Deze week viel er een prachtige promotiekaart van Saan in de bus. De prentbriefkaart maakt promotie voor de ruw terrein kranen van het bedrijf Saan. Op de afbeelding zien we zo'n kraan in actie voor het gebouw van Het Financieele Dagblad in Amsterdam. Waarschijnlijk is de prentbriefkaart uit eind zestiger, begin zeventiger jaren van de vorige eeuw. Maar iemand die Amsterdam beter kent dan ik kan hier wellicht meer over vertellen. De kaart is geproduceerd door Helios Fototechniek te Amsterdam.

​EW

In december verscheen een set van vijf prentbriefkaarten met daarop iconische auto's en stripheld Max Miller. De set is gemaakt en uitgegeven door stripmaker IJsbrand Oost. De set is een bijlage bij het boekje Op de tekentafel van IJsbrand Oost 2010-2014. Het boekje is verschenen in een oplage van 150 genummerde exemplaren.
Op de vijf prentbriefkaarten zijn afgebeeld: een Volkswagen T1 Samba uit 1965, een Ford Mustang uit 1966, een Ford Mustang uit 1969, een Citroën DS Pallas uit 1969, en een Citroën 2CV uit 1972. Stripheld Max Miller is steeds gekleed in een bij de auto passende outfit.
Kijk voor meer informatie over Max Miller en IJsbrand Oost op de website www.maxmillerstrips.nl.
Hieronder een overzicht van de vijf prentbriefkaarten.

​EW

Klaarblijkelijk was er op Ambon in 1914 speciaal onderwijs ingeregeld voor blinden, doofstommen en zwakzinnigen, maar vielen slechthorenden buiten de boot. Deze door Louis Raemaekers prachtig geïllustreerde protestkaart maakt zich daar hard voor. Maar wat deze Aankoop van de Week bijzonder maakt is dat de kaart ook daadwerkelijk is gebruikt voor het doel waar ie ooit voor is ontworpen: de kaart is in 1914 door een anonieme zender (een belangstellende in het lot van slechthorenden) verstuurd aan het Hoofd van de Tweede Europese School op Ambon. Of n.a.v. deze kaart nadien speciaal onderwijs voor slechthorende beschikbaar is gekomen is mij onbekend.

​EW

Deze week zat het Kerstpakket van mijn werkgever, de Technische Universiteit Eindhoven, in de brievenbus. Dat is altijd een mooi moment, maar nu was het bijzonder: bijgevoegd waren drie prentbriefkaarten met op twee daarvan foto's van fotograaf Bart van Overbeeke van locaties op de campus, en één met daarop een afbeelding in stijl van het Kerstpakket. Een drietal mooie aanwinsten voor mijn verzameling! Zijn er wellicht meer werkgevers die prentbriefkaarten bij het Kerstpakket hebben bijgevoegd? Laat het me weten!
​
​EW

Van 30 juli tot 14 augustus 1924 was in de Abdij van Middelburg een tentoonstelling te zien waar Zeeuwse klederdrachten, meubelen en volkskunst waren te zien. De invitatiekaart, die zeer goed werd ontvangen, is ontworpen door de heer L. Heijmans uit Middelburg. Deze kaart is gedrukt door G.W. den Boer uit Middelburg. In de Middelburgsche Courant van 30 juli 1924 en in de Vlissingsche Courant van 30 juli 1924 zijn verslagen te lezen van de opening van de tentoonstelling.

Op woensdag 6 augustus 1924 bezocht de Koninklijke Familie op de tweede dag van haar bezoek aan Zeeland, de tentoonstelling in Middelburg. Wat ze er van vonden vermelden de kranten helaas niet.

EW

Een mooie serie prentbriefkaarten kan ik nooit weerstaan, dus die zat deze week dan ook in de brievenbus. Het zijn vier promotiekaarten voor het tijdschrift Opzij, met pakkende portretten van vrouwen en soms tegengestelde maar altijd prikkelende teksten in de stijl van het tijdschrift Elle. Het is niet bekend wanneer de kaarten zijn uitgegeven, op de achterkant wordt geschermd met minstens 226.000 lezeressen en lezers, en dat lijken aantallen te zijn die Opzij de laatste jaren niet meer heeft gehaald.
Eén van de portretten is in kleur uitgevoerd. De opmaak en achterkant van de kaart zijn identiek aan die van de andere drie kaarten. Waarom deze kaart afwijkt is onbekend. Zou het dan toch een kaart uit een andere serie zijn?

