Prentbriefkaart in het Handboek voor de Soldaat
 
In het Handboek voor de soldaat, uitgave 1988 staat op pagina 9-7 onderstaande kaart in zwart-wit afgedrukt met er onder de tekst: “verzend geen prentbriefkaarten”. Dit is een pagina in het hoofdstuk Privé correspondentie in oorlogstijd.
 
Het origineel is een gekleurde prentbriefkaart met vier fotootjes op een landkaart van uitgever  MPK - Messageries Paul Kraus Luxembourg G.-D. in samenwerking met Krüger uit Hamburg.
Op de adreszijde van de kaart staan het nummer van de kaart (83) en titels van de 4 genummerde fotootjes van de hoofdstad Luxembourg: 1. Cathédrale , 2. Palais Grand Ducal, 3. Pont Adolphe  en 4. Panorama. De kaart van de achtergrond is een uitsnede van de “Carte HALLWAG Benelux”. Het nummer van Krüger is 52. 090.35 253 508. De postzegel is afgestempeld in het jaar 1981.
Hallwag is een Zwitserse firma, opgericht in Bern in 1912, die onder meer plattegronden van steden en landen uitgeeft. De naam HALLWAG is een samenvoeging van de Hallersche Buchdruckerei  met de “Wagnersche Verlagsanstalt”. De uitgever MPK heeft nog een vergelijkbare kaart uitgebracht van de hoofdstad Luxemburg en van Echternach.
 
In oorlogstijd is het dringende advies geen prentbriefkaarten te versturen, waarschijnlijk omdat de tekst en de afbeelding door iedereen gelezen en gezien kan worden. Hoewel je van de afgebeelde prentbriefkaart moeilijk kan voorstellen dat de vijand hiermee nuttige informatie onbedoeld in handen krijgt, zelfs al staat er een landkaartje op. Mogelijk heeft de maker van het handboek bewust een prentbriefkaart met een landkaart buiten Nederland uitgezocht.

SAAB – de veilige auto uit Zweden

Na een lange pauze heb ik besloten mijn regelmatige bijdrage aan deze rubriek weer op te pakken en we trappen af met een serie reclamekaarten voor het Zweedse merk Saab. Dit merk heeft altijd wat in de schaduw gestaan van Volvo, het andere Zweedse merk dat veel groter was en ook een langere historie kent. Saab was meer een merk voor mensen, die een wat eigenzinnige keuze wilden maken voor hun dagelijkse vervoer. De naam SAAB staat voor Svenska Aeroplan Aktie Bolaget (letterlijk Zweedse Vliegtuigen N.V.) en nadat ze direct na de 2e Wereldoorlog waren gestart met de productie van vliegtuigen (m.n. militaire straaljagers) zag in 1948 de eerste auto het levenslicht, de 92001. Dit model evolueerde in ruim 20 jaar tot het welbekende type 96 dat tot 1980 is geproduceerd.

In 1978 kwam de 900 uit als opvolger van het type 99 en dit model was ook erg populair in de Verenigde Staten. De 900 was leverbaar in een aantal varianten met 3, 4 of zelfs 5 deuren. Op de afgebeelde kaarten uit 1982 zien we achtereenvolgens de 900 S en de 900 Turbo, de laatste als Sports Sedan met 3 deuren en als Sedan met 4 deuren.

Deze kaarten zijn uitgebracht door de importeur in de USA en maken onderdeel uit van een nieuwe publicatie waar ik aan begonnen ben en die de volledige periode van Saab automobielbouw tussen 1947 tot 2011 bestrijkt. Dat is dus een relatief korte periode van zo’n 65 jaar, waarna het merk wegens financiële problemen de deuren moest sluiten. Inmiddels is er toch weer uitzicht op hernieuwde autoproductie in Trollhättan. Onder de nieuwe naam NEVS wordt namelijk gewerkt aan een volledig elektrische versie die nog veel overeenkomsten heeft met de laatste geproduceerde modellen.

Lees de pdf met allle figuren.

Leon Zijlmans

Muiderslot Ridderzaal

Foto interieur Muiderslot.
Op de eindejaars-beurs in Houten was mijn laatste aankoop een foto van de ridderzaal in het Muiderslot, die ik opmerkte toen een medeverzamelaar tussen wat oude foto’s zocht. Ik kocht de foto, omdat ik het voor twee euro een mooie foto vond. Thuis bestuurde ik de foto wat beter en kwam tot de conclusie dat het een foto is, die gebruikt is voor een prentbiefkaart van de uitgever La Rivière en Voorhoeve uit Zwolle.
De achterzijde heeft een ovaal paars stempel van “La Rivière & Voorhoeve Uitgevers ZWOLLE”.
Daarnaast is er een veelvoud aan teksten en nummers te zien in verschillende handschriften en met verschillende schrijfmaterialen (gewoon potlood, rood potlood, anilinepotlood, blauw potlood en zwarte pen).
De zaken op de achterzijde van de foto zijn zeer waarschijnlijk bedoeld voor het drukken van een kaart op basis van deze foto, zoals:

• De naam van de drukker: La Rivière & Voorhoeve uit Zwolle.
• De uitgeefster Mej. van den Toorn uit Muiden.
• De titel van de kaart: Ridderzaal in het Muiderslot.
• De oplage: 1000 stuks.
• De technische uitvoering: Imitatie koperdiepdruk, witte rand en titel in schrijfletters [=cursief]
• Afmetingen van de foto op de kaart? 10,8 x 6,8 cm. Mogelijk heeft de kaart een afbeelding met een brede witte rand.
• De kaarten van Mej. Van den Toorn, die zijn gedrukt door La Rivière & Voorhoeve hebben geen nummer. Mogelijk is het nummer LRV 5033 [LRV = La Rivière & Voorhoeve] het administratieve nummer van de kaart. De kaarten van La Rivière en Voorhoeve zijn doorgaans genummerd, maar dit nummer is van geen enkele kaart bekend.
• De overige nummers op de achterzijde zullen ongetwijfeld voor de medewerkers van de drukkerij van betekenis zijn geweest, maar daarover blijven we nog in het ongewisse.

 
De kaart, uitgegeven door Mej. van den Toorn is gemaakt op basis van bovenstaande foto, al is de uitsnede iets krapper dan de originele foto. Ook de aanwijzingen voor de uitvoering op de achterzijde van de foto komen niet overeen met de uitvoering van de kaart. Zo heeft de laatste geen witte rand en de titel is niet cursief.
 
Uitgevers G. van den Toorn en Mej. G. van den Toorn
Op 1 mei 1905 kreeg Muiden voor het eerst een Rijkstelefoonkantoor. Op de Herengracht, ten zuiden van wat nu restaurant Graaf Floris V is, was toen de kruidenierswinkel van Galesloot. Het linkerdeel van de winkel, slechts 2.35 m breed en 6 m diep, was afgescheiden door een wand. Daar was het postkantoor. Er was een balie en in de hoek een kleine ruimte om te telefoneren. De familie van der Toorn en met name dochter G. v.d. Toorn, werkte jarenlang in dat kleine postkantoortje. De PTT verzocht de gemeente om betere huisvesting, maar het duurde nog vele jaren, voor dat gerealiseerd was.
Er zijn kaarten bekend van G. v. d. Toorn en Mej. G. v. d. Toorn. De eerste is waarschijnlijk Gerrit van den Toorn, geboren te Muiden 13 sep 1842, van beroep kantoorbediende, heeft als woonplaats Muiden en het adres is Heerengracht. Het is op 1 november 1874 gehuwd te Muiden met Grietje van der Velden, geboren te Muiden op 13 nov 1850 en overleden te Muiden op 8 apr 1885. Zij krijgen twee dochters Alida Maria Cornelia van den Toorn (* 30 jun 1875) en Maria Cornelia van den Toorn, *30 sep 1877) en twee zoons Gerrit van den Toorn (* 4 jul 1879) en Abraham van den Toorn (*9 mei 1881). In 1883 en 1884 zijn twee dochters geboren, die maar kort geleefd hebben.
Op 6 juni 1886 is Gerrit van den Toorn gehuwd te Muiden met Abramina Evertje van der Velden. Uit dit huwelijk zijn twee dochters en twee zonen geboren. Geen van de namen van de kinderen kan verbonden worden aan de bovengenoemde dochter G. van den Toorn, die als Mej. G. v. d. Toorn kaarten uitgaf. Op 1 november 1917 is Gerrit van den Toorn Sr. overleden. Hij is dan nog woonachtig aan de Heerenstraat in Muiden. Zijn zoon Gerrit van den Toorn Jr. is bij het overlijden van zijn vader kantoorbediende.
Grietje van de Toorn is op dertig jarige leeftijd op 28 mei 1924 te Muiden gehuwd met de onderwijzer Willem Snelleman. Uit deze huwelijksacte blijkt dat zij de dochter is van Gerrit van den Toorn Sr. en Abramina Evertje van der Velden. Na 1884 is dus ten minste nog een dochter geboren.
Grietje is samen met haar man begraven in Zeist (Zeister Bosrust), op de steen staat haar geboortedatum 19 februari 1894 en haar overlijdensdatum 13 oktober 1980. Haar echtgenoot Willem Snelleman is geboren op 24 april 1893 en overleden 29 november 1962.
Onbekend is of de zoon Gerrit van den Toorn Jr. ook als uitgever werkzaam is geweest.
 
