Jordaens en fotograaf Frans Hoelen
 
Aankoop van een partijtje kaarten op de veiling van de afgelopen contactdag in Putte leverde een kaart op van het Standbeeld van Jordaens in het “Hollandsch Putte”. De kaart is uitgegeven door F. Hoelen phot., Cappellen.
 
Jacob Jordaens
Tot 8 mei 2022 is er in het Frans Hals Museum in Haarlem de tentoonstelling Thuis bij Jordaens over de schilder Jacob Jordaens (1593-1678) te zien. In de toelichting bij de tentoonstelling wordt nergens gesproken over het Noord-Brabantse plaats Putte. Maar waarom staat er dan een standbeeld in Putte vroeg ik me af want Jordaens is geboren en overleden in Antwerpen.
Een lemma in Wikipedia leverde het antwoord “Jacob Jordaens (1593-1678) was een 17e-eeuws barokschilder in Antwerpen. Van huis uit katholiek, bekeerde hij zich tot het protestantisme. Omdat in de Zuidelijke Nederlanden in die tijd geen protestantse begraafplaatsen waren, werd hij begraven in de hervormde kerk van Putte, in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Deze kerk werd in 1794 door Franse republikeinen verwoest. In 1829 werden de fragmenten van Jordaens' grafzerk teruggevonden. In 1845 werd de zerk van Jordaens samen met die van de schilders Adriaen van Stalbemt (1580-1662) en Guilliam de Pape (1600-1674) gerestaureerd onder leiding van Pierre Cuypers.”
In 1875 ontstond een initiatief om de schilder Jordaens in Putte te eren met een gedenkteken. De Belgische beeldhouwer Jef Lambeaux werd de opdracht gegund. Hij maakte een monument in neobarokke stijl, met een buste van Jordaens en portretmedaillons van Van Stalbemt en De Pape, waarin ook hun grafzerken zijn opgenomen. Het gedenkteken werd in 1971 als rijksmonument in het Monumentenregister opgenomen
 
Aan de achterzijde is een gedenksteen geplaatst met de tekst:
DIT GEDENKTEEKEN
OPGERICHT DOOR EENE COMMISSIE
VAN BELGEN EN NEDERLANDERS
TER NAGEDACHTENIS VAN
J. JORDAENS
A. VAN STALBEMT en G. DE PAPE
OP DE PLAATS HUNNER GRAFSTEDEN
UIT DE BIJDRAGEN
VAN HET ANTWERPSCHE GEMEENTEBESTUUR
EN VAN TALRIJKE VRIENDEN DER KUNST
WERD ONTHULD DEN 22 AUGUSTUS 1877
TIJDENS DE FEESTEN BINNEN ANTWERPEN GEVIERD
TER GELEGENHEID
DER 300E VERJAARDAG VAN RUBENS GEBOORTEDAG
 
Frans Hoelen
De uitgever F. Hoelen uit Cappellen (of Kapellen) in België is de fotograaf Frans Hoelen (1870-1904).
 
Franciscus Ferdinandus Hoelen is geboren in Roosendaal op 15 april 1870, zoon van Joseph Ferdinand Hoelen en Adriana Antonia Janssen. Op de geboorteacte staat met potlood geschreven: afg. 10 Mrt. 94 Cappellen België”. Frans woonde tot 10 augustus 1873 bij zijn grootouders van moederzijde in Chaam, waarna hij zich bij zijn vader in Cappellen vervoegt. Op 18 april 1894 huwt Frans Hoelen met Carolina Adriana Peeters, geboren te Cappellen in 1867. Zij gaan wonen in de Dorpsstraat no. 18 in Cappellen. Op een kaart waarop dit pand is afgebeeld staat boven de ramen: “F. HOELEN PEETERS SCHILDER en onder de ramen: PHOTOGRAPHE. Frans was evenals zijn vader van beroep huisschilder. Omstreeks 1900 is hij zich gaan toeleggen op fotograferen en uitgeven van prentbriefkaarten. Tussen 1901 en 1903 produceerde hij naar schatting 5000 prentbriefkaarten. Frans Hoelen overleed op 34 jarige leeftijd aan een longontsteking. Zijn levenswerk werd voortgezet door zijn vrouw Caroline Peeters, die vooral het zakelijke behartigde. Zijn schoonbroer (zwager)Louis Peeters nam de fotografie voor zijn rekening, tot op het einde van de jaren ‘20 zoon Louis in de voetsporen van zijn vader Frans Hoelen trad. Beiden brachten het totaal aantal kaarten op circa 11.000.
Hoelen heeft veel kaarten van de streek waar hij woonde uitgegeven, waaronder de grensplaats Putte in Noord-Brabant. De fotograaf Frans Hoelen behoort dus tot de uitgevers van Nederlandse prentbriefkaarten.
 
Bronnen
H. De Schutter, 1998. De fotograaf Frans Hoelen. Het Brugse. Tijdschrift van de Heemkring “Hogescholen” te Kapellen. Jrg. 30 (1): 13-17.

