Voor uitgeverij Zwijsen uit Tilburg illustreerde stripmaker Eric Heuvel een serie van in ieder geval negen (maar misschien wel twaalf?) prentbriefkaarten ter promotie van Een zee van tijd, een door Zwijsen waarschijnlijk in 1991 uitgegeven leergang over geschiedenis. Ik was al eens een paar van deze kaarten tegen gekomen op een vrijmarkt, helaas met punaise-gaatjes en vouwtjes. Maar deze week kwam ik negen kaarten tegen, in een goede staat. Voor mij misschien wel de aankoop van het jaar i.p.v. de aankoop van de week!

EW

Marker meisje van Rudolf Possin

Amsterdamsche Prentbriefkaartenhandel
De Amsterdamsche Prentbriefkaartenhandel heeft een grote serie kunstkaarten uitgegeven, met ten minste 291 verschillende kaarten. De meeste kunstwerken zijn van buitenlandse schilders en enkele van schilders van de Haagse school. Het zijn echter geen schilderijen uit openbare collecties, zoals van musea. Welke bronnen de uitgever gebruikte is niet bekend. Onlangs is mijn collectie verrijkt met Nr. 86 uit de serie: Marker meisje van R. Possim. Zeer waarschijnlijk is het schilderstuk op de kaart “portret van een jong meisje in Marker dracht van Rudolf Possin” dat zich eerder in de collectie Lieveland van Peter Kersloot uit De Rijp bevond, maar nu in het Museum van Marken hangt. Hetzelfde meisje komt op meerdere schilderijen van Possin voor. Hetzelfde meisje komt op meerdere schilderijen van Possin voor. Het betreft de dochter van de schilder. Qua kleding klopt de dracht niet geheel. Zo heeft zij voorpanden aan, die bestemd waren voor een volwassen vrouw. Daarnaast heeft zij een zwarte rouwboezel voor, terwijl de rest van de kleding uit de rouw is. Waarschijnlijk heeft de schilder Marker klederdracht aangeschaft en zijn dochter daarmee aangekleed.
Kersloot veronderstelt: “Waarschijnlijk heeft de kunstenaar, zoals toen vaak gebeurde, klederdracht meegenomen naar zijn atelier en het schilderij daar gemaakt”.
 
Rudolf Possin (1861-1922)
Rudolf Possin  is geboren in 1861 te Magdeburg en overleden in 1922 te Berlijn. Hij studeerde bij de Professoren Otto Knille in Berlijn en bij Karl Gussow en Max Thedy aan de  Kunstschule in Weimar. De leraar Max Thedy stond bekend om zijn interieurs van het Nederlandse vissersleven. Possin reisde in zijn voetsporen naar Marken en Volendam en was daar elk jaar te vinden in Hotel Spaander met vele andere kunstenaars van 1905 tot 1914.  Er zijn enkele Duitse kaartenuitgevers die werk van Possin op kaart hebben uitgegeven: Arthur Rehn & Co. in Berlin in de serie Moderne Meister, Deutschen Kunst-Werkstätten in Leipzig, E.A. Seemann in Leipzig (nr. 210) en Neue Photopgraphische Gesellschaft in Berlin-Steglitz.
 
Hille Butter
De Volendamse Hillegond (Hille) Butter (1891-1968) was een geliefd model voor schilders en fotografen, die op veel prentbriefkaarten is vereeuwigd. Ze was zeer belezen en bezat een eigen uitgebreide bibliotheek. Ze werkte in het hotel van Leendert Spaander, die ook een kunstverzamelaar was. Op een foto uit het boek “Volendam schildersdorp” staat rechts op de eerste rij Hille Butter, daarnaast Julius Schrag (1864-1948)[1] en daarnaast Rudolf Possin. Mogelijk heeft Hille Butter ook voor Possin model gestaan.
 
Bronnen

• U. Thieme & F. Becker Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart.
• RKD, z.j. Rudolf Possin. RKD Instituut voor Kunstgeschiedenis, Den Haag.
• B. D. Barret en A. Groeneveld, 2010. Volendam Kunstenaarsdorp – Het erfgoed van Hotel Spaander. Waanders, Zwolle. https://issuu.com/riezz/docs/volendam
• Leeuwarder Courant, 1950. Hille Butter uit Volendam: de wereld in een huiskamer. Leeuwarder Courant 19 december 1950.
• Helen Conijn, 2009. Hoe Peter Kersloot en Hein Schilder  besmet raakten met het verzamelvirus van Zuiderzeeschilderijen. Land of water, jaargang 3. november 2009. pag. 20-29.