Prentbriefkaarten
Kaarten van Muiden en het Muiderslot zijn uitgegeven door G. van den Toorn en Mej. G. van de Toorn. G. v.d. Toorn liet zijn kaarten drukken bij La Rivière & Voorhoeve uit Zwolle, Emrik & Binger uit Haarlem, Stern & Schiele uit Berlijn en bij een onbekende drukker. De kaarten die gedrukt zijn door La Rivière & Voorhoeve zijn niet genummerd.
Mej. G. van den Toorn liet haar kaarten voor zover bekend altijd drukken bij La Rivière & Voorhoeve in Zwolle

Bekijk de PDF met alle figuren en bijlage.

Posttarieven in Europa voor een brief
 
Verhoging port in Frankrijk
De kaart is een petitie van de lezers van het dagblad Le Matin om het briefport te verlagen van 15 naar 10 centimes. De kaart toont aan dat Frankrijk ten opzichte van acht andere Europese landen een hoger tarief voor brieven tot 15 gram heeft. De lezers wordt verzocht, als ze met de petitie instemmen, deze kaart aan de president van de kamer van gedeputeerden ongefrankeerd op de post te doen.
De adreszijde van de kaart is met een deelstreep in en adres- en een correspondentie-deel gesplitst. Van 1 mei 1878 tot en met 15 april 1906 is het tarief 15 centimes en vanaf 16 april 1906 10 centimes. De datering is gezien de deelstreep en de posttarieven 1905 of 1906.Terwijl er voor sommige landen in 1905 nieuwere uitgiften in gebruik zijn, worden op de kaart oudere uitgiften afgebeeld. De postzegels komen volgens de kaart uit de “Collection du Matin”. Het is opmerkelijk dat het maximale gewicht voor een brief voor binnenlands gebruik, nogal verschilt, van 15 gram in Frankrijk tot 250 gram in Zwitserland. Het is niet bekend of deze actie van Le Matin heeft bijgedragen aan de verlaging van de posttarieven.

Journal Le Matin
Le Matin was een Frans dagblad dat is opgericht in 1883 en opgeheven in 1944. Het was een van de grootste kranten tussen 1910 et 1920. Omdat de krant samenwerkte met het bewind van Vichy is zij na de bevrijding in 1944 niet meer verschenen.
 
Adreszijde
In en naast het postzegelvak staat de volgende tekst: “Tout les Français jouissent de la franchise postale avec le Président de la Chambre. Loi du 25 Frimaire an VIII / Ordon.[nance du Roi concernant les Franchises] du 17 Novemb. 1844“ 1).
Volgens deze wet mochten blijkbaar verzoekschriften aan de President portvrij verzonden worden. Het verzoekschrift is gericht aan « Monsieur le Président de la Chambre des Députés au Palais-Bourbon, Paris », gedrukt in een soort typeletters.
Op de adreszijde is linksboven de M van Le Matin met een veer afgedrukt. De kaart is gedrukt door Imp. Wellhoff et Roche, Levallois.
 
Noten
1. Frimaire = vorstmaand. 3e maand van de Franse republikeinse kalender 21 november – 20 december. 25 Frimaire an VIII = 16 december 1799.
 
Bronnen
Bulletin des Lois No. 1154. http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k486430n/f784.item.r=franchise

Kaarten met posters Marshallplan

Marshallplan
Het Marshallplan is een hulpprogramma voor Europa van de toenmalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken George C. Marshall. Het Marshallplan (officieel European Recovery Plan, ERP) is gericht op de economische wederopbouw van de door de Tweede Wereldoorlog getroffen landen in Europa en is uitgevoerd in de periode tussen 1948 en 1952. De hulp van het Europese herstelplan bestaat uit geld, goederen, grondstoffen en levensmiddelen, deels in de vorm van lening, deels als gif
 
Prijsvraag Posters
Om het Marshallplan onder de aandacht te brengen is een prijsvraag uitgeschreven voor het ontwerpen van een affiche met als thema ‘Intra-European Cooperation for a better Standard of Living’. Een jury koos uit 10.000 posters de beste 25. De officiële prijsuitreiking heeft plaats gevonden op 15 mei 1950 in Parijs. De Nederlander Reijn Dirksen won de eerste prijs. De tweede prijs was voor een Zwitser en de derde voor een Italiaan. Er zijn 7 vierde prijzen en 15 vijfde prijzen uitgereikt [i].
Niet alleen won een Nederlander de eerste prijs, ook vier andere Nederlanders vielen in de prijzen (zie tabel 1 en 2).

[i] Op de website van de George C. Marshall Foundation zijn de winnaars op volgorde van de prijzen vermeld.

Kühn en Mouton, drukkers van de posters
Elf van de 25 posters van de serie van het Marshall plan zijn gedrukt door Gebr. Kühn en Zoon in Rotterdam. Bij vijf posters wordt als drukker Mouton uit Den Haag genoemd.
De posters die door Kühn zijn gedrukt hebben op de rand van het affiche de tekst: „Printed in the Netherlands by Kühn en Zoon, Rotterdamˮ.
De drukkerij Kühn in Rotterdam is genoemd naar Carl Gustav Kühn (1865-1913). Het is vooral een drukkerij van handelsdrukwerk Zij drukken affiches, etiketten, wikkels, kalenders, reclamedrukwerk en andere zaken voor het bedrijfsleven. Het drukken en uitgeven van prentbriefkaarten speelt een ondergeschikte rol bij deze drukkerij. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben zij gedrukt, onder meer een affiche voor de Winterhulp. Het K-nummer van de drukkerij is K 2048. De firma is gevestigd aan de Crooswijksche Singel in Rotterdam. De periode van werkzaamheid is van 1880 tot 1976.
Op de posters gedrukt door Mouton staat de tekst: Lithography by Mouton Cy, The Hague. De drukkerij is gevestigd aan de Herderstraat 5 in Den Haag. In 1900 noemt de firma zich stoom- en snelpersdrukkerij en werkt in boekdruk, steendruk en koperdruk en aluminiumdruk. In 1914 gaat de drukkerij bankbiljetten drukken. Ook het drukken van affiches en plattegronden behoort tot de werkzaamheden. De periode van werkzaamheid strekte zich uit van 1884 tot 1970.

Prentbriefkaarten
Zes van de 25 posters zijn op Nederlandse prentbriefkaarten afgebeeld. Er zijn twee uitvoeringen van de adreszijde bekend. Type A met het woord BRIEF-KAART. in het postzegelvak en type B met het woord DRUKWERK boven de deelstreep.
Wie de series Nederlandse kaarten heeft uitgegeven en gedrukt, is niet bekend. Mogelijk levert de vormgeving van de adreszijde een mogelijkheid om de waarschijnlijke drukker(s) te traceren.
Ook Italië, Frankrijk en Duitsland gaven kaarten uit met afbeeldingen van posters. Voor zover bekend gaven alleen Duitsland en Italië kaarten van andere posters uit dan Nederland.
In 2005 bij de 55e “Internationale Filmfestspiele” in Berlijn is een serie van ten minste zes kaarten uitgebracht met posters van de prijsvraag uit 1950.
De ontwerpen van Griekenland, behoren niet tot de winnaars van de prijsvraag uit 1950, maar een uitgever in Griekenland gaf wel drie of meer gratis kaarten uit met Griekse posters van het Marshallplan.

Bekijk de PDF voor alle afbeeldingen.
 
Bronnen

• The George C. Marshall Foundation, z.j. Intra-European Poster Competition 1950. https://www.marshallfoundation.org/the-marshall-plan/history/marshall-plan-poster-contest/
• Stadsarchief van Rotterdam.
• Le Plan Marshall 1947-1952 dans les collections patrimoniales. Médiathèque l’Apostroph. 2017. 35 p. https://mediatheque.chartres.fr/
• Affiches voor het Marshall-plan. Dagblad Het Binnenhof 21 september 1950.
• Jo Spier, 1949. Het Marshallplan en U. Persdienst van het Ministerie van Economische Zaken i.s.m. de Rijksvoorlichtingsdienst. 18 p.
  

Noord-Brabant en Limburg in 1906.
De beroemde prentbriefkaarten van Berkers Verbunt.
 