Lodewijk van Duuren

Octrooi en copyrecht Nuss – Laren
 
Octrooiregister
 Het Nederlandse octrooiregister bevat gegevens over gepubliceerde Nederlandse octrooiaanvragen en octrooien vanaf 1912. Bij invoer van de naam Nuss komt in het register geen octrooi-aanvraag van Jos Nuss voor. Toch staat op een “ingewikkelde kaart” uitgegeven door de firma Bernards, boekhandel in ’s-Heerenberg de volgende tekst: Octrooi en copyrecht Nuss – Laren.
 
Ingewikkelde kaart
De kaart van Jos Nuss laat zich niet gemakkelijk beschrijven en daarom heb ik deze de naam ingewikkelde kaart gegeven. Het is een kaart die zich in de horizontale richting laat uitvouwen. In samengevouwen toestand is er sprake van een beeldzijde en een adreszijde, zoals bij gewone prentbriefkaarten.  De adreszijde vormt één geheel en heeft twee regel tekst als deelstreep, een postzegelvak, drie adreslijnen rechts van de deelstreep en een afbeelding met titel die een groot stuk van het  correspondentiedeel  beslaat.
De beeldzijde heeft  twee bladen die naar links en rechts opengevouwen kunnen worden. De beide bladen overlappen elkaar als ze dichtgevouwen zijn. Aan het rechterblad zit een lip die in een snede in het linker blad kan worden gestoken. Als de bladen zijn opengevouwen is de inhoud verticaal georiënteerd. Van boven naar beneden zien we van boven naar beneden:

1. Op de achterzijde van het rechterblad een afbeelding.
2. Bovenaan op de achterzijde van de adreszijde een soort leporello. Het middengedeelte is een afbeelding, gedrukt op de achterzijde van de adreszijde. Zowel te rechter- als linkerzijde is een korte leporello geplakt, bestaande elk uit vier afbeeldingen, twee aan de voor- en twee aan de achterzijde.
3. Onderaan op de achterzijde van de adreszijde is een verticale afbeelding geplaatst tussen grijze vlakken.
4. Op de achterzijde van het linker blad staat een tekst over ’s Heerenberg die eindigt met de tekst “het vacantieoord bij uitnemendheid?”

 
Afbeeldingen
In totaal bevat het geheel 14 afbeeldingen:

1. Doorkijkpoortje Kasteel Bergh ’s Heerenberg (adreszijde)
2. Kasteel Bergh – ’s Heerenberg (rechts beeldzijde)
3. Wandelweg bij Kasteel Bergh – ’s Heerenberg (links beeldzijde)
4. Achterkant „Bonifaciushuis” – ’s Heerenberg (achter rechterdeel beeldzijde)
5. Kasteel Bergh – ’s Heerenberg (tussen de leporello’s)
6. Wandelweg rond het kasteel – ’s Heerenberg (links voor op leporello)
7. R.K. Kerk – ’s Heerenberg (links voor op leporello)
8. Wandelweg Montferland – ’s Heerenberg (links achter op leporello)
9. V. Rooyen Monument – ’s Heerenberg (links achter op leporello)
10. Grens ’s Heerenberg (rechts voor op leporello)
11. Achterzijde Kasteel Bergh – ’s Heerenberg (rechts voor op leporello)
12. Rustieke Trap Montferland – ’s Heerenberg (rechts achter op leporello)
13. Kerk te ’s Heerenberg (rechts achter op leporello)
14. Raadhuis – ’s Heerenberg (onder de leporello’s)

 
Ontbreken in register
Waarom deze kaartconstructie waarvoor een octrooi is aangevraagd niet in het Nederlandse octrooiregister is opgenomen, is niet bekend. Er zijn verschillende mogelijkheden:

• Jos Nuss heeft het octrooi voor 1912 aangevraagd
• Jos Nuss heeft geen octrooi aangevraagd
• Het octrooi is niet door hem zelf aangevraagd
• Het Nederlandse octrooiregister is onvolledig

Als er nog andere Nederlandse prentbriefkaarten bestaan, waarvoor octrooi is aangevraagd, is het nuttig ook hier een zoekactie in het Octrooiregister uit te voeren. Overigens leverde het trefwoord ansichtkaart en prentbriefkaart in de titel van de aanvraag slechts drie positieve resultaten op.
 
Fa. Bernards
Voor zover bekend is dit de enige kaart die de boekhandel Bernards uit ’s Heerenberg heeft uitgegeven.  In de krantendatabase van Delpher is slechts één advertentie te vinden van de boekhandel Bernards, namelijk in de Nieuwe Haarlemsche Courant van 30 juni 1939. In andere advertenties van Bernards is sprake van een horlogerie of fotozaak. Het kunnen verschillende zaken zijn, maar het telefoonnummer genoemd op de kaart “Tel. 304” is hetzelfde telefoonummer als van de Horlogerie Bernards in de telefoongids van 1950. Het adres is dan Zeddamscheweg 19.
Waarschijnlijk was het een soort bazar, waar allerlei artikelen te koop waren.

Download het complete artikel als PDF.

Lodewijk van Duuren