​EW

Gruss vom Sachsenhäuser Aepfelwein

Gruss vom Sachsenhäuser Aepfelwein is de titel van een kaart die op 27 juli 1904 verstuurd is vanuit Frankfurt am Main en op 28 Juli 1904 is aangekomen in Amersfoort. Verder staan de teksten “Verlag Gg. Imfang Frankfurt a/M Sachsenhausen.“ en „Gezetzlich geschützt 9333“  op de tekst.  Onderaan staan twee gedichtjes op de kaart in Frankfurts dialect.
Kaa‘ schöner Plätzi gibt es net
Als dribb' in Sachsehause
Beim Aeppelwein, ich mach e Wett
Hörn uff der alle Flausse.
 
Drum trinkt ihr Berjer Aeppelwein
Und trinkt en mit Behage
Kaa'n Dokter werd dagege sein
Dann der kuriert de Mage.
 
Sachsenhausen is een stadsdeel van de Duitse stad Frankfurt am Main. Het stadsdeel ligt in het centrum, aan de zuidkant van de Main. Dat stad Frankfurt is van ouds bekend om zijn appelwijn.
Verlag Gg. Imfang Frankfurt a/M Sachsenhausen is de uitgever van de Duitse kaart. Het is Georg Imfang uit de wijk Sachsenhausen van Frankfurt am Main aan de Schulstrasse 1.
 
Wettig gedeponeerd
Op een kaart uit Delft, afgebeeld in het artikel van Frans Bokelmann met dezelfde omlijsting met appels staat de tekst: “Wettig gedeponeerd 9333.” Alle kaarten met deze appels hebben hetzelfde nummer 9333 dat hoort bij deze omlijsting. Er staat op de kaart van Delft nog een tweede nummer: 12138, dat is het nummer dat behoort bij de topografische afbeelding “Markt en Stadhuis” van Delft. Ook de kaart van Delft is te dateren in 1904. Op de kaart van de Gruss vom Sachsenhäuser Aepfelwein staat geen tweede nummer. Uitgave Wed. F. Helbers, Delft is de uitgever van de kaart
Op een kaart met Groeten uit Alkmaar staat de tekst “Verlag und Druck Kunst Anstalt Rosenblatt Frankfurt a/M”.Kunstanstalt Rosenblatt t is de firma die dit soort kaarten drukte.
 
Kunst Anstalt Rosenblatt Frankfurt a/M.
De Lithographische Kunstanstalt Rosenblatt werd in 1878 als handelsonderneming voor garen, band, knopen, fournituren en galanterieën door Adolf A. Rosenblatt gesticht. In 1881 kwam Isaac Rosenblatt als firmant bij de onderneming. Kort daarna begonnen beiden met de fabricage van luxepapier en felicitatiekaarten. Later kwamen daar nog ansichtkaarten bij. De firma werd vooral bekend met zijn hoogwaardige chromo-lithografische ansichtkaarten. Het zijn kaarten met een topografische of andere afbeelding in een passe-partout met bloemen, bladeren, vruchten, schelpen of vissen.
 
Bronnen
Frans Bokelmann, 2010. Schelpen, bladeren en vruchten als omlijsting. De Nederlandse topografische reliëf-litho’s van Rosenblatt.
 

Foto Wilhelmina
Op de foto is Wilhelmina, Koningin der Nederlanden (1880 – 1962) afgebeeld. De fotograaf is Heinrich Wilhelm Wollrabe (1843-1928). De foto is van 15 maart 1897. Ook in de Koninklijke Verzamelingen is deze foto opgenomen. De twee hier onderstaande beschrijvingen zijn overgenomen uit de toelichting in de Koninklijke Verzamelingen.