Onlangs is een rijk geïllustreerd boek uitgekomen over de drukkerij, kunsthandel en uitgeverij Berkers-Verbunt. Het boek is op 19 november 2023 gepresenteerd in de Oranjerie van het museum Klok en Peel in Asten.
Berkers-Verbunt is een boek- en handelsdrukkerij in Asten in Noord-Brabant.  Ze heeft bestaan van 1905 tot 1907 en is bekend door de uitgave van een serie van 675 genummerde ansichtkaarten van Noord-Brabantse en Noord-Limburgse dorps- en stadsgezichten.
 
De auteurs zijn Jac. Biemans, Frans van Lierop, Johan Pullens en Jan Spoorenberg.
Uitvoering: hardcover, formaat 320×240 mm, 416 pagina’s, full colour. De prijs is 39,95 Euro.
Het boek is verschenen bij de uitgever Pictures Publishers in Woudrichem en is bij de uitgever te bestellen.

Bestel de publicatie bij de uitgever (klik hier)

Samenvatting
In 1906 zet de Astense boekhandelaar en drukker Janus Berkers met zijn compagnon Aloïsius Verbunt een gewaagd plan op. Ze maken bekend meer dan 1 miljoen prentbriefkaarten met dorps- en stadsgezichten van Noord-Brabant en Limburg op de markt te brengen.
Dat jaar gaan fotografen op pad om in totaal 80 dorpen en steden in beide provincies (en het Gelderse Hedel) aan te doen om mooie gebouwen, straten en mensen op de gevoelige plaat vast te leggen. In totaal verschijnen er zo 675 genummerde prentbriefkaarten van Kunsthandel Berkers Verbunt uit Asten.
In dit boek is deze beroemde serie prentbriefkaarten voor het eerst bijeengebracht. De in Nederland unieke collectie is het resultaat van decennialang speuren. Aan de beschrijving van elk van de plaatsen en de afzonderlijke kaarten gaan inleidingen vooraf over de tijd rond 1906, over de ontwikkeling van de prentbriefkaart en natuurlijk over het uitgevershuis Berkers Verbunt.
De auteurs, allen geïnteresseerd in de regio, haar geschiedenis en prentbriefkaarten, hebben zo een bijzonder boek gemaakt dat voor geïnteresseerden in de geschiedenis en heemkunde van Noord-Brabant en Limburg van grote waarde is. Het stelt u in staat een boeiende wandeling te maken door onze dorpen en steden anno 1906.
 
De volgende plaatsen komt u tegen in het boek: Aarle-Rixtel, Asten, Asten-Ommel, Beek en Donk, Beesel, Berlicum, Besoyen, Best, Boekel , Boxtel, Budel, Capelle, Coudewater, Den Dungen, Deurne, Dinther (Zie ook Heeswijk), Drunen, Eindhoven Eerde, Elshout, Erp, Geldrop, Gemert, ’s-Grevelduin-Capelle, Haelen, Handel, Hazeldonk , Hedel (Gld.), Heesch, Heeswijk (zie ook Dinther), Heeze, Helden, Helden-Panningen, Helenaveen, Helmond, ’s-Hertogenbosch, Heythuysen, Horn, Kaatsheuvel, Keldonk (molen), Kessel, Klepperman, Leende, Lierop, Lieshout, Liessel, Lith, Lithoyen, Loon op Zand, Maarheeze, Maasniel, Meijel, Mortel, Nederweert, Nederwetten, Nieuwkuijk, Nistelrode, Oirschot, Ommel, Oss, Reuver, Roggel, Rosmalen (zie Coudewater), Schijndel, Sint-Michielsgestel, Sint-Oedenrode, Soerendonk, Someren, Sluis, Sprang, Stipdonk, Swalmen, Tilburg, Uden, Valkenswaard, Veghel, Vlierden, Vlijmen, Volkel, Vrijhoeve-Capelle, Vught, Weert, Wijbosch, Woensel en de Zuid-Willemsvaart.

Een kaart uit de kringloopwinkel voor 10 Eurocent
De missie van de 31 kringloopwarenhuizen  van Het Goed is werk maken door hergebruik. Ze geven zo gebruikte spullen een tweede leven.  In het Kringloopwarenhuis aan de Edisonstraat 104 in Zoetermeer kocht ik onlangs onder meer een kaart van de uitgever BIRI voor 10 Eurocent . Alle wenskaarten (“dubbele kaarten”) kosten daar € 0,25 en de gewone prentbriefkaarten € 0,10. Bij sommige kaarten was het prijskaartje op de beeldzijde geplakt.  Dit wordt door de verzamelaar wellicht als een beschadiging gezien. Maar het prijskaartje er af halen leidt vrijwel zeker tot een beschadiging van de kaart. Ook het versturen van deze kaart met de prijs op de afbeelding zal de ontvanger waarschijnlijk verbazen.
Ik beschouw het prijskaartje op kaart maar als een extraatje.  Het geeft aan in welke kringloopwinkel de kaart is gekocht en dus aan een tweede leven in mijn verzameling is begonnen en je weet hoe duur de kaart was in het jaar van aankoop. En dat is in dit geval 2023.

Een opmerkelijk familiebericht in de krant

Een uitzonderlijke prentbrief kaart uitgegeven door Musée d´Art Moderne met de titel „ NRC HANDELSBLAD Woensdag 1 oktober 1980  Familie-berichten ˮ laat naast een aantal berichten over geboorten, ook een deel van een rouwadvertentie zien. De kaart is geen fantasie, maar echt een gedeelte uit die krant. De tekst op de  adreszijde van de kaart luidt „Geboren: Renee Margriet : 1980 Thijs van Kimmenadeˮ en „Thijs van Kimmenade, Schutsboomsestraat 16, 5763 BR Milheeze NL tel. 04924-1955ˮ. De tekst van de geboorte van een dochter van Thijs van Kimmenade is iets anders dan de andere familieberichten over geboorten in het NRC-Handelsblad, omdat alleen de vader is vermeld. Thijs van Kimmenade (1946-2023) is beeldhouwer, fotograaf en conceptueel kunstenaar. In 1980 verschijnt van zijn hand een boek met een titel die vrijwel overeenkomt van de tekst op de adreszijde. De titel is: Geboren: Renee Margriet : 29 september 1980, Thijs van Kimmenade, Schutsboomsestraat 16, 5763 BR Milheezeˮ. Het boek is uitgegeven door Galerie Jack Visser in Amsterdam in een oplage van 10 genummerde en gesigneerde exemplaren met een omvang van 168 bladzijden (bron Koninklijke Bibliotheek). De advertentie is zeer waarschijnlijk geplaatst naar aanleiding van de „geboorteˮ van dit boek en niet van zijn  dochter.
De kaart is echter niet uit 1980, maar is verschenen naar aanleiding van een tentoonstelling in 1991: „Thijs van Kimmenade, t/m 20 april in Galerie Van den Berg, Verwersstraat 40, 's Hertogenbosch. Di t/m za 13-17u.ˮ Bas Roodnat schrijft over deze tentoonstelling in het NRC-Handelsblad het volgende „ In de advertentierubriek familieberichten van deze krant verscheen op 1 oktober 1980 een kleine annonce waarin Thijs van Kimmenade vanuit het Brabantse Milheeze de geboorte van zijn dochter Renee Margriet meldde. Deze mededeling heeft na ruim tien jaar nog iets van zijn actualiteit behouden: het desbetreffende stukje krantepagina van toen is verwerkt in een ansichtkaart uit een serie. Een ander exemplaar laat de vader achter een gedekte tafel zien. Dat wil zeggen, dat hij heeft plaatsgenomen aan een met schilderslinnen bespannen frame waarop vier borden staan die gevuld zijn met gerechten in de Stijlkleuren rood, geel, blauw en wit. Het bestek bestaat uit penselen en potloden. De titel van deze voorstelling is Malzeit ; het ontbreken van de letter h in het Duitse woord veroorzaakt dan een met de compositie verweven woordgrapje. Ook de andere kaarten in de serie laten zien dat Van Kimmenade doende is met kleine absurdismen in de geest van het speelse surrealisme van de Belgische schilder René Magritte. Naar hem vernoemde hij indertijd zijn inmiddels tienjarige dochter. De reeks kaarten werd uitgegeven door de Bossche Galerie Van den Berg waar nu 45 van zijn meest recente werkstukken worden getoond: beelden, wandobjecten, fotografie en kleine installaties.
René Magritte (1898-1967) is een bekende Belgische surrealistische kunstschilder. Hij speelt ook veel met taal, zoals het kunstwerk met de titel 'Ceci n'est pas une pipe' (dit is geen pijp) onder een realistisch geschilderde voorstelling van een pijp uit 1929. René Magritte zegt hiermee dat deze afbeelding geen pijp is, maar een schilderij, waarop een pijp is afgebeeld.
 
Bronnen
Bas Roodnat, 1991. Dada-element in visuele ironie van Van Kimmenade. NRC-Handelsblad Dinsdag 2 april 1991

De aankoop van de week is deze keer een mapje. Een mapje met daarin de vijf eerste kaarten uit de serie De Zilveren Spiegel met illustraties van Wim van Nieuwenhoven Jr. Hierboven een afbeelding van de voorkant van het mapje. Hieronder een afbeelding van de achterkant van het mapje.

