Opticaprenten
Beschrijving
Reproductie van een oude opticaprent, uitgegeven als groot formaat kaart (19 x 14,5 cm) door de uitgever Woldemar Klein in Baden-Baden (nr. 132/6). Op de adreszijde de titel: Guckkastenbild Mainz Het opschrift in spiegelbeeld op de prent luidt: “Vue de la ville de Moyance”. Onderaan staat de tweetalige tekst (Duits en Frans): Prospect von der Churfurste Residenz Stadt Maijnz zwischen Rhein u. Maijn von Bingen aufwärts anzusehen”. De ingekleurde kopergravure is gegraveerd door Balthasar Friedrich Leizelt voor de "Collection des Prospects". Uitgegeven door de Keizerlijke Akademie in Augsburg omstreeks 1780. Oorspronkelijk formaat 29,1 x 41,5 cm. Augsburg was een belangrijk centrum voor de fabricage van opticaprenten, met als bekendste kunstenaar Georg Balthasar Probst.
De kaart is uit een groter geheel geknipt. Het Verlag Woldemar gaf in 1969 een kalender uit met per maand een Duits stadsgezicht (“Guckkastenbilder deutscher Städte”). Zeer waarschijnlijk is deze kaart uit een dergelijke kalender afkomstig).
Opticaprenten
Met de hand gekleurde kopergravures die met een kijkkast of een opticaspiegel bekeken konden worden. Er wordt een perspectiefeffect geschapen door een combinatie van het beeldontwerp en de eigenschappen van spiegel en lens. Het overdreven perspectief geeft in combinatie met een optisch instrument een illusie van driedimensionaliteit. De belangrijkste centra in de tweede helft van de 18e eeuw voor de vervaardiging van opticaprenten zijn Augsburg, Parijs, Londen en Bassano (Italië). Minder belangrijk waren Wenen, Berlijn en Den Haag. De meeste opticaprenten zijn stadsgezichten en landschappen, maar ook bijbelse, mythologische, historische en actuele voorstellingen komen voor. De opticaprenten zijn te beschouwen als de voorganger van de cinema, maar ook van de (stereo)foto en de ansichtkaart. De Frans benaming van opticaprenten is vues d'optique, de Duitse Guckkastenbilder de Engelse optica prints.
Een andere vorm is de illuminatieprent, van dik papier met uitgeknipte ramen en lichtbronnen, die in een kijkkast werden bekeken met een lamp erachter.
Optische instrumenten
Daarvan bestonden twee typen: De optische staander of zograscoop genoemd. Op een houten standaard is, in een verticaal geplaatste vierhoekige omlijsting, een dubbele bolronde lens gezet. Aan de bovenrand zit een tweede vierhoek bevestigd, voorzien van spiegelglas, geplaatst in een hoek van 45 graden ten opzichte van de eerste vierhoek. De prent ligt plat en ondersteboven achter de staander. Als men door de lens kijkt, ziet men de weerspiegeling van de afbeelding. Op de afdruk is de titel dan ook in spiegelschrift te vinden. Ook de afbeelding is spiegelbeeldig.
De optische doos, ofwel kijkkast. Hiervan bestaan allerlei varianten. Bij de eenvoudige uitvoeringen kijkt men direct via de lens aan de voorkant van de doos naar de platen. De ingewikkelde modellen zijn voorzien van een spiegelconstructie en meerdere lenzen. Het is mogelijk ver schillende prenten in de doos op te slaan, die bij de vertoning één voor één via touwtjes of via een ander systeem voor de lens worden geschoven. De reeks kan uit wel veertig platen bestaan. Er kunnen kleppen geopend worden, zodat het daglicht de scène verlicht. ‘s Avonds gebruikte men kaarsen.
De lens in het apparaat zorgt voor een kleine uitvergroting van de voorstelling, waardoor allerlei details goed zichtbaar zijn. De minieme vervorming die ontstaat, accentueert de ruimtelijke werking van de gravure, zodat men van de scène een indruk van reliëf en diepte krijgt. Iets wat vele gravures kenmerkt is de minutieuze nauwkeurigheid waarmee alle details van bijvoorbeeld gebouwen en straten natuurgetrouw zijn gereproduceerd. Desondanks doen deze stads- gezichten en landschappen, wanneer men ze met het blote oog bekijkt, onnatuurlijk en schools aan. Maar wanneer men dezelfde plaatjes in een 'optische doos' bekijkt, voldoen ze wonderwel aan hun beoogde effect.