Koninklijke verzamelingen
In een brief aan haar vroegere gouvernante Elizabeth Saxton Winter schrijft koningin Wilhelmina dat ze zich zal laten portretteren door de schilder David Bles (1821 - 1899). Ze wil het schilderij 2 augustus 1897 als verjaarsgeschenk aan haar moeder Emma geven. Op 15 maart 1897 wordt Wilhelmina ten behoeve van Bles gefotografeerd in Paleis Noordeinde. Koningin Emma had zelf aangegeven in welke kleding (een baljurk van Nicaud, Parijs), met welke juwelen (een diamanten diadeem, broche en twee armbanden) en in welke houding haar dochter geportretteerd zou worden. De 16-jarige koningin staat in een waardige pose, als toekomstig regerend vorstin. Ze moest kennelijk nog wennen aan die rol; in het opschrift voor haar moeder schreef ze "Uw deftig kind Wilhelmina 1897". Heinrich Wollrabe, hoffotograaf van koningin Emma, is de vervaardiger van dit tweede staatsieportret van Wilhelmina. Het eerste was gemaakt op 18 februari 1897 door fotograaf Kameke.
 
Beschrijving
Koningin Wilhelmina, ten voeten uit, staande, naar links, het hoofd naar rechts, in galajapon met diamanten diadeem, een bontcape over haar linkerschouder, de punt daarvan in haar linkerhand, een waaier in haar rechterhand, rechts een fauteuil waar de bontcape deels over ligt. De rugleuning en zitting van de fauteuil zijn bekleed met stof waar het Nederlandse wapen ingeweven is.
 
Kaarten
De foto is aangekocht, omdat er veel prentbriefkaarten zijn uitgegeven, waarbij deze foto van Wilhelmina is gebruikt. Soms is alleen een portret afgebeeld en niet Wilhelmina ten voeten uit.
De volgende uitgevers hebben kaarten uitgegeven met deze foto van Wilhelmina:

• Herz, Amsterdam (2 verschillende kaarten)
• Abrahamson & Van Straaten, Amsterdam
• S. Abrahamson Mzn, Den Haag (Passageboekhandel)
• M. Glückstadt & Münden, Hamburg
• W. Hagelberg, Berlin
• Römmler & Jonas, Dresden
• S B L
• J.M. Schalekamp, Buiksloot-Amsterdam
• S. Speelman, Den Haag
• De erven de weduwe J. van Nelle, Rotterdam

 
S. Maisonpierre
Op de achterziide van de foto staat een stempel S. MAISONPIERRE LA HAYE. Dat is een  winkel in bijouterieën en luxe-artikelen in Den Haag, waar de foto waarschijnlijk is aangeschaft. De winkelier Simon Maissonpierre is op 17 oktober 1884 overleden in ’s-Gravenhage op 57-jarige leeftijd.
 
Bronnen
Foto Wilhelmina. Koninklijke Verzamelingen, Den Haag. objectnummer FO-0000438
 
 

F. Dankelmann

Kaart met een blanco wapenschild
Op zoek naar vooral oude kaarten met gemeentewapens is deze kaart met een blanco schild gekocht. Omdat je op die plek een wapen van Den Haag zou verwachten. Die verwachting bleek uit te komen, want in de beeldbank van het archief van Den Haag is een vergelijkbare kaart opgenomen, waarbij op de plaats van het lege schild, het wapen van Den Haag staat: een ooievaar met een paling in de bek op een gouden schild.  In de beeldbank bevindt zich ook een “gewone kaart” zonder randversiering, maar met zelfde afbeelding met de Hofvijver met een groepje zwanen op de voorgrond . Op de aangekochte kaart en de twee kaarten in de Haagse beeldbank, staat dezelfde verkeerde titel: Wyver i.p.v Vijver. Op de kaart met randversiering staat geheel links de tekst: F. Dankelmann, Dresden-Löbtau, Ostrasse. F. Dankelmann is een Duitse uitgever die kaarten van Amsterdam, ’s-Gravenhage, Middelburg en Delft heeft uitgegeven.  De “gewone kaarten”, zoals ook bovengenoemde kaart met Wyver zijn toch wel een speciaal, omdat de vensters van een “gouden” glanslaag zijn voorzien, zodat het lijkt of er licht achter de ramen schijnt.  Dergelijke kaarten zijn bekend van Amsterdam, Den Haag en Delft. De kaart van Middelburg heeft deze glanslaag op de vensters niet.
 