Het mapje had ik nog nooit gezien, de vijf prentbriefkaarten die er in zitten zijn wat bekender.

Meer informatie over dit mapje, en de andere vijf mapjes die de serie compleet maken, is terug te vinden in Prentbriefkaarten Magazine 158, wat later deze maand verschijnt.

​EW

Kunstenaar en illustrator Bernard Leemker
Clowntjes-series

Biografie
Bernard Leemker is geboren als Bernardus Hendericus Josefus Leemker in Groningen op 8 oktober 1899. Hij is de zoon van de lithograaf Hermannus Henricus Leemker en Johanna Maria Omloo. In oktober 1913 verhuist het gezin van Groningen naar Den Haag. Het gezin bestaat op dat moment uit beide ouders, vijf dochters en twee zonen. Bernard Leemker is de oudste zoon.
In Den Haag heeft hij zichzelf opgeleid tot schilder, illustrator en reclametekenaar. Onderwerpen in zijn werk waren onder meer de Spaanse cultuur, biljartspelers en clowns. Geïnspireerd door de schilders Piet van der Hem en Willy Sluiter ontwikkelde hij een eigen karakteristieke stijl. Ook schilderde hij havengezichten landschappen en rivierlandschappen. Hij overleed in 1990 in Den Haag.
Hij maakte illustraties voor legpuzzels, kranten, bordspellen, prentbriefkaarten, kleurboeken, tijdschriften en affiches. Hij is overleden in 1990 in Den Haag.
 
Tentoonstelling
Van 26 september tot en met 17 oktober 1942 had Bernard Leemker een tentoonstelling in Kunsthandel De Bron in Tilburg; samen met de kunstenaars M.H. Mackenzie, L. Stutterheim, Jan Korthals en Pleun Betist. Een recensie in de Nieuwe Tilburgsche Courant van 30 september 1942 beoordeelt zijn werk als volgt: “Bernhard Leemker tenslotte, exposeert met figuurschilderijen, die zonder uitzondering origineel van opzet zijn en getuigen van een voorliefde voor kleurrijke composities. Het doek „Spaansche fruitmarkt" b.v. zou men kunnen beschouwen als een stilleven met origineelen achtergrond van gebouwen en figuren, want de nadruk wordt hier gelegd' on de uitgestalde vruchten in een fruitkraam. "Markt te Middelburg" legt den nadruk op de figuren van eenige Zeuwsche boerinnen in hun typische kleederdracht. Ook hier treft de verdienstelijke achtergrond, die op gave wijze harmonisch ineenvloeit.

Prentbriefkaarten

Het oeuvre van Bernard Leemker op prentbriefkaarten is niet erg groot, maar wel origineel en humoristisch. Op één na zijn alle kaarten onderdeel van Clowntjes-Series:  vier groot-formaat kaarten uitgegeven in of vlak na de Tweede Wereld oorlog door Dorco (G.C.T. Van Dorp & Co.) in Den Haag en vier series van zes kaarten elk van klein formaat, getiteld De fietstocht, de schaatstocht, De schilders en Een dag uit vissen.  Op één kaart uit de serie De schilders staat als uitgever Stichting Blindengeleidefonds voor Wolfhonden in Arnhem. De series van 6 kaarten kosten 1 gulden per serie.
De groot formaat kaarten zijn gedrukt door Brouwer & Co. uit Delft (K 706), een van de kaarten uit de serie De Fietstocht heeft in postzegelvak het kennummer K 744 van drukkerij De IJsel (Borst) uit Deventer.

Van de tweede en laatste serie zijn ook kleurboeken verschenen: Het Clowntjes Kleurboek. Een dag uit vissen en De Schaatstocht. De uitgever is Dorco uit Den Haag. De inhoud bestaat uit drie kleurenplaten en zes zwart-wit platen om zelf in te kleuren.
 
Twee series
Alle kaarten van klein formaat die zijn beschreven, zijn in 1952 of later door de post verstuurd. De titels zijn in de nieuwe spelling. De ene kaart van De Fietstocht met K-nummer K 744 is van in of vlak na de oorlog. Vrijwel zeker is dit een oudere serie, dan die uit de jaren 50. Een advertentie in de Encyclopedie van de Nederlandse Prentbriefkaart in de oude spelling bevestigt deze veronderstelling.
 
De tekst van de advertentie luidt:
“Weer leverbaar onze unieke
Clowntjes Prentbriefkaarten No. 90140
4 series à 6 kaarten, getiteld
De Schilders
De Schaatstocht
Een dag uit Visschen
De Fietstocht
met geestige voorstellingen naar ontwerpen van Bernard Leemker
Minimum afname 150 stuks per serie
Prijs f. 5,- per 100 stuks
Detailverkoopprijs f. 0,10 per stuk
G.C.T. van Dorp & Co. N.V.
Prinsegracht 83/85 – ’s-Gravenhage
Kantoorbehoeften - Tekenmaterialen - Spelen”
 
De titel van de derde serie staat in deze advertentie nog in de oude spelling. Volgens Haverkate is deze eerste serie verschenen in 1946.
 
Art Unlimited.
De enige andere kaarten die van hem bekend is, is een repro van een affiche voor Drie Hoefijzers Bier, uitgegeven door Art Unlimited onder nummer A9298.

Bekijk de PDF met alle figuren.

Bronnen

• Ganzenboom, 1942. Schilderijen-Expositie Kunsthandel „De Bron". Nieuwe Tilburgsche Courant 30 september 1942.
• H.J. Haverkate, 1996. Dorp & Co., G.C.T. van. In: Encyclopedie van de Nederlandse prentbriefkaart. VDP. D-17-D-18.
• Anoniem. Over de kunstenaar Bernard Leemker. https://gallerease.com/nl/kunstenaars/bernard-leemker__6aae757e9508
  

Mapje met “Keep Calm and Carry On”

Het mapje is een doosje met een venster dat 32 kaarten bevat met de afmetingen 100 mm x 140 mm. De titel is POST CARD. Verder zijn er geen gegevens vermeld, wel staan er afbeeldingen van 45 kaarten op het mapje, waarvan 19 kaarten in het mapje voorkomen. Drie kaarten op het mapje hebben de tekst Keep Calm and Carry On. Dit is een Engelse poster uit 1939 en heeft te maken met het uitbreken van de oorlog.

Alle afbeeldingen die op het mapje voorkomen, zijn ook bekend als prentbriefkaart, vergelijkbaar met de kaarten uit het mapje. Zeer waarschijnlijk zijn deze kaarten ook afkomstig uit mapjes.
De adreszijde is vrij typisch met 6 vierkante vakjes links boven (in gebruik voor de datum), een postzegelvakje als een blanco postzegel en vijf adreslijnen van gelijke lengte. De achtergrond kleur van de adreszijde geeft de suggestie dat het om een oude beduimelde kaart gaat.
 
Reconstructie
Op basis van het afgebeelde mapje met inhoud en enkele bronnen op internet, kunnen drie mapjes als bron voor de omslag gereconstrueerd worden, het zijn een mapje met “Keep cal mand carry on”, Amerikaanse oorlogsfoto’s en -posters,  strip- en gamefiguren. Dan blijven er van de 45 nog 10 over. Acht er van zijn reclameaffiches van onder meer Coca Cola, American Weekly, Vespa en Dubble Bubble Gum, de andere twee zijn van The Beatles and Michael Jackson. Vermoedelijk gaat het om twee verschillende mapjes en komt het totaal aantal mapjes op vijf stuks met 32 kaarten per mapje.
Als losse kaarten zijn ook bekend foto’s  van de Rolling Stones, Elvis Presley en Bob Dylan. En kaarten met reclameaffiches voor Budweiser Lager Beer en Grafoni Columbia.

Lees het verhaal met alle afbeeldingen in de PDF.

Bronnen

• Lodewijk van Duuren, 2020. 35 jaar Super Mario Bros. Blog VDP. Kaart van de maand oktober 2020. www.prentbriefkaarten.info.
• Carti postale / Felicitari - Noi  https://www.anticlicolibris.ro/230-carti-postale-felicitari-noi

Uitgeverij Tango en Cocktail Comix

Uitgeverij Tango in Leiden gaf in 1973 een mapje met 12 prentbriefkaarten uit van 12 striptekenaars (zie tabel 1).  Van tien kaarten is de striptekenaar bekend, van 2 kaarten zijn de tekenaars niet bekend. Het ontwerp van de adreszijde is gezien het postzegelvak geheel of gedeeltelijk van Joost Swarte.
 