 [1] In beschrijving van de veiling Catawiki: Rudolf Schrag. Waarschijnlijk is dit een vergissing. Julius Schrag was een Duitse kunstenaar.

Lodewijk van Duuren

Ook bij een uitgever als N.J. Boon uit Amsterdam werden wel eens fouten gemaakt. Bovenstaande afbeelding is door de fotograaf echt niet geschoten op het Leidseplein in Amsterdam. Waar dan wel is nog even onbekend. Het poststempel op de achterkant van de kaart geeft wellicht meer informatie : Wijk aan Zee.

​EW 

Uitgever  J. Stuij van den Herik, Papendrecht

Er zijn drie kaarten bekend van de uitgever  J. Stuij van den Herik uit Papendrecht. De drie kaarten hebben als deelstreep de tekst: Uitg. J. Stui v. d. Herik. De Papendrechtse familienaam luidt echter Stuij van den Herik.  Rechtsonder op de adreszijde staat een kaartnummer. Het zijn zwartwit kaarten met op de witte rand links onder de naam van de straat.
Het zijn de volgende kaarten:

• 406. Matena, Papendrecht
• 418. Nanegat, Papendrecht
• nr?. Oosteinde, Papendrecht[1]. Twee andere kaarten van het Oosteinde zijn mogelijk ook van deze uitgever.

Op de laatste kaart staat links de winkel van weduwe M.  Stuij van den Herik[2]. Het is het pand met de vele reclameborden aan de muur.  Het was een van de drie kruidenierswinkeltjes aan het Oosteind. Zij verkocht er van alles.
Als Jan Hendrik Stuij van den Herik op 8 februari 1890 trouwt met Teuntje Verdoorn[3] is zijn beroep werkman. Als zijn zoon Jacob Stuij van den Herik op 12 november 1918 huwt met Maaike van der Linden is zijn vader overleden maar het beroep van zijn moeder Teuntje Verdoorn is winkelierster.[4]
Ik ga er vanuit dat zij de weduwe Stuij van den Herik is, die op het Oosteinde van Papendrecht een winkel heeft.  Jan Hendrik Stuij van den Herik (1867-1901) is op 19 augustus 1901 te Terneuzen overleden. Hij heeft dan als beroep machinist. De inspecteur van politie is een van de twee personen die het overlijden bij de burgerlijke stand aangeeft. Is hij wellicht tijdens het werk overleden? Is Teuntje Verdoorn na 1904 een winkel begonnen, omdat haar man is overleden? De kaarten van J. Stuij van den Herik zijn in of  na 1905 uitgegeven. De weduwe heeft mogelijk de kaarten onder de naam van haar man uitgegeven. Het is niet bekend of er meer kaarten zijn uitgegeven dan de drie reeds genoemde.
Alleen de naam M. Stuij van den Herik uit de bron Dorpsbehoud Papendrecht is hiermee niet verklaard. Staat de M. wellicht voor Mevrouw. Of is de M van de schoondochter Maaike van der Linden (1898-1978), die getrouwd was met Jacob Stuij van den Herik (1894-1938), ijzerwerker van beroep. De kaarten zijn echter duidelijk ouder dan 1938, zodat Maaike niet de uitgeefster van de kaarten kan zijn.

Bronnen

• Oud-Papendrecht.
  
• Stichting Dorpsbehoud Papendrecht.
  

[1] Oosteind is het gedeelte dijk van Nanegat tot de Matena.
[2] Bron Oud-Papendrecht.
[3] Ook Teuntje Verdoren.
[4] Ook op 29 mei 1914 is Teuntje Verdoorn winkelierster en is Jan Hendrik Stuij van den Herik overleden. Op 28 april 1904 is Teuntje Verdoorn zonder beroep en is Jan Hendrik Stuij van den Herik overleden.

Als een poste restante kaart niet wordt opgehaald, gaat deze terug naar de afzender. Soms gaat de kaart eerst nog naar andere adressen, voordat deze terug naar de afzender gaat. De afgebeelde kaart is van Villeneuve-St. Georges in Frankrijk naar New York in de Verenigde Staten gestuurd, dan naar San Francisco, vervolgens naar Sydney in Australië, om maanden later weer in Villeneuve St Georges terecht te komen. Waarschijnlijk is de kaart niet vanuit New York terug gestuurd, omdat de kaart in Frankrijk aangetekend is verzonden. De reis van deze zwerfbriefkaart is aan de hand van stempels, etiket en hand geschreven teksten goed te volgen, al zijn niet alle stempels en handschriften goed te lezen.