Bronnen
Afbeeldingen
Beschrijving
Reproductie van een oude opticaprent, uitgegeven als groot formaat kaart (19 x 14,5 cm) door de uitgever Woldemar Klein in Baden-Baden (nr. 132/6). Op de adreszijde de titel: Guckkastenbild Mainz Het opschrift in spiegelbeeld op de prent luidt: “Vue de la ville de Moyance”. Onderaan staat de tweetalige tekst (Duits en Frans): Prospect von der Churfurste Residenz Stadt Maijnz zwischen Rhein u. Maijn von Bingen aufwärts anzusehen”. De ingekleurde kopergravure is gegraveerd door Balthasar Friedrich Leizelt voor de "Collection des Prospects". Uitgegeven door de Keizerlijke Akademie in Augsburg omstreeks 1780. Oorspronkelijk formaat 29,1 x 41,5 cm. Augsburg was een belangrijk centrum voor de fabricage van opticaprenten, met als bekendste kunstenaar Georg Balthasar Probst.
De kaart is uit een groter geheel geknipt. Het Verlag Woldemar gaf in 1969 een kalender uit met per maand een Duits stadsgezicht (“Guckkastenbilder deutscher Städte”). Zeer waarschijnlijk is deze kaart uit een dergelijke kalender afkomstig).
Opticaprenten
Met de hand gekleurde kopergravures die met een kijkkast of een opticaspiegel bekeken konden worden. Er wordt een perspectiefeffect geschapen door een combinatie van het beeldontwerp en de eigenschappen van spiegel en lens. Het overdreven perspectief geeft in combinatie met een optisch instrument een illusie van driedimensionaliteit. De belangrijkste centra in de tweede helft van de 18e eeuw voor de vervaardiging van opticaprenten zijn Augsburg, Parijs, Londen en Bassano (Italië). Minder belangrijk waren Wenen, Berlijn en Den Haag. De meeste opticaprenten zijn stadsgezichten en landschappen, maar ook bijbelse, mythologische, historische en actuele voorstellingen komen voor. De opticaprenten zijn te beschouwen als de voorganger van de cinema, maar ook van de (stereo)foto en de ansichtkaart. De Frans benaming van opticaprenten is vues d'optique, de Duitse Guckkastenbilder de Engelse optica prints.
Een andere vorm is de illuminatieprent, van dik papier met uitgeknipte ramen en lichtbronnen, die in een kijkkast werden bekeken met een lamp erachter.
Optische instrumenten
Daarvan bestonden twee typen: De optische staander of zograscoop genoemd. Op een houten standaard is, in een verticaal geplaatste vierhoekige omlijsting, een dubbele bolronde lens gezet. Aan de bovenrand zit een tweede vierhoek bevestigd, voorzien van spiegelglas, geplaatst in een hoek van 45 graden ten opzichte van de eerste vierhoek. De prent ligt plat en ondersteboven achter de staander. Als men door de lens kijkt, ziet men de weerspiegeling van de afbeelding. Op de afdruk is de titel dan ook in spiegelschrift te vinden. Ook de afbeelding is spiegelbeeldig.
De optische doos, ofwel kijkkast. Hiervan bestaan allerlei varianten. Bij de eenvoudige uitvoeringen kijkt men direct via de lens aan de voorkant van de doos naar de platen. De ingewikkelde modellen zijn voorzien van een spiegelconstructie en meerdere lenzen. Het is mogelijk ver schillende prenten in de doos op te slaan, die bij de vertoning één voor één via touwtjes of via een ander systeem voor de lens worden geschoven. De reeks kan uit wel veertig platen bestaan. Er kunnen kleppen geopend worden, zodat het daglicht de scène verlicht. ‘s Avonds gebruikte men kaarsen.
De lens in het apparaat zorgt voor een kleine uitvergroting van de voorstelling, waardoor allerlei details goed zichtbaar zijn. De minieme vervorming die ontstaat, accentueert de ruimtelijke werking van de gravure, zodat men van de scène een indruk van reliëf en diepte krijgt. Iets wat vele gravures kenmerkt is de minutieuze nauwkeurigheid waarmee alle details van bijvoorbeeld gebouwen en straten natuurgetrouw zijn gereproduceerd. Desondanks doen deze stads- gezichten en landschappen, wanneer men ze met het blote oog bekijkt, onnatuurlijk en schools aan. Maar wanneer men dezelfde plaatjes in een 'optische doos' bekijkt, voldoen ze wonderwel aan hun beoogde effect.
Bronnen
- Ine van Dooren, 1989. Il mondo nuovo. Expositie in Bassano del Grappa, 29 juli-20 oktober 1988. Versus, kwartaalschrift voor film en opvoeringskunsten. Vol 7 (1): 108-113.
- Kees Kaldenbach, 2010. Optical prints. http://www.swaen.com/optica.php
- Thomas Weynants, 2003. Vue d' Optique. http://www.visual-media.be/visualmedia-index.html
Afbeeldingen
- Opticaspiegel (zograscoop). Eind 18de eeuw, h. 60.2 cm. Collectie Kobe City Museum, Japan.
- J.F. Cazenave portret van Louise Sebastienne Gély met stiefzoon achter een opticaspiegel 1794. Rijksmuseum.