Uitgeverij Tango
In juli 1973 is Uitgeverij Tango, onderdeel van A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij N.V. opgericht. Juli. De uitgeverij heeft maar kort bestaan, want in 1975 is A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij B.V. als productgroep ondergebracht bij Samsom Uitgeverij B.V. te Alphen a/d Rijn en is Uitgeverij Tango opgeheven. Tango is, net als Sijthoff, gevestigd in de Doezastraat 1 te Leiden en regelmatig aangeduid als ‘die wilde dochter van de ouwe Sijthoff’.
In de korte periode van haar bestaan profileerde Tango zich met een zeer gevarieerd, controversieel, en ludiek fonds. Spraakmakende titels waren Fred Haché Show-boek (1973) van Wim T. Schippers en Gied Jaspers en “Aan die vuile viezeriken van de VPRO... en andere vrolijke brieven”, een bloemlezing uit de brieven die de VPRO kreeg naar aanleiding van haar Barend Servet-shows.
Ook gaf Tango een serie van zeven delen van Eric de Noorman uit van Hans G. Kresse (heruitgaven) en Horre, Harm en Hella geschreven door Andries Brandt. Hij is bekend van Nederlandse krantenstrip en tekststrip met dezelfde naam van de Toonder Studio’s.
 
Cocktail Comix
Op de adreszijde van de kaarten uit het mapje staat in vier talen “Leest Cocktail Comix”. Dit is de titel van een stripboek van Joost Swarte met bijdragen van negenn striptekenaars, eveneens uitgegeven door Tango in 1973. Op de omslag van  Cocktail Comix staat "Stuntelaars, schelmen, spotvogels, stakkers & spionnen samengebracht in 'n scala van strips door Bill Bodewes, Harry Buckinx, Evert Geradts, Ever Meulen, Peter Pollmann [Peter Pontiac], Marc Smeets, Armand Stijnen, Joost Swarte en Willem". Alleen Aart Clerkx van de kaart met Aat van Ramp komt niet in bovenstaand lijstje voor. En over de auteur Willem is enige verwarring. De KB noemt Willem als illustrator van het boek, maar verbindt dat aan de striptekenaar Willem Verburg die niet bekend is als tekenaar van een kaart. Echter de tekenaar Bernard Holtrop, die zijn werk ondertekent met Willem, is een van de tekenaars van de prentbriefkaarten.

Lees het blog met alle afbeeldingen in de PDF.
 
Bronnen

• B.P.M. (Berry) Dongelmans, 2007-2008. Het Sijthoff-archief digitaal beschreven. De Boekenwereld Jaargang 24. Op DBNL.
• Nieuwsblad van het Noorden, 1974. Tango, buitenbeentje van ‘conservatieve’ Sijthoff. N.v.h. N. 18 januari 1974.

Japanse autofabrikant Toyota
 
De kaart hoort mijn inziens zeker thuis in een verzameling auto-kaarten, al is het de adreszijde die daarbij de doorslag geeft. Het is een reclamekaart met een frankeermachinestempel uit Leidschendam uit het jaar 1976. Een deel uit de gedrukte brieftekst maakt duidelijk waarom op de beeldzijde een bos bloemen staat “Deze tuil bloemen afgebeeld op deze kaart maar vergroot tot poster ligt 9, 10 en 11 september a.s. voor u klaar in onze showroom ter herinnering aan het rijke boeket Toyota’s dat u daar heeft gezien.” De brief is ondertekend door Louwman & Parqui Binkchorstlaan 174. Den Haag Veursestraatweg 280, Leidschendam Toyota Dealer.
Louwman en Parqui halen in 1964 de eerste Toyota naar ons land. De auto is van het type Crown, in 3 uitvoeringen: Crown, Crown demi de luxe en Crown de luxe. De Toyota Crown is een automodel dat geproduceerd wordt door de Japanse autofabrikant Toyota sinds 1955.
Sakichi Toyoda (1867-1930) was de grondlegger van de Toyota-fabrieken.  In 1933 start zijn zoon Kiichiro een autoafdeling binnen de weefmachinefabriek van zijn vader. In 1937 wordt de Toyota Motor Corporation opgericht. Let op Toyota in plaats van Toyoda. Om Toyota te schrijven in het Katana-schrift heb je acht penseelstreken nodig en dat brengt volgens japanners geluk.

Bronnen
Frans Jacobs, 2023. Hoe de Toyoda-familie de basis legde voor Toyota. Autoweek.

Planetarium in Franeker
 
Op 19 september 2023 is het Eise Eisinga Planetarium in Franeker is door Unesco uitgeroepen tot werelderfgoed. Het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium is een uitstekend voorbeeld van een technologisch ensemble dat een bewegend schaalmodel van het zonnestelsel toont zoals dat bekend was aan het eind van de achttiende eeuw. Het illustreert duidelijk een bijzonder moment in de geschiedenis van de wetenschap en in het begrijpen van het heliocentrische model van het zonnestelsel (toelichting Unesco). Het planetarium is één van de kleinste gebouwen op de werelderfgoedlijst, waar in totaal meer dan duizend monumenten op staan.
 
Het planetarium is tussen 1774 en 1781 vervaardigd door de Friese wolfabrikant en amateurastronoom Eise Eisinga en is daarmee het oudst werkende planetarium ter wereld.
Eisinga bouwde het planetarium in zijn woning in Franeker. Het astronomisch uurwerk, aangedreven door een slingeruurwerk, is in de woonkamer gebouwd. Het geeft een actueel beeld van de posities van de zon, de maan, de aarde en de vijf andere planeten die destijds bekend waren.
 
Er zijn vele prentbriefkaarten uitgegeven van het planetarium in Franeker. De afgebeelde kaart is omstreeks 1900 uitgegeven door Westerbaan’s boekhandel in Franeker.

Hertogelijk Slot in Schwerin (Stadzijde)
 
De drukkerij en uitgever E. de Bont & Zoon in Rotterdam gaf circa 1900 een kaart uit van het hertogelijk slot in Schwerin (Mecklenburg). Op zich is het opmerkelijk dat een Nederlandse uitgever een kaart uitbrengt van een stad in het buitenland. Maar in dit geval is de aanleiding voor deze uitgave wel voor de hand liggend. Want op 16 oktober 1900 deelt Koningin Wilhelmina haar verloving met Zijne Hoogheid Hertog Hendrik van Mecklenburg-Schwerin aan. Opmerkelijk is wel dat dit voor zover bekend de enige prentbriefkaart is die E. de Bont & Zoon heeft uitgegeven.
 
Prins Hendrik
Prins Hendrik de echtgenoot van Wilhelmina komt uit een aanzienlijk Duits geslacht, verbonden aan het afgebeelde slot in Schwerin. In het krantenbericht over de verloving staat de volgende tekst:
“Hertog Heinrich, Wladimir, Albert, Ernst van Mecklenburg-Schwerin werd 19 April 1876 te Schwerin geboren. Hij is luitenant à la suite van het Pruisische garde-jagerbataljon, à la suite van het regiment fuseliers van Mecklenburg no. 90. Hij is de zoon van Hertog Frederik Frans II en de Groothertogin douairière Marie, geboren Prinses van Schwarzburg. De oom van den tegenwoordigen Groothertog van Mecklenburg-Schwerin, hertog Johann Albert, is gehuwd met prinses Elisabeth van Saksen-Weimar, dochter van Prinses Sophie der Nederlanden, de vorstin, die den groothertog van Saksen jaarlijks op zijn reis naar Scheveningen vergezelt. De aanstaande Prins-Gemaal is de halve broer van dezen hertog Johann Albert. Om dit te verklaren, dient men te weten, dat de Prins-Gemaal een kind is uit het derde huwelijk van den grootvader van den regeerenden groothertog.” Prins Hendrik groeide op in het slot van Schwerin, maar ging later op zich zelf wonen in een villa in Schwerin.
Tijdens de november-revolutie van 1918 is het vorstenhuis Mecklenburg-Schwerin afgezet.
 
Werkbezoek Willem-Alexander en Maxima
In 2019 brengen koning en koningin een bezoek aan Schwerin. Na kennismaking met de minister-president gaat het gezelschap naar de oranjerie van het voormalige groothertogelijke slot in Schwerin, dat als een sprookjesachtig kasteel aan de rand van het historische stadscentrum is gebouwd. Van de oorspronkelijke inventaris van het slot is niet veel over, mogelijk bevindt zich in Paleis Het Loo meer dan in Duitsland. Toen Hendrik een villa in Schwerin betrok, nam hij stoelen mee uit het slot. Vlak voor zijn huwelijk met koningin Wilhelmina, in 1901, laat hij de inboedel van zijn villa naar Het Loo overbrengen. Indrukwekkend is de lijst met wat uit Schwerin naar Apeldoorn is: opgezette krokodil, apenschedels, prenten en schilderijen, maar ook de eikenhouten stoelen met leren bekleding, versierd met het wapen van het groothertogdom, afkomstig uit het Slot.
 