• Frankrijk
  Het is een kaart van Valenton (Seine et Oise), van de “Entrée du château de la Tourelle. De uitgever van de kaart is Gautrot uit Ivry. Valenton ligt ten noorden van Villeneuve. De afzender van de kaart is een zekere Marcel. Hij schrijft met zwarte inkt als groet: “Souvenir de 1er Juillet 1905”. Hij adresseert de brief aan Monsieur Larpent / Poste restante in New York Central Post Office Etats Unies d’Amerique. Hij plakt over het woord Carte Postale twee postzegels van het type “semeuze ligné”[1] van 10 en 25 cent. Het achtkantige stempel links boven met R, geeft aan dat hij de kaart laat aantekenen (R=Recommandée). Het geschreven nummer 417 tussen strepen is waarschijnlijk het nummer van de aangetekende brief.[2] De postzegels worden ontwaard met drie dezelfde dubbelronde stempels van VILLENEUVE.STGEORGES SEINE ET OISE. Binnen de binnenste ring lichting? en datum: 4E 1 JUIL [3]. Dan gaat de kaart met de boot naar de V.S.
• Verenigde Staten van Amerika
  Als de kaart in New York aankomt, wordt een dubbelovaal stempel op beide postzegels geplaatst. De tekst van het paarse stempel is NEW YORK [NY?] / [?] (6) REG. (Reg. van Registered = aangetekend). Mogelijk zijn beide blauwe stempels 18902 en 50695 ook van New York, de eerste is met een paars aniline potlood doorgestreept, de tweede met een blauw potlood. De kaart is niet opgehaald door Monsieur Larpent. De kaart wordt dan echter niet terug- maar doorgestuurd. Het paarse stempel FORWARDED (N.Y. Reg. Div.) geeft dat aan en de geschreven tekst met lichtrode inkt: “San Francisco Cal.” de nieuwe bestemming. Het blijft een raadsel op welke grond de kaart naar deze plaats wordt doorgezonden. Het eerste stempel in San Francisco is een paars dubbelrond stempel met de tekst: Ferry Sta. San Francisco. Cal. REG.DIV.[4] en binnenin JUL 19 1905 2. Ook is linksonder een aantekenstrookje geplakt met No. 11620. Een paar dagen later is een tekststempel geplaatst: SECOND NOTICE / JUL 23 1905. Tenslotte het laatste stempel van die plaats, vergelijkbaar met het eerste: Ferry Sta. San Francisco. Cal. REG.DIV. en binnenin AUG 1 1905. Stempels en strookje van San Francisco staan alle op het linker gedeelte van de kaart bestemd voor de correspondentie. Op dit gedeelte is het Franse nummer voor het aantekenen met paars anilinepotlood doorgehaald en er onder nummer 1994 tussen strepen gezet. Heeft dit te maken met het doorgestreepte nummer 18902 dat met een vergelijkbaar potlood is doorgehaald? De paraaf met blauw potlood op dit deel van de kaart heeft mogelijk te maken met het doorgestreepte nummer 50895. Dan is onderaan het adresdeel met helrode inkt Sydney Australia geschreven.
• Australië
  De kaart is ook in Sydney aangekomen, want er staan twee ronde stempels van Sydney rechtsboven. De teksten van de stempels zijn. REGISTERE[D] SYDN[EY], binnen in A SP 7 05[5] en [REGI]STERED [SYDNE]Y N.S.W., binnenin B [SP?] 13 [0]5. N.S.W. = New South Wales. Mogelijk is het zwarte cijferstempel 7480 (niet doorgehaald) het aantekennummer van Sydney. Zowel voor het doorgestreepte San Francisco als naast het aantekenstrookje staat met rode inkt geschreven France.
• Frankrijk
  Dan komt op 21 oktober 1905 de kaart weer in Frankrijk aan. Het dubbelronde stempel heeft als tekst: VILLENEUVE ST GEORGES S. ET O., binnenin 21 OCT [05?]. De kaart heeft 112 dagen over deze reis gedaan. Naar ik aanneem heeft de Franse posterijen het adres van de afzender met donkerrode inkt op de kaart geplaatst: 4 Rue Cottreau Villeneuve Seine et Oise. Deze straat komt echter niet (meer?) voor in Villeneuve St. Georges. Waarschijnlijk is het adres van de afzender bij inschrijving van het aangetekende stuk genoteerd.