Adreszijden
De adreszijde van de kaart met randversiering heeft een geheel Duitse adreszijde, waarbij het woord Postkarte met grote letters en onderstreept boven in het midden staat. De  kaart van Middelburg hinkt op twee gedachten met Briefkaart boven het woord Postkarte. Vermoedelijk is Briefkaart er later bij gedrukt. De kaart van Amsterdam heeft alleen een Nederlandse aanduiding: Briefkaart, met  een ongebruikelijke indeling van de adreslijnen, namelijk een lange (117 mm) en een korte adreslijn (72 mm).
 
Uitgever F. Dankelmann
Over de uitgever Dankelmann is bijzonder weinig bekend, eigenlijk alleen de plaats van vestiging Dresden en de straatnaam. De straat op de kaart: “Oststraßse” in Dresden-Löbtau kreeg zijn naam in 1881, maar in 1926 kreeg de straat een andere naam: Anton-Weck-Straße, die straat loopt van de  Tharandter Straße over de Reisewitzer Straße tot aan de Bünauplatz.
Ook van Dresden zijn kaarten bekend met het wapen van Dresden in de randversiering en van gebouwen met “verlichtte” vensters.

Deze week zaten er twee kaarten met een illustratie van Pax Steen in de brievenbus. Op het eerste gezicht kaarten uit een mooie reeks besneeuwde stadsgezichten. Op de kaarten die ik uit deze reeks heb staan echter Kerst- en/of Nieuwjaarswensen. Op deze twee exemplaren niet.

De achterkanten onthullen waarom er geen Kerst- en/of Nieuwjaarswens op de voorkant van de kaarten staat. Het zijn promotiekaarten voor de Kerst- en Nieuwjaarscollectie van N.V. Uitgeversmaatschappij v/h Weenenk & Snel. De ene kaart heeft een speciale bedrukking, de andere een stempel. De kaart met speciale bedrukking lijkt te zijn verzonden op 28 september 1948. De oudste kaarten die ik heb uit de serie besneeuwde stadsgezichten dateren van eind 1948, dus dat lijkt te kloppen.

In de Telefoongids van Nederland uit 1950 valt onder Deventer te lezen dat op het adres Burgemeester van Suchtelenstraat 38a inderdaad J. Smit stond vermeld, een sigarenmagazijn annex kantoorboekhandel annex leesbibliotheek.

Kortom twee bijzondere prentbriefkaarten met waardevolle informatie over de N.V. Uitgeversmaatschappij v/h Weenenk & Snel en de serie besneeuwde stadsgezichten.
​
​EW