Prentbriefkaart
De kaart van E. de Bont heeft een vrij uitzonderlijke vormgeving. De twee zwarte randen links en onder de foto geven het effect van een derde dimensie. De gebruikte foto is zeer waarschijnlijk door een Duitse fotograaf gemaakt. Er zijn veel oude Duitse kaarten die grote gelijkenis vertonen met de Nederlandse kaart, maar op één na ontbreken de vier zwanen in het water voor het slot. Die ene kaart is een maneschijnkaart van de uitgever Wilhelm Greve Postkarten-Verlag, Berlin S.W.
 
Bronnen

• Max vandaag, 2019. Van Duitsen bloed. 20 mei 2019.
• De Courant, 1900. Vervolg der Nieuwstijdingen. De Koningin verloofd. 17 oktober 1900.

 
Lodewijk van Duuren

Heinr. Weisweiler, Düren
 
Op een Duitse kaart met een fantasie-afbeelding is op de adreszijde een blauwe opdruk Briefkaart. geplaatst en geheel links de opdruk: Leverancier Heinr. Weisweiler, Düren Rheinland. Bij leverancier denk je in eerste instantie aan een reclamekaart, maar bedoeld is uitgever Heinrich Weisweiler uit de Duitse plaats Düren. Het betreft hier een in Nederland geïmporteerde kaart die in 1901 is verstuurd van Schiedam naar Goes. De Duitse fantasiekaart is door een overdruk bruikbaar gemaakt voor de Nederlandse markt.
 
Er zijn echter ook twee prentbriefkaarten bekend van Heinr. Weisweiler met het woord Briefkaart boven de adreslijnen. De een met het portret van Prins Hendrik van Mecklenburg-Schwerin en de ander met portretten van Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik. Op beide kaarten staat de tekst “Eenigste Leverancier voor Holland Heinr. Weisweiler, Düren (Rheinland).”

Het totaal aantal kaarten dat van deze uitgever bekend is, is niet bijster groot, naast de drie bovengenoemde kaarten is er ook nog een Duitse kaart van een hotel in Essen a.d. Ruhr bekend.
 
Boekenlegger
In de collectie Brieven en Documenten van het Van Gogh Museum (b 5269 V/1994), bevindt zich een boekenlegger, waarop de achterzijde een bijbeltekst uit Spreuken en de naam Theo staat. De boeken is aan de Theo van Gogh, de broer van Vincent toegeschreven. Opvallend aan deze boekenlegger is dat de randversiering qua uitvoering geheel overeenkomt met de randversiering van de kaart van Heinr. Weisweiler. Deze boekenlegger is zeer waarschijnlijk van dezelfde drukker als de kaart en misschien ook wel van dezelfde uitgever.

Lees het blog in de PDF met alle afbeeldingen.

Lodewijk van Duuren

Kaart met reclame voor Delpher
 
In de openbare bibliotheek van Leiden lag vrijdag j.l. een stapeltje kaarten met een afbeelding van een krant met de titel op de beeldzijde “Ontdek het verleden Begrijp het heden”.
Op de adreszijde staat linksboven een QR-code en de tekst: “Lees op delpher.nl over vrouwenrechten in de krant van 1970”.
 
Delpher
Delpher is een website ontwikkeld en wordt beheerd door de Koninklijke Bibliotheek, die hiervoor samenwerkt met diverse bibliotheken en instellingen. De teksten komen uit de collecties van diverse wetenschappelijke instellingen, bibliotheken en erfgoedinstellingen.
Momenteel vind je hier ruim 1 miljoen boeken, ruim 1,7 miljoen kranten (waaronder de eerste Nederlandse krant uit 1618), 12 miljoen tijdschriftpagina’s en 1,5 miljoen radiobulletins.
 
Kaart
Op de kaart staat behalve de krantenkop Dolle Mina’s willen „baas in eigen buik zijn”, 24e jaargang no. 273 en maandag 16 maart 1970. Volgens Delpher zijn er tien verschillende kranten met berichten over de actie van Dolle Mina’s.  Alleen het Algemeen Handelsblad heeft deze titel boven het bericht staan en ook het jaargang en nummer komen overeen met deze krant. De overige tekst op de kaart is onleesbaar en de titels “Primeur” en “Het weer vandaag” komen niet in de echte krant voor.
 
Boomerang
Bij enig speurwerk naar het jaar van uitgifte van deze krant, blijkt dat de kaart er één uit een serie van vier Boomerang-kaarten uit 2022 is. De nummers van alle vier kaarten is P10-22. De kaart uit de bibliotheek is zeer waarschijnlijk ook een Boomerang kaart, maar alleen het gedeelte linksboven op de kaart is blijven staan, en verder niet het logo en nummer van de Boomerang-kaart. Heeft de Koninklijke Bibliotheek of Boomerang wellicht deze “anonieme” kaarten aan openbare bibliotheken geleverd.

Lees de PDF met alle afbeeldingen

Fotograaf Ir. W. Voerman
 
Willem Voerman, Hattem
Willem Voerman stuurt vanuit Hattem in 1936 een nieuwjaarskaart naar de familiehonig in Huizen (N.H.) met een adreswijziging. Het nieuwe adres is Polluxstraat 15 in Hilversum. Op de nieuwjaarskaart met een foto van pijlkruid staat op de adreszijde: 136. PIJLKRUID Foto: Ir. W. Voerman. Willem Voerman is de jongere broer van Jan Voerman Jr., de tekenaar van de bekende plaatjes van een aantal Verkade-albums. Willem Voerman is geboren te Hattem op 28 juni 1894. Hij woonde en werkte in Hattem, Delft, Hilversum, Bilthoven en vanaf 1959 in Epe. W. Voerman is overleden te Apeldoorn op 20 maart 1968. Als kunstenaar is hij aquarellist, tekenaar, keramist, kunstnijveraar en schilder. Vormde zich als tekenaar, schilder en aquarellist zelf, kreeg les van Luigi de Lerma in keramiek. Onderwerpen zijn landschappen, stadsgezichten en architectuur (molens).
Alle gegevens duiden op Willem Voerman als fotograaf van een grote serie ansichtkaarten uit heel het land, maar geen enkele bron noemt hem als fotograaf.
 
Willem Jan Voerman, Zwolle
Tot ik de kaart met Willem Voerman uit Hattem als afzender vond, leek mij Wim (Willem Jan) Voerman (1896-1963) de fotograaf van deze kaart. Aanvankelijk was hij inspecteur bij een verzekeringsmaatschappij. In januari 1927 vestigde hij zich in Zwolle als fotograaf aan Groot Weezenland 6 en was tot 1960 in Zwolle werkzaam als fotograaf. In de jaren dertig maakte Wim Voerman diverse opnamen van stadsgezichten in Zwolle en een serie lantaarnplaatjes van het interieur van de Ambachtsschool aan de Hortensiastraat. In de telefoongids van 1950 staat als zijn activiteit: “foto, kino, projectieb.[-eelden]”.
Wim Voerman heeft voor zover bekend geen ingenieurstitel en daarom schrijf ik de bovenstaande serie kaarten toe aan ingenieur, kunstenaar en fotograaf Willem Voerman (1894-1968).
 
Prentbriefkaarten
De serie kaarten van Ir. W. Voerman zijn echte fotokaarten, waarvoor gebruik is gemaakt van fotopapier met onder de deelstreep een kleine driehoek. Mogelijk is dit papier van de Belgische firma Gevaert. De witte rand om de foto is onregelmatig gekarteld. Sommige kaarten zijn genummerd en andere niet. Het laagst bekende nummer is 136 (pijlkruid), het hoogste 6141 (Delft).
 
Bronnen

• Jeanine Otten, 2001. Van Adrian tot Ziegler. Fotografen in Zwolle 1860-1960. Zwols Historisch Tijschrift 18e jrg (1): 40-47.
• Peter Voerman, 2020. Jan Voerman Jr. Een kunstenaarszoon op eigen benen. https://voermanrahder.com
  

Muziek- of fonokaarten in oude kranten van 1904, 1912 en 1929
 
Limburger koerier 16 november 1904
FRANKRIJK. Nieuwe briefkaarten.
Eene briefkaartennieuwigheid wil eene Fransche firma in den handel brengen. Op eene gewone prentbriefkaart is een zeer dunne, doorschijnen de laag gelatine aangebracht, die voor een grammofoon toebereid is. In het midden van de kaart is een gat, waarmede men deze op de gewone manier aan den fonograaf of grammofoon kan bevestigen. Men kan deze uitvinding natuurlijk niet direct veroordeelen, maar men kan wel aannemen, dat deze nieuwigheid niet veel tot verspreiding van goede muziek zal bijdragen, want de ervaring, die men opgedaan heeft met muziekautomaten en grammofoons, leert dat deze bij voorkeur het aantal straatdeuntjes doen vermeerderen. Een Engelsch blad raadt den politieken candidaten aan om door middel van deze briefkaarten hunne kiezers de verkiezingsredevoeringen te doen toekomen.
 
