarvan kaarten werden uitgegeven kleiner. Hier een kaart van Baarn uit 1900 uitgegeven door H.A. Stadermann.
De afbeeldingen werden groter en de schrijfruimte kleiner. Dit zijn de kaarten waarmee de verzamelrage op gang kwam: mooi afgedrukte foto's van herkenbare plaatsen in ieders eigen omgeving.
De afbeeldingen werden groter en de schrijfruimte kleiner. Dit zijn de kaarten waarmee de verzamelrage op gang kwam: mooi afgedrukte foto's van herkenbare plaatsen in ieders eigen omgeving.
Een nieuw idee rond 1900 was het gebruik van randversieringen. Knackstedt & Näther ontwierpen een hele serie fraai gekleurde randversieringen, een soort lijsten, waarin een afbeelding in zwart-wit kon worden afgedrukt. Een afnemer kon een randversiering kiezen en daarbinnen zijn eigen topografische afbeelding laten drukken. De slimmigheid was dat de drukker die randen in zeer grote oplage op voorraad kon drukken en ook de kleine afnemer kon kiezen uit een groot aantal lijsten om zijn afbeelding goed uit te laten komen.
Ook handig was de in het ontwerp opgenomen ruimte voor de naam van de afzender of een korte boodschap.
Ook handig was de in het ontwerp opgenomen ruimte voor de naam van de afzender of een korte boodschap.
Na 1905 kon de afbeelding de volledige kaart in beslag nemen. Op de adreszijde was de deelstreep ingevoerd en de helft van de adreszijde kon worden beschreven.
Kaarten konden nu ook met de nieuwe autochroom-techniek goedkoop en in grote oplage worden vervaardigd. Hierbij wordt de afbeelding in autotypie gedrukt en de kleuren worden vervolgens met meerkleurenlithografie ingevuld.
Deze kaart is uit 1907.
Kaarten konden nu ook met de nieuwe autochroom-techniek goedkoop en in grote oplage worden vervaardigd. Hierbij wordt de afbeelding in autotypie gedrukt en de kleuren worden vervolgens met meerkleurenlithografie ingevuld.
Deze kaart is uit 1907.