Twee heraldische wapens
Een bekend soort plaatje met Groeten uit Hoofddorp, vier fotootjes en twee wapens. Uitgegeven door Boek- en Kantoorboekhandel D. Deddens in Hoofddorp in samenwerking met Jospé uit Arnhem. Dit type ingekleurde echte fotokaarten staat bekend onder de naam bromo-color.
Het bijzondere van dit kaartje zijn de twee heraldische wapens op de kaart. Meestal staat er maar één wapen op de kaart, namelijk het gemeentewapen. En als er een tweede wapen voorkomt, is dat een provinciewapen of het wapen van Nederland. Hoofddorp is een dorp zonder gemeentewapen. Het poststempel op de adreszijde is van Hoofddorp-Haarlemmermeer. Dat laatste is de gemeente waarin Hoofddorp is gelegen. De Haarlemmermeer is ontstaan uit inpoldering en zo ontstond op 16 november 1855 de gemeente Haarlemmermeer.
Op 19 september 1856 is bij Koninklijk besluit aan de gemeente Haarlemmermeer een wapen verleend met de volgende omschrijving: Zijnde een schild coupé, het bovenste deel van lazuur met een korenhalm van drie stengels van goud, spruitende uit de coupé; het onderste deel golvende van vier stukken, zilver en lazuur. [coupé betekend gedeeld]. Op 28 maart 1980 krijgt het schild er bij Koninklijk besluit een kroon bij wegens het 125 jaar bestaan van de gemeente. Het schild is gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee parels, de zogenaamde gravenkroon. Het geheel wijst op de wordingsgeschiedenis van dit stuk landbouwgrond, veroverd op het water. De kleuren van de golven op het wapen van de kaart zijn echter verkeerd weergegeven. Ze horen niet rood, maar van zilver te zijn. Ook bij het onderste wapen is die fout gemaakt.
Het onderste wapen komt niet voor in boeken met afbeeldingen van gemeentewapens.  Het is namelijk het wapen van het Bestuur van de Haarlemmermeerpolder. Op 28 februari 1859 vond wapenverlening plaats bij besluit van de minister van Binnenlandse Zaken. Het wapen is als volgt omschreven: Zijnde een schild coupé golvende, het bovenste deel van goud een werkend stoomgemaal van keel, waarop de letters W.I. van goud en abime, staande op eenen grond van sinopel; het onderste deel golvende van vier stukken, zilver en lazuur. In de heraldiek is een figuur ‘en abîme’, wanneer deze in het midden van een wapenschild staat en het wapenschild zelf weerspiegelt in verkleinde vorm. Het zogenaamde Droste effect. Dit is hier niet het geval, bedoeld is waarschijnlijk dat W.I. in het midden van het gemaal is geplaatst. De letters W I op het gemaal verwijzen naar koning Willem I.
De Haarlemmermeer is met stoomkracht drooggemalen. In 1845 is eerst een proefstoomtuig gebouwd, het Gemaal De Leeghwater bij de Kaag, dat in 1848 begon met het droogmalen. In 1849 zijn de andere twee stoomgemalen in gebruik genomen: Gemaal De Cruquius bij Heemstede en Gemaal De Lynden bij Osdorp. De gemalen zijn vernoemd naar personen die initiatieven hadden genomen tot droogmaking (Jan Adriaanszoon Leeghwater, Nicolaus Cruquius en Frans Godard baron van Lynden van Hemmen). De Haarlemmermeer viel na drie jaar op 1 juli 1852 droog.

In een gedicht doet Nicolaas Beets een voorstel voor een wapen aan de burgemeester van de Haarlemmermeer.
WAPEN VOOR DE GEMEENTE ”HAARLEMMERMEER,”
Aan den Edelachtb. Heere Mr. M. S. P. PABST, Burgemeester. 1855.

Gij, die op ’t nieuw, veroverd, land,
De vlag, in naam uws Konings plant;
Uw oog schijnt Mij te vragen:
„Wat Teeken zal zij dragen?”
 
Zoo ik een Teeken kiezen zou,
’t Ware, op een veld van Hemelsblauw,
Drie gulden Koren-aren.
Oprijzende uit de Baren.
 
Zoo gij ’t aanvaardt, en kronen wilt:
Plaats dan een Tand-rad boven ’t schild,
Symbool dier Werktuigkunde,
Die dees triumf vergunde.
 
Dat „GOUD UIT SCHUIM” de Zinspreuk zij!
Het is eens Dichters Profecy;
De Hemel doe beleven
Wat VONDELs’ vingren schreven!
 
De Leeuw van Holland, nu gezond,
Zie bij dit Schild met hoogmoed rond,
Bescherm het met zijn klauwen,
En geef het d’aard te aanschouwen.
 

Lodewijk van Duuren

Passiespelen van Oberammergau
De passiespelen van Oberammergau zijn wereldwijd bekend. In een paar uur durende uitvoering spelen de dorpsbewoners van Oberammergau de laatste vijf dagen van Jezus na.
Het eerste passiespel is in 1634 opgevoerd, als inlossing van een belofte gedaan tijdens de pest. Vanaf 1680 geldt een tienjarige cyclus. In 1934 en 1984 zijn er jubileum-voorstellingen geweest in verband met het 300 en 350 jaar bestaan van de spelen.
Al heel lang trekken de passiespelen veel volk uit binnen- en buitenland. Dat heeft geleid tot de uitgifte van een groot aantal prentbriefkaarten in hoge oplagen. Volgens de gids van 1922 staat Oberammergau in 1900 op derde plaats, wat betreft de omvang van het postverkeer. Op de eerste plaats staat Parijs met de wereldtentoonstelling van 1900 en Rome op de tweede plaats met het heilig- of jubeljaar in 1900. Ongetwijfeld zullen de verzonden prentbriefkaarten daar voor een groot deel debet aan zijn.
In 1890 waren de eerste passiespelen waarvan kaarten bekend zijn. Daarna zijn er kaarten bekend van 1900, 1910, 1922 (2 jaar uitgesteld vanwege de Eerste Wereldoorlog), 1930 en 1934 (1940 waren er geen spelen, vanwege het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog), 1950, 1960, 1970, 1980, 1990 en 2000. De geplande spelen van 2020 zijn vanwege de corona-pandemie naar 2022 verschoven.
 