Zutphensche Courant 4 april 1912
Gemengd Nieuws.
De muziek-briefkaart. Het nieuwste op ’t gebied der muziek zijnde „muzikale” prentbriefkaarten. De prentbriefkaart is met een uiterst dun caoutchouc laagje bedekt, „past in elke grammofoon” en brengt niet minder dan 3000 verschillende aandoenlijke, plechtige of vroolijke nummers binnen het bereik van iedereen die een grammofoon heeft.
Nog een stap verder en de briefkaart brengt ons met de muziek ook de film, „passend in elke cinema” en we behoeven maar ’t een of ander machine af te draaien om voor 5 cent het hoogste op dit gebied in onze huiskamer te vertoonen.
 
Musical Opinion and Music Trades (September 1929) 1)
Messrs. Raphael Tuck are responsible for an amusing and interesting innovation in the shape of gramophone record picture postcards. Measuring 3-inch, these discs play for one minute and cost 3d each.  Several series are already available, and I have heard admirable demonstrations of  „Auld Lang Syne“, „Ye Banks and Braes“, „Annie Laurie“, „Bonnie Banks of Loch Lomond“.  Besides these songs there are orchestral records and cornet and saxophone solos.  One immediate result of these postcards has been the installation of portable gramophones in the smaller stations to demonstrate them!

1. In 1929 startte Tuck de productie van de Gramophone Record Postcards bij Worldecho en deze platenmaatschappij, die maar kort bestaan heeft, is ook bekend als de maatschappij die kortstondig proeven deed met "grote" kartonnen 78-toerenplaten. De series zijn uitgegeven als een sets van 4 kaarten in een envelop.

Paris pittoresque – Het straatleven in Parijs
 
Een bekende en dure serie van meer dan 40 kaarten heeft als titel “Momentopname uit het Amsterdamsche Straatleven”. Ook van Parijs, de hoofdstad van Frankrijk bestaat een vergelijkbare serie.
 
Tante Heiltje stuurt op 19 augustus 1902 een prentbriefkaart met een on-Nederlands tafereel naar Annie Bolle in Driebergen. Het lijkt in eerste oogopslag een Frans straatbeeld met het “Diners-Soupers” op de luifel boven het terras. Op de beeldzijde staat links onder op een schildje PVK Z en het nummer 6171. De letters PVK Z zijn een afkorting van Postkarten-Verlag Künzli in Zürich. Künzli heeft ook kaarten van ’s-Gravenhage uitgegeven met hetzelfde schildje links onder. De verstuurde kaart heeft geen titel, mogelijk om deze kaart ook in Nederland te kunnen verkopen.
 
Een zwart-wit kaart met de titel Paris pittoresque en Marchande d’oranges, uitgegeven door Künzli frères heeft namelijk dezelfde afbeelding (een koopvrouw met sinaasappels) als de in Nederland verstuurde kaart. Deze kaart heeft links onder op de foto in 5 witte cijfers een clichénummer staan. Deze zwart-wit kaarten zijn zeer waarschijnlijk door Stengel in Leipzig gedrukt. De serie geeft een rijk beeld van het straatleven in Parijs met visverkoopsters, zangers, broodbezorgster, bouquinistes langs de Seine, verkoper van kastanjes (marrons), schoorsteenvegers etc.
Er zijn nog meer gekleurde kaarten uit deze serie bekend, die dezelfde adreszijde hebben als de eerst genoemde kaart en in Nederland of Italië zijn verstuurd. Op deze kaarten staat de naam van de serie: “Paris pittoresque” en bijvoorbeeld de titels: “Marchande de journaux” en “Telegraphistes et patissiers.” Mogelijk waren deze kaarten met Franse titels ook in Nederland te koop.
 
De serie bestaat in vier uitvoeringen:

1. Zwart-wit kaarten uitgegeven door Künzli frères in Zürich met clichénummers op de foto. Deze serie bestaat uit minstens 44 kaarten.
2. Ingekleurde kaarten Paris Pittoresque, uitgegeven door Künzli Zürich. Nummers 6166 t/m 6177.
3. Ingekleurde kaarten Paris Pittoresque, sierrand om afbeelding, beeldvullend. Op de adreszijde staat soms reclame voor diverse producten.
4. Ingekleurde kaarten Paris Pittoresque, sierrand om afbeelding, niet beeldvullend. Op de adreszijde of beeldzijde reclame voor diverse producten. Er zijn geen kaarten gevonden zonder reclame.
   

Met betrekking tot het aantal kaarten in bovenstaande tabel zijn de onderstaande gegevens bekend:

• Alle kaarten die in of vanuit Frankrijk gestuurd zijn hebben alleen Carte Postale op de adreszijde staan en hebben alle een titel.
• Een kaart uit Rusland en vijf kaarten uit Nederland hebben Carte Postale op de adreszijde staan.
• Een kaart uit Nederland heeft het opdruk Briefkaart boven Carte Postale staan.
• Een kaart uit Italië en zeven kaarten uit Nederland hebben Carte postale Postkarte en Cartolina postale op de adreszijde staan.
• Twee Nederlandse kaarten met drie talen op adreszijde hebben geen titel op de beeldzijde staan.

Voor de tekst met alle figuren open de PDF.

Ann Pickford, de hoezepoes
 
Op een kaart met een platenspeler en een liggende vrouw ervoor staat op de adreszijde de tekst:
Mag ik mij voorstellen : ik ben Ann Pickford uit Londen. Fotograaf Paul Huf Jr. maakte met mij de hoezen voor Philips’ nieuwe platenserie, de Klassieke Klankjuwelen. Over een paar dagen hoort U hier meer over – en ziet U méér van mij! – in het September nummer van Disco Discussies! Ann Pickford.
Het is een reclamekaart voor “Een nieuw soort grammofoonplaat”. Dit laatste is de titel van een krantenartikel in De nieuwe Limburger van 13 september 1956.
Philips’ Phonographische Industrie heeft een aantrekkelijk nieuwe serie klassieke platen geïntroduceerd. Onder de naam „Klassieke Klankjuwelen” brengt zij volwaardige, grote (30 cm.) langspeelplaten op de markt De eerste reeks bestaat uit vijftien platen, met o.m. het Vioolconcert Op. 61 van Beethoven, Hoogtepunten uit „Tosca”, de 1e symfonie van Brahms Symfonieën van Mozart en Haydn, Sonates van Mozart, Balletsuites van Delibes, en een verzamelplaat met acht alom geliefde kortere werken. Befaamde kunstenaars als Willem van Otterloo met het Residentie Orkest, de violist Herman Krebbers, het Amsterdams Duo, de pianist Hans Henkemans en de organist Feike Asma verleenden hum medewerking aan deze serie. Een aardig aspect van de „Klassieke Klankjuwelen” vormen de platenhoezen. Voor alle hoezen werden afzonderlijke vierkleurenfoto's gemaakt van steeds hetzelfde fotomodel (de Londense Ann Pickford).
 
Hoezepoes
In 1960 schreef Annie M.G. Schmidt, samen met Harry Bannink het lied/gedicht De Hoezepoes. Hieronder de eerste twee coupletten.
Mijn foto staat op elke plaat
Hallo, die de fabriek verlaat
Ik weet van niets, ik ken geen noot
Ik sta op Brahms ten dele bloot
Op elk kwartet in c mineur
Ziet u mijn boezem in majeur
Zo sta ik op 't Brandenburgs Concert van Bach
Met dit gebaar, met deze lach
't Ave Maria van Gounod
Daar sta ik zo, daar kijk ik zo
En op de Pastoraahaale
Wuif ik met deze waahaale
Want heus, die platenindustrie
Die weet van wanten
Geen mens koopt nog een symfonie
Zonder mooie tante
 
Ik ben de juffrouw van de platenhoes
De hoezepoes, de hoezepoes
Op elke drieëndertig minigroove
Kunt u mij zien, van onder of van boven
Zo sta ik op de Valse Triste van Sibelius
De juffrouw van de hoes, hoes, hoes
De juffrouw van de hoes
 
In ‘Hoezepoes’ uit 1961 zingt Conny Stuart op deze tekst over model Ann Pickford die op de hoezen stond van de klassieke Lp’s uit de ‘Favourites serie’ van Philips. Fotograaf van deze hoezen en ook van de hoes van ‘Hoezenpoes’ is Paul Huf Jr.
 
Paul Huf Jr.
Paul Huf Jr. (1924-2002), zoon van acteur Paul Huf Sr., is nog steeds Nederlands meest vermaarde (portret)fotograaf. Hij portretteerde tal van bekende Nederlanders, maar werd ook bekend door zijn reclamefotografie (bijvoorbeeld de campagne Vakmanschap is Meesterschap van Grolsch) en modefotografie. Legendarisch was zijn serie van zestig platenhoezen in kleur, voor klassieke muziek in opdracht van Philips in 1954. Huf maakte ook films, waaronder een documentair portret van schilder Carel Willink (1975). Paul Huf zelf maakte de keuze voor de Londense  Ann Pickford, die in haar dagelijkse leven mannequin is. De bewerkte foto op de kaart is ook gebruikte voor Philips advertenties in de krant.
De foto op de kaart is namelijk een uitsnede en een retouche van de originele foto van Paul Huf (Maria Austria Instituut).
 