 
Poste Restante
Poste restante is een aanduiding op een poststuk die aangeeft dat de brief op het postkantoor bewaard moet worden tot de geadresseerde deze komt ophalen. Er bestonden in Duitsland dienstzegels voor het geval Poste-restante stukken niet van het postkantoor zijn afgehaald en naar de afzender terug gestuurd werden.
Het is bij PostNL nog steeds mogelijk om kaarten Poste restante te versturen, volgens de volgende richtlijnen: “Schrijf op de brief of kaart

• de achternaam van de geadresseerde (in hoofdletters en onderstreept) 
• de voornaam of voorletter van de geadresseerde
• ‘Poste restante’ (of als je post naar het buitenland stuurt: General Post Office/Office du Poste)
• de naam en adresgegevens van het postkantoor waar je de post naartoe wilt sturen
• het land van bestemming (in hoofdletters)
• je eigen adres (postcode en huisnummer)”

De geadresseerde kan zijn post ophalen bij het betreffende postkantoor. Bij postkantoren in Nederland wordt de post maximaal één maand bewaard. In het buitenland varieert dit van 14 tot 90 dagen, afhankelijk van het land van bestemming. Is de bewaartermijn verstreken, dan stuurt het postkantoor de post terug naar de afzender.
 
Aantekenen
Bij aangetekende stukken ontvangt de afzender een bewijs dat het stuk door de post is ontvangen. En de geadresseerde moet voor ontvangst tekenen. Alle aangetekende poststukken worden met een nummer in het register geschreven. Dat nummer staat ook op het aantekenstrookje met de letter R, dat op de brief of kaart is geplakt. Andere landen gebruiken aantekenstempels waarin de letter R voorkomt. De Wereldpostunie heeft besloten dat een aantekenstrookje of -stempel de hoofdletter "R" van het Franse woord "(Lettre) Recommandée" moet bevatten.
 
Lodewijk van Duuren

[1] Uitgegeven van 1903-1924.
[2] Bij aantekenstrookjes (zie verderop) is dit nummer op het strookje gestempeld of geschreven. Het achtkantige stempel met R is typisch voor Frankrijk.
[3] Het jaartal 05 in het stempel is weggevallen.
[4] Ferry Station Post Office was het hoofdpostkantoor van San Francisco.
[5] Te lezen 7 september 1905.

The whole Dam Family

Beschrijving kaart
De kaart is verstuurd 20 november 1905 uit Londen naar Parijs, waar deze de volgende dag aankwam. De ontvanger moest 30 centimes “strafport” betalen. De kaart met deelstreep op de adreszijde vermeld geen uitgever. Op de beeldzijde staat het nummer No. 587.
De titel is The whole DAM Family. De familieleden zijn Miss U.B. Dam, Herself, Mr. I.B. Dam, Billy B. Dam, Annie Dam, Lizzie Dam, Baby Dam en The Dam Dog & Cat.
Een vergelijkbare kaart uit de Verenigde Staten heeft op de beeldzijde de tekst Copyrighted 1905 by E.B. & E.
 
“De hele familie Dam”
Het idee van de “The whole Dam Family” is gebaseerd op een serie of “trading cards” uitgegeven door Keystone cigars, een reclamecampage die begon in 1900. De Keystone Cigar Company is opgericht in 1864 door David S. Erb in Boyertown, Pennsylvania. “The whole Dam family” werd een populair begrip dat op veel prentbriefkaarten is afgebeeld. Ook een stomme film van 5 minuten met de titel “The Whole Dam Family and the Dam Dog” van regisseur Edwin Stanton Porter (1870-1941), geproduceerd in New York in 1905 is een uiting van deze populariteit. Waarschijnlijk speelt er ook een woordgrapje dam=damn=verdoemen. De familie is namelijk ook bekend als “The Wole Damn Family”.
 
Kleipijpen
De populariteit van The whole Dam Family bleef niet onopgemerkt in Nederland. NV Goedewaagen's Koninklijke Hollandsche Pijpen- en Aardewerkfabrieken uit Gouda produceerde een pijp met een
man, vrouw, meisje, jongen en hondje op de steel met daaronder de tekst “THE WHOLE DAM FAMILY". De pijp heeft modelnummer 694. Waarschijnlijk is de pijp gemaakt voor de export naar de Verenigde Staten en Engeland. De pijp is in productie genomen tussen 1915 en 1920.

Westerwald
Ook één van de pijpenfabrieken in het Westerwald in Duitsland heeft een vergelijkbare pijp geproduceerd. Het etiket op het doosje heeft als titel “Novelty clay / the whole Dam Familie” en de namen van de afgebeelde vier personen en hond: Mr. Dam, Mrs. Dam, Master Dam, Miss Dam and the Dam Dog.
 
Bronnen

• Don Duco, 1984. 'The whole Dam family'. In: Pijpelijntjes, X/1 (januari/maart 1984), 6-8. Pag. 7.
• Bob Lipton, z.j. The Whole Dam Family and the Dam Dog (1905) [review]