1900 (29e spel)
Een van de series van 1900 is uitgegeven door Lorenz Fränzl uit München. De titel van de serie is
Erinnerung an das Passionsspiel zu Oberammergau 1900. Vier kaarten uit deze serie zijn bekend:

• Bertha Wolf. Gasthof zum Thurm. Wohnhaus der Magdalena-Darstellerin.
• Johannes Zwink, Fassmaler. Wohnhaus der Judas-Darstellers.
• Bildhauer Peter Rendl. Villa Edelweiss Wohnung des Johannes-Darstellers.
• Anna Flunger. Wohnhaus der Maria-Darstellerin.

Het zijn de vier van de 16 hoofdrolspelers in 1900.
 
Het bijzondere van deze kaarten is dat niet alleen de portretten, maar ook de woningen van de spelers zijn afgebeeld. In de officiële gids van de passiespelen van 1922 staat een kaartje waarop de locatie van de woningen van alle bewoners van Oberammergau staat aangegeven en hun beroep, dus ook die van de spelers. In de tekst van de gids  van 1922 wordt voor sommige spelers verwezen naar deze kaart, zodat bezoekers het huis van die spelers kunnen vinden. Wellicht ook bedoeld als reclame voor spelers die een pension, pottenbakkerij of een winkel met houtsnijwerk hadden.
Zo is op bzl. 187 van de gids te lezen “Haus No.107 ist das Heimathaus der Maria vom Jahre 1900, Anna Flunger, Enkeling van Tobias Flunger, jetzt an den Postboten Bierprügel verheirat”. Als meisjes getrouwd waren, mochten ze in het passiespel alleen nog meespelen in het volk, maar geen echte rollen meer vervullen. De index van het kaartje geeft iets andere informatie (waarschijnlijk is deze informatie recenter) : Huis No. 104 Anna Flunger, Postbodenwitwe en No. 104 Josef Bierpriegel, Postschaffner [=laagste postbeambte]. Het huis No. 104 staat op de hoek van de Ettaler Strasse en de Hubertus Strasse. No. 107 ligt vier huizen verder aan de Ettaler Strasse. Anna is waarschijnlijk in 1922 weduwe geworden. Peter Rendl staat ook in de index met als beroep beeldhouwer en Huis No. 181. Zijn huis lag bij de rivier de Ammer aan de Rottenbucher Strasse. De berg op de achtergrond is de Kofel. Hans Zwink met beroep “Malermeister” van huisnummer 56  in de gids, is de Johannes Zwink Fassmaler en “Judas-Darsteller” van de prentbriefkaart. Hans Zwink (1851-1932) was Fassmaler, hij beschilderde houten beelden. Bertha Wolf was de dochter van de waard van Gasthof zum Thurm in Oberammergau [1].
 
Novitas, Berlin
In de gids van de spelen in 1922 zijn een zestal kleurplaten opgenomen waar rechts onder de foto staat: Novitas Verlag Berlin. Een bekende Duitse uitgever van prentbriefkaarten. De verwachting dat deze kleurplaten ook als kaart zijn uitgegeven, bleek uit te komen. Alle zes zijn ook als kaart uitgegeven, zij het in twee verschillend genummerde series [2]. De  serie kaarten van Novitas bevat ook dorpsgezichten van Oberammergau die niet in de gids voorkomen.
 
502/21 geen    Kreuzigungsgruppe. i.s.m. Hermann Rutz, Oberammergau.
505/2   1150    Hauptstrasse, Bemalter Häuser, Blick auf den Kofel. i.s.m. Heinr.[ich] Uhlschmid.
505/9   1140    Dorfansicht mit Kofel. Geen locale uitgever.
505/10 1151    Am Mühlbach. Geen locale uitgever.
505/15  1145   Weiher am Osterbichel. i.s.m. Hermann Rutz, Oberammergau.
505/16 1143    Blick auf das Passions-Theater i.s.m. Herm. Rutz, Oberammergau.
 
