Passiespelen van Oberammergau
De passiespelen van Oberammergau zijn wereldwijd bekend. In een paar uur durende uitvoering spelen de dorpsbewoners van Oberammergau de laatste vijf dagen van Jezus na.
Het eerste passiespel is in 1634 opgevoerd, als inlossing van een belofte gedaan tijdens de pest. Vanaf 1680 geldt een tienjarige cyclus. In 1934 en 1984 zijn er jubileum-voorstellingen geweest in verband met het 300 en 350 jaar bestaan van de spelen.
Al heel lang trekken de passiespelen veel volk uit binnen- en buitenland. Dat heeft geleid tot de uitgifte van een groot aantal prentbriefkaarten in hoge oplagen. Volgens de gids van 1922 staat Oberammergau in 1900 op derde plaats, wat betreft de omvang van het postverkeer. Op de eerste plaats staat Parijs met de wereldtentoonstelling van 1900 en Rome op de tweede plaats met het heilig- of jubeljaar in 1900. Ongetwijfeld zullen de verzonden prentbriefkaarten daar voor een groot deel debet aan zijn.
In 1890 waren de eerste passiespelen waarvan kaarten bekend zijn. Daarna zijn er kaarten bekend van 1900, 1910, 1922 (2 jaar uitgesteld vanwege de Eerste Wereldoorlog), 1930 en 1934 (1940 waren er geen spelen, vanwege het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog), 1950, 1960, 1970, 1980, 1990 en 2000. De geplande spelen van 2020 zijn vanwege de corona-pandemie naar 2022 verschoven.
1900 (29e spel)
Een van de series van 1900 is uitgegeven door Lorenz Fränzl uit München. De titel van de serie is
Erinnerung an das Passionsspiel zu Oberammergau 1900. Vier kaarten uit deze serie zijn bekend:
Het bijzondere van deze kaarten is dat niet alleen de portretten, maar ook de woningen van de spelers zijn afgebeeld. In de officiële gids van de passiespelen van 1922 staat een kaartje waarop de locatie van de woningen van alle bewoners van Oberammergau staat aangegeven en hun beroep, dus ook die van de spelers. In de tekst van de gids van 1922 wordt voor sommige spelers verwezen naar deze kaart, zodat bezoekers het huis van die spelers kunnen vinden. Wellicht ook bedoeld als reclame voor spelers die een pension, pottenbakkerij of een winkel met houtsnijwerk hadden.
Zo is op bzl. 187 van de gids te lezen “Haus No.107 ist das Heimathaus der Maria vom Jahre 1900, Anna Flunger, Enkeling van Tobias Flunger, jetzt an den Postboten Bierprügel verheirat”. Als meisjes getrouwd waren, mochten ze in het passiespel alleen nog meespelen in het volk, maar geen echte rollen meer vervullen. De index van het kaartje geeft iets andere informatie (waarschijnlijk is deze informatie recenter) : Huis No. 104 Anna Flunger, Postbodenwitwe en No. 104 Josef Bierpriegel, Postschaffner [=laagste postbeambte]. Het huis No. 104 staat op de hoek van de Ettaler Strasse en de Hubertus Strasse. No. 107 ligt vier huizen verder aan de Ettaler Strasse. Anna is waarschijnlijk in 1922 weduwe geworden. Peter Rendl staat ook in de index met als beroep beeldhouwer en Huis No. 181. Zijn huis lag bij de rivier de Ammer aan de Rottenbucher Strasse. De berg op de achtergrond is de Kofel. Hans Zwink met beroep “Malermeister” van huisnummer 56 in de gids, is de Johannes Zwink Fassmaler en “Judas-Darsteller” van de prentbriefkaart. Hans Zwink (1851-1932) was Fassmaler, hij beschilderde houten beelden. Bertha Wolf was de dochter van de waard van Gasthof zum Thurm in Oberammergau [1].
Novitas, Berlin
In de gids van de spelen in 1922 zijn een zestal kleurplaten opgenomen waar rechts onder de foto staat: Novitas Verlag Berlin. Een bekende Duitse uitgever van prentbriefkaarten. De verwachting dat deze kleurplaten ook als kaart zijn uitgegeven, bleek uit te komen. Alle zes zijn ook als kaart uitgegeven, zij het in twee verschillend genummerde series [2]. De serie kaarten van Novitas bevat ook dorpsgezichten van Oberammergau die niet in de gids voorkomen.
502/21 geen Kreuzigungsgruppe. i.s.m. Hermann Rutz, Oberammergau.
