Ranja
Tweede Jaarbeurs
Op 25 februari 1918 opende Koningin Wilhelmina in Utrecht de Tweede Jaarbeurs, die tot 9 maart geopend bleef. Op 2 maart volgde een tweede bezoek aan de Jaarbeurs. Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik bezochten beide keren verscheidene stands van de beurs. Eén van 1062 deelnemers was de firma C. Polak Gzn. (C.P.), een limonadefabriek uit Groningen. De Koningin bezocht ook zijn stand, waarvan een foto op een reclamekaart verscheen. Links aan de buitenzijde staan twee producten van C.P. genoemd: “Grenadine en Citroenkwast”. Op de adreszijde staan nog andere producten: Grenadine, Limonade-Siropen, Mokka, Toffex, Teko en Rundex. Mokka was een koffie-extract, Toffex een koffiesurrogaat en Teko een theesurrogaat, Rundex is vloeibare bouillon. Waarschijnlijk zijn Toffex en Teko producten ontstaan ten tijde van schaarste in de eerste wereldoorlog. Grenadine was een limonadesiroop op basis van sinaasappel-, frambozen-, citroen- en ananassap.
Ranja
Op het bovenstaande lijst ontbreekt nog het merk Ranja, het succesnummer van C. Polak. Dat verandert in het jaar 1920. Op de Jaarbeurs van Utrecht introduceert Polak een nieuwe drank. In het Vaderland van 5 maart 1920 schrijft een journalist het volgende: “De N. V. Distilleerderij Likeurstokerij C. Polak Gzn. te Groningen, het teeken des tijds verstaande, zal weldra iets voor geheelonthouders brengen, waarmee ze aan de toch ook droge kelen van voorstanders der drooglegging de lang gezochte, afdoende lafenis hoopt te brengen. Dit zal zijn de Ranja Sorbet, vervangster van de Calencia C.P. Deze drank zal naast frischheid en aangenamen smaak, ook voedingswaarde hebben, daar het natuurlijk product bij de bereiding geheel wordt bewaard.”
Op allerlei manieren maakt Polak reclame voor zijn nieuwe product. Bij de tentoonstelling “Het huis en zijn inrichting” in dat jaar in het Paleis van Volksvlijt in Amsterdam worden bijvoorbeeld bezoekers uitgenodigd gratis een geurig kopje mokka of een overheerlijk glas Ranja C.P. te komen drinken. Ranja is een limonade-siroop gemaakt van sinaasappelsap. Het merk Ranja werd later soortnaam voor limonade-siroop. De naam is afgeleid van orangeade (Fr.), een oude benaming voor sinaasappellimonade. Naast Ranja verscheen Rojo op de markt, met de smaak van bosvruchten, Risso met citroensmaak, Cerisso met kersensmaak en Grefita met de smaak van grapefruit.
C. Polak Gzn.
C. Polak Gzn. is Calmer Polak, zoon van Gerson Polak. Calmer Polak is geboren te Wildervank op 3 september 1840 en overleden te Groningen op 17 januari 1922. C. Polak woonde in zijn jeugd in Wildervank, waar zijn vader een winkel in koloniale waren en gedistilleerd had. In 1867 opende Calmer een zaak aan de Rademarkt 6 in Groningen. Zijn aandacht verschoof van de koloniale waren naar gedestilleerd. Echt groot succes kreeg het bedrijf pas toen Calmer en zijn zoon David zich gingen toeleggen op de productie van limonadesiropen. In 1898 werd een siroop op de markt gebracht onder de naam Kroonkwast, een drankje dat vooral in de wintermaanden gedronken werd omdat men geloofde dat het zou helpen tegen verkoudheid. In 1916 werd de naam van het bedrijf omgezet in N.V. Distilleerderij, Likeurstokerij, Limonade- en Extractenfabriek C Polak Gzn.
Kleurstoffen
De teloorgang van Ranja in de vijftiger jaren is te wijten aan bepalingen op het gebruik van (kunstmatige) kleurstoffen in voedingsmiddelen. Het enige wat hierover te vinden is, is een persbericht uit 1955 of 1956 1). Een persbericht van het Nederland Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening meldt dat in de Verenigde Staten het gebruik van de kleurstof “F.D. & C. Orange I” vanaf 1956 verboden is. Deze kleurstof werd veelvuldig gebruikt in suikergoed en limonades.