Philips
De kaart is een reclamekaart voor Philips én voor het tijdschrift Disco Discussies
Philips bracht de serie platen met klassieke muziek uit onder de naam Favourites series, maar de serie is de geschiedenis in gegaan onder de naam " de SL serie " naar de serienummers van de platen.
Het idee was om naast de gangbare duurdere klassieke platen, een serie goedkope platen uit te geven met daarop al eerder uitgegeven muziek. Om de serie een uitstraling als geheel mee te geven, is er bedacht om het ontwerp van de hoezen geheel uit een foto’s te laten bestaan. Het zou een goedkope productie worden, omdat de kleurendruk betaalbaar was geworden. Maar door de gekozen aanpak bleek het de duurste productie tot op dat moment. De hoezen kregen echter veel aandacht en het idee is door vele maatschappijen nagevolgd.
Deze serie is in haar geheel aangevraagd door het Leidse Prentenkabinet, om te bewaren als voorbeeld van verpakkingsmogelijkheden uit het jaar 1954.
 
Disco Discussies
Decca discussies is het huisorgaan van de Hollandsche Decca Distributie. De uitgever is Hollandsche Decca Distributie in Amsterdam. Het tijdschrift heeft bestaan van juli 1948 tot december 1952 en het verscheen 1× per maand. Na 1952 is het voortgezet als Disco discussies. Later staat op de cover van het tijdschrift Disco Discussies, Nieuws voor grammofoonplatenliefhebbers. N.V. Phonogram. Postbus 25, Amsterdam-C. Het tijdschrift heeft ten minste tot 1962 bestaan.
 
Lees het verhaal met alle figuren in de PDF.
 
Bronnen

• Songtekst Hoezepoes. https://muzikum.eu/nl/conny-stuart/hoezepoes-songtekst
• Maria Austria Instituut. Paul Huf 1924 2002. https://www.maibeeldbank.nl/fotograaf/19
• Gijs van Rij. Philips Favourites Series. De "SL serie". http://muziek.gijs.info/Platen/SLSerie.php
• Ontmoetingen in Limburg. Over Ann Pickford en een „nep”-hors-d'oeuvre. De nieuwe Limburger, 7 augustus 1959.

Lodewijk van Duuren
 

Het verhaal van het standbeeld van Bartje in Assen

Uit een doos dubbelen van een verzamelaar van stad- en gemeentehuizen kocht ik op de contactdag van de VDP een kaart van het standbeeld Bartje. De kaart is uitgegeven door Iwema’s boekhandel in Assen in samenwerking met de uitgever Van der Meulen in Sneek. Bartje is de hoofdpersoon uit twee streekromans van de schrijver Anne Vries. In de tuin bij het gemeentehuis van Assen is in 1954 het beeldje van Bartje onthuld, gemaakt door Suze Boschma-Berkhout. Vandaar dat deze kaart uit een verzameling gemeentehuizen kwam.
Op 4 september 1954 is ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van Anne de Vries het kalkstenen beeldje van Bartje door de schrijver zelf onthuld.  Op de adreszijde van de kaart staat de tekst: Bartje te Assen Jarig op 4 september denkt met gezonde kinderen aan de zieke kinderen. Tradietiegetrouw kwamen gedurende de verjaardag van Bartje kinderen naar het standbeeld om een cadeautje te brengen. Deze cadeautjes werden gegeven aan zieke stadsgenootjes van Bartje
Er staat op de adreszijde ook een reclametekst in kleine letters: Altijd fit met melk van Acmesa en Pedi forma kinder gezondheidschoenen. Acmesa staat voor Asser Coöperatieve Melkinrichting en Stoomzuivelfabriek. De Melkfabriek Acmesa is in 1908 gebouwd en  twee jaar nadat de fabriek in 2005 de deuren sloot, is het pand gesloopt.
In 1969 kocht de heer. B. Ziengs de schoenfabriek van Jan Rouwmaat en begon in het pand de productie van kinderschoenen onder de merknaam Pedi Forma.  Ziengs was geen onbekende in de schoenmakersbranche, want de onderneming Ziengs bestaat al sinds 1947, toen hij een schoenwinkel  en schoenmakerij in  Zweelo, vestigde. In 1953 kocht hij een pand aan de Noordersingel in Assen en vestigde zich vervolgens in deze gemeente.
De postale aspecten van de kaart zijn ook interessant. De kaart is gestempeld met een frankeermachine van de gemeente Assen van het merk Postalia. Merkwaardig dat het jaar en de datum in het ronde gedeelte van het stempel met de tekst ASSEN ontbreekt. Over het frankeerstempel is geheel onnodig een zwarte afdruk van een  machinestempel (verzend per luchtpost) geplaatst. Deze is wel van een datum voorzien: 4 september 1970. In het rechter deel van het rode stempel, stelt de gemeente Assen als industriestad voor, met vliegveld Eelde op 17 km afstand, Hamburg 315 km, Ruhrgebied 250 km en Amsterdam-Den Haag 200 km.
 
Lodewijk van Duuren

Deze week lag er een prachtige kaart van Freddie Langeler in de bus. De kaart is uit 1919 en is bijna 100 jaar geleden op 31 maart 1923 verstuurd van 's-Gravenhage naar Rotterdam.

In dat nummer heeft Lodewijk van Duuren een overzicht gepubliceerd van alle op dat moment bekende kaarten met illustratoren uitgegeven door Weenenk & Snel in (toen nog) Den Haag van 1916 tot en met 1924. De kaart van de week is een mooie aanvulling op die lijst!

Een misdruk van de drukker Trenkler
De kaart van de maand is een kaart van Nijmegen met de Belvedère en het viaduct naar de Belvedère. Het is een bekende locatie die op veel kaarten van Nijmegen staat afgebeeld. De beeldzijde van deze kaart is dus niet bijzonder en geeft geen aanleiding voor de keuze voor de kaart van de maand.
Als je echter de kaart over de korte zijde omdraait, staat de adreszijde op zijn kop. Maar er is meer aan de hand, de adreszijde hoort namelijk niet bij de beeldzijde, maar behoort gedeeltelijk tot een Duitse kaart van een restaurant (bovenaan) en tot een Duitse kaart met de titel Haus Sonnenschein (onderaan). Ook staat de deelstreep uit het midden.
Het nummer op de kaart 20 37164 is van de drukker Trenkler uit Leipzig. De eerste twee cijfers geven aan dat de kaart in 1920 is gedrukt. Zeer waarschijnlijk is Weenenk & Snel de uitgever, want een kaart van Nijmegen, Ruïne Valkhof van Weenenk & Snel (Nummer: Nijm. 85. en drukkersnummer 20 37174) heeft dezelfde uitvoering als de kaart uit Nijmegen. De lettertypen van plaatsnaam en titel van beide kaarten komen geheel overeen.
 
Drukfout
Waarschijnlijk is na het drukken van de beeldzijde, het veel met afbeeldingen verkeerd omgelegd, waardoor niet alleen de zaak op zijn kop kwam te staan en een verkeerde adreszijde op de beeldzijde is gedrukt, maar ook is het geheel ten opzichte van elkaar verschoven.
Het bijzonder is dat deze mislukte kaart toch in de handel is gekomen en waarschijnlijk in Nijmegen te koop was en vanuit Nijmegen verstuurd. Helaas is de plaatsnaam in het stempel niet leesbaar. Wel is de datum en de tijd leesbaar: 10. VIII. 22 12-1 V (10 augustus 1922 van 12 tot 1 voormiddag). Het stempel met zes lijnen is een continuerend machinestempel dat over de gehele breedte van het poststuk stempelt. Een dergelijk stempel is in Nijmegen gebruikt van 1919 tot en met 1922.
 
Zoektocht naar de juiste adreszijde
Een zoektocht naar de juiste adreszijde die behoort bij de beeldzijde met Nijmegen heeft helaas niets opgeleverd. Ook het zoeken naar de beeldzijde van de twee Duitse kaarten was tevergeefs. In ieder geval is mijn conclusie dat Nederlandse en Duitse kaarten bij Trenkler samen op één drukvel kunnen voorkomen, maar dat dat pas zichtbaar wordt bij een misdruk.
 
Tekst adreszijde
De bovenste tekst op de adreszijde luidt:
„Restaurant Sprucke
Fernsprecher 520
Inhaber: Paul Schulz
Gut gepflegte Biere und Weine o Angenehmer
Familienaufenthalt o Grosser Kinderspielplatz.“
 
De uitgever is Gubener Postkarten-Verlag Julius Rothe, Guben, Langestr. 1.
Het restaurant is genoemd naar de wijk Sprucke in Gruben (aan de Neisse).