505/2 1150 Hauptstrasse, Bemalter Häuser, Blick auf den Kofel. i.s.m. Heinr.[ich] Uhlschmid.
505/9 1140 Dorfansicht mit Kofel. Geen locale uitgever.
505/10 1151 Am Mühlbach. Geen locale uitgever.
505/15 1145 Weiher am Osterbichel. i.s.m. Hermann Rutz, Oberammergau.
505/16 1143 Blick auf das Passions-Theater i.s.m. Herm. Rutz, Oberammergau.
1140 Dorfansicht mit Kofel. i.s.m. Gg. Lang sel. Erben [3], Oberammergau. Farbenfoto’s nach Lumière.
Aufnahmen von Hans Hildebrand, Stuttgart.
1145 Weiher am Osterbichel. Idem als 1140.
1150 Hauptstrasse, Bemalter Häuser, Blick auf den Kofel. Geen locale uitgever.
1151 Am Mühlbach. Idem als 1140.
De bovengenoemde uitgevers uit Oberammergau staan ook met beroep in de index van de gids uit 1922. Haus No. 12. Hein. Uhlschmid, Buchdruckereibesitz.; Haus. No. 15. Hermann Rutz, Kaufhaus.; Haus. No. 9. Guido Lang, Kommerzienrat. Hij was de eigenaar van de zaak Georg Lang sel. Erben.
Fotograaf Hans Hildenbrand (1870-1957) werkte samen met Novitas en het Farbenphotographische Gesellschaft, later Uvachrom. Mogelijk waren alle zes foto’s uit de gids van zijn hand.
Bronnen
[1] Tochter des Thurmwirth
[2] Het nummer linksonder op de adreszijde. Bij de 502 en 505 kan een tweede nummer rechtsonder staan.
[3] Haus Georg Lang selig Erben.
Lodewijk van Duuren
De passiespelen van Oberammergau zijn wereldwijd bekend. In een paar uur durende uitvoering spelen de dorpsbewoners van Oberammergau de laatste vijf dagen van Jezus na.
Het eerste passiespel is in 1634 opgevoerd, als inlossing van een belofte gedaan tijdens de pest. Vanaf 1680 geldt een tienjarige cyclus. In 1934 en 1984 zijn er jubileum-voorstellingen geweest in verband met het 300 en 350 jaar bestaan van de spelen.
Al heel lang trekken de passiespelen veel volk uit binnen- en buitenland. Dat heeft geleid tot de uitgifte van een groot aantal prentbriefkaarten in hoge oplagen. Volgens de gids van 1922 staat Oberammergau in 1900 op derde plaats, wat betreft de omvang van het postverkeer. Op de eerste plaats staat Parijs met de wereldtentoonstelling van 1900 en Rome op de tweede plaats met het heilig- of jubeljaar in 1900. Ongetwijfeld zullen de verzonden prentbriefkaarten daar voor een groot deel debet aan zijn.
In 1890 waren de eerste passiespelen waarvan kaarten bekend zijn. Daarna zijn er kaarten bekend van 1900, 1910, 1922 (2 jaar uitgesteld vanwege de Eerste Wereldoorlog), 1930 en 1934 (1940 waren er geen spelen, vanwege het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog), 1950, 1960, 1970, 1980, 1990 en 2000. De geplande spelen van 2020 zijn vanwege de corona-pandemie naar 2022 verschoven.
1900 (29e spel)
Een van de series van 1900 is uitgegeven door Lorenz Fränzl uit München. De titel van de serie is
Erinnerung an das Passionsspiel zu Oberammergau 1900. Vier kaarten uit deze serie zijn bekend:
- Bertha Wolf. Gasthof zum Thurm. Wohnhaus der Magdalena-Darstellerin.
- Johannes Zwink, Fassmaler. Wohnhaus der Judas-Darstellers.
- Bildhauer Peter Rendl. Villa Edelweiss Wohnung des Johannes-Darstellers.
- Anna Flunger. Wohnhaus der Maria-Darstellerin.
Het bijzondere van deze kaarten is dat niet alleen de portretten, maar ook de woningen van de spelers zijn afgebeeld. In de officiële gids van de passiespelen van 1922 staat een kaartje waarop de locatie van de woningen van alle bewoners van Oberammergau staat aangegeven en hun beroep, dus ook die van de spelers. In de tekst van de gids van 1922 wordt voor sommige spelers verwezen naar deze kaart, zodat bezoekers het huis van die spelers kunnen vinden. Wellicht ook bedoeld als reclame voor spelers die een pension, pottenbakkerij of een winkel met houtsnijwerk hadden.