Noten en bronnen
Tweede Jaarbeurs
Op 25 februari 1918 opende Koningin Wilhelmina in Utrecht de Tweede Jaarbeurs, die tot 9 maart geopend bleef. Op 2 maart volgde een tweede bezoek aan de Jaarbeurs. Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik bezochten beide keren verscheidene stands van de beurs. Eén van 1062 deelnemers was de firma C. Polak Gzn. (C.P.), een limonadefabriek uit Groningen. De Koningin bezocht ook zijn stand, waarvan een foto op een reclamekaart verscheen. Links aan de buitenzijde staan twee producten van C.P. genoemd: “Grenadine en Citroenkwast”. Op de adreszijde staan nog andere producten: Grenadine, Limonade-Siropen, Mokka, Toffex, Teko en Rundex. Mokka was een koffie-extract, Toffex een koffiesurrogaat en Teko een theesurrogaat, Rundex is vloeibare bouillon. Waarschijnlijk zijn Toffex en Teko producten ontstaan ten tijde van schaarste in de eerste wereldoorlog. Grenadine was een limonadesiroop op basis van sinaasappel-, frambozen-, citroen- en ananassap.
Ranja
Op het bovenstaande lijst ontbreekt nog het merk Ranja, het succesnummer van C. Polak. Dat verandert in het jaar 1920. Op de Jaarbeurs van Utrecht introduceert Polak een nieuwe drank. In het Vaderland van 5 maart 1920 schrijft een journalist het volgende: “De N. V. Distilleerderij Likeurstokerij C. Polak Gzn. te Groningen, het teeken des tijds verstaande, zal weldra iets voor geheelonthouders brengen, waarmee ze aan de toch ook droge kelen van voorstanders der drooglegging de lang gezochte, afdoende lafenis hoopt te brengen. Dit zal zijn de Ranja Sorbet, vervangster van de Calencia C.P. Deze drank zal naast frischheid en aangenamen smaak, ook voedingswaarde hebben, daar het natuurlijk product bij de bereiding geheel wordt bewaard.”
Op allerlei manieren maakt Polak reclame voor zijn nieuwe product. Bij de tentoonstelling “Het huis en zijn inrichting” in dat jaar in het Paleis van Volksvlijt in Amsterdam worden bijvoorbeeld bezoekers uitgenodigd gratis een geurig kopje mokka of een overheerlijk glas Ranja C.P. te komen drinken. Ranja is een limonade-siroop gemaakt van sinaasappelsap. Het merk Ranja werd later soortnaam voor limonade-siroop. De naam is afgeleid van orangeade (Fr.), een oude benaming voor sinaasappellimonade. Naast Ranja verscheen Rojo op de markt, met de smaak van bosvruchten, Risso met citroensmaak, Cerisso met kersensmaak en Grefita met de smaak van grapefruit.
C. Polak Gzn.
C. Polak Gzn. is Calmer Polak, zoon van Gerson Polak. Calmer Polak is geboren te Wildervank op 3 september 1840 en overleden te Groningen op 17 januari 1922. C. Polak woonde in zijn jeugd in Wildervank, waar zijn vader een winkel in koloniale waren en gedistilleerd had. In 1867 opende Calmer een zaak aan de Rademarkt 6 in Groningen. Zijn aandacht verschoof van de koloniale waren naar gedestilleerd. Echt groot succes kreeg het bedrijf pas toen Calmer en zijn zoon David zich gingen toeleggen op de productie van limonadesiropen. In 1898 werd een siroop op de markt gebracht onder de naam Kroonkwast, een drankje dat vooral in de wintermaanden gedronken werd omdat men geloofde dat het zou helpen tegen verkoudheid. In 1916 werd de naam van het bedrijf omgezet in N.V. Distilleerderij, Likeurstokerij, Limonade- en Extractenfabriek C Polak Gzn.
Kleurstoffen
De teloorgang van Ranja in de vijftiger jaren is te wijten aan bepalingen op het gebruik van (kunstmatige) kleurstoffen in voedingsmiddelen. Het enige wat hierover te vinden is, is een persbericht uit 1955 of 1956 1). Een persbericht van het Nederland Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening meldt dat in de Verenigde Staten het gebruik van de kleurstof “F.D. & C. Orange I” vanaf 1956 verboden is. Deze kleurstof werd veelvuldig gebruikt in suikergoed en limonades.
Noten en bronnen
- Peter Zwaal “David Polak” Volgens deze bron zijn nieuwe warenwettelijke bepalingen inzake de toepassing van kleurstoffen (1956) de oorzaak van het afnemende marktaandeel van het oorspronkelijke knaloranje Ranja. http://peterzwaal.nl/david-polak/