Zo is op bzl. 187 van de gids te lezen “Haus No.107 ist das Heimathaus der Maria vom Jahre 1900, Anna Flunger, Enkeling van Tobias Flunger, jetzt an den Postboten Bierprügel verheirat”. Als meisjes getrouwd waren, mochten ze in het passiespel alleen nog meespelen in het volk, maar geen echte rollen meer vervullen. De index van het kaartje geeft iets andere informatie (waarschijnlijk is deze informatie recenter) : Huis No. 104 Anna Flunger, Postbodenwitwe en No. 104 Josef Bierpriegel, Postschaffner [=laagste postbeambte]. Het huis No. 104 staat op de hoek van de Ettaler Strasse en de Hubertus Strasse. No. 107 ligt vier huizen verder aan de Ettaler Strasse. Anna is waarschijnlijk in 1922 weduwe geworden. Peter Rendl staat ook in de index met als beroep beeldhouwer en Huis No. 181. Zijn huis lag bij de rivier de Ammer aan de Rottenbucher Strasse. De berg op de achtergrond is de Kofel. Hans Zwink met beroep “Malermeister” van huisnummer 56 in de gids, is de Johannes Zwink Fassmaler en “Judas-Darsteller” van de prentbriefkaart. Hans Zwink (1851-1932) was Fassmaler, hij beschilderde houten beelden. Bertha Wolf was de dochter van de waard van Gasthof zum Thurm in Oberammergau [1].
Novitas, Berlin
In de gids van de spelen in 1922 zijn een zestal kleurplaten opgenomen waar rechts onder de foto staat: Novitas Verlag Berlin. Een bekende Duitse uitgever van prentbriefkaarten. De verwachting dat deze kleurplaten ook als kaart zijn uitgegeven, bleek uit te komen. Alle zes zijn ook als kaart uitgegeven, zij het in twee verschillend genummerde series [2]. De serie kaarten van Novitas bevat ook dorpsgezichten van Oberammergau die niet in de gids voorkomen.
502/21 geen Kreuzigungsgruppe. i.s.m. Hermann Rutz, Oberammergau.
505/2 1150 Hauptstrasse, Bemalter Häuser, Blick auf den Kofel. i.s.m. Heinr.[ich] Uhlschmid.
505/9 1140 Dorfansicht mit Kofel. Geen locale uitgever.
505/10 1151 Am Mühlbach. Geen locale uitgever.
505/15 1145 Weiher am Osterbichel. i.s.m. Hermann Rutz, Oberammergau.
505/16 1143 Blick auf das Passions-Theater i.s.m. Herm. Rutz, Oberammergau.
1140 Dorfansicht mit Kofel. i.s.m. Gg. Lang sel. Erben [3], Oberammergau. Farbenfoto’s nach Lumière.
Aufnahmen von Hans Hildebrand, Stuttgart.
1145 Weiher am Osterbichel. Idem als 1140.
1150 Hauptstrasse, Bemalter Häuser, Blick auf den Kofel. Geen locale uitgever.
1151 Am Mühlbach. Idem als 1140.
De bovengenoemde uitgevers uit Oberammergau staan ook met beroep in de index van de gids uit 1922. Haus No. 12. Hein. Uhlschmid, Buchdruckereibesitz.; Haus. No. 15. Hermann Rutz, Kaufhaus.; Haus. No. 9. Guido Lang, Kommerzienrat. Hij was de eigenaar van de zaak Georg Lang sel. Erben.
Fotograaf Hans Hildenbrand (1870-1957) werkte samen met Novitas en het Farbenphotographische Gesellschaft, later Uvachrom. Mogelijk waren alle zes foto’s uit de gids van zijn hand.
Bronnen
- Passionsspiele Oberammergau History.
- Ferdinand Feldigl, 1922. Oberammergau und sein Passionsspiel 1922. Offiziel genehmigter reich illustrierter Führer. Verlag von Ludwig Rutz, Oberammergau. 218 + 48 p.
- Haus der Geschichte Baden-Württemberg, 2018. Hans Hildenbrand. Hofphotograph und Pionier der frühen Farbfotografie, Verlag Regionalkultur, Ubstadt-Weiher.
- Helmfried Luers, 2005. News about Novitas Berlin. The Postcard Album No. 21: 41-42.
[1] Tochter des Thurmwirth
[2] Het nummer linksonder op de adreszijde. Bij de 502 en 505 kan een tweede nummer rechtsonder staan.
[3] Haus Georg Lang selig Erben.
Lodewijk van Duuren