1140 Dorfansicht mit Kofel. i.s.m. Gg. Lang sel. Erben [3], Oberammergau. Farbenfoto’s nach Lumière.
         Aufnahmen von Hans Hildebrand, Stuttgart.
1145  Weiher am Osterbichel. Idem als 1140.
1150  Hauptstrasse, Bemalter Häuser, Blick auf den Kofel. Geen locale uitgever.
1151  Am Mühlbach. Idem als 1140.
 
De bovengenoemde uitgevers uit Oberammergau staan ook met beroep in de index van de gids uit 1922. Haus No. 12. Hein. Uhlschmid, Buchdruckereibesitz.; Haus. No. 15. Hermann Rutz, Kaufhaus.; Haus. No. 9. Guido Lang, Kommerzienrat. Hij was de eigenaar van de zaak Georg Lang sel. Erben.
Fotograaf Hans Hildenbrand (1870-1957) werkte samen met Novitas en het Farbenphotographische Gesellschaft, later Uvachrom. Mogelijk waren alle zes foto’s uit de gids van zijn hand.
 
Bronnen

• Passionsspiele Oberammergau History.
  
• Ferdinand Feldigl, 1922. Oberammergau und sein Passionsspiel 1922. Offiziel genehmigter reich illustrierter Führer. Verlag von Ludwig Rutz, Oberammergau. 218 + 48 p.
  
• Haus der Geschichte Baden-Württemberg, 2018. Hans Hildenbrand. Hofphotograph und Pionier der frühen Farbfotografie, Verlag Regionalkultur, Ubstadt-Weiher.
• Helmfried Luers, 2005. News about Novitas Berlin. The Postcard Album No. 21: 41-42.

[1] Tochter des Thurmwirth
[2] Het nummer linksonder op de adreszijde. Bij de 502 en 505 kan een tweede nummer rechtsonder staan.
[3] Haus Georg Lang selig Erben.

Lodewijk van Duuren

Deze week viel er een mooie promotiekaart uit 1969 met daarop een DAF vrachtwagen van expeditiebedrijf Voerman uit Meppel in de bus. Johan, bedankt dat ik de kaart van je kon kopen! Volgens de informatie op de kaart onderhield Voerman dagelijkse lijndiensten tussen Amsterdam en de Zaanstreek, tussen Amersfoort en Zwolle, tussen Apeldoorn, Deventer en Zutphen, en tussen Assen Hoogeveen, Steenwijk en Meppel. De kaart is vervaardigd door JosPé en volgens de geschreven tekst op de kaart is de foto gemaakt door Foto Klunder in Meppel. Daar is helaas op de kaart geen bevestiging van te krijgen. De foto is genomen voor het station in Meppel, wat nauwelijks zichtbaar is, maar het gaat tenslotte om de vrachtwagen natuurlijk!

EW

Voor uitgeverij Zwijsen uit Tilburg illustreerde stripmaker Eric Heuvel een serie van in ieder geval negen (maar misschien wel twaalf?) prentbriefkaarten ter promotie van Een zee van tijd, een door Zwijsen waarschijnlijk in 1991 uitgegeven leergang over geschiedenis. Ik was al eens een paar van deze kaarten tegen gekomen op een vrijmarkt, helaas met punaise-gaatjes en vouwtjes. Maar deze week kwam ik negen kaarten tegen, in een goede staat. Voor mij misschien wel de aankoop van het jaar i.p.v. de aankoop van de week!

EW

Ook bij een uitgever als N.J. Boon uit Amsterdam werden wel eens fouten gemaakt. Bovenstaande afbeelding is door de fotograaf echt niet geschoten op het Leidseplein in Amsterdam. Waar dan wel is nog even onbekend. Het poststempel op de achterkant van de kaart geeft wellicht meer informatie : Wijk aan Zee.

​EW 

Als een poste restante kaart niet wordt opgehaald, gaat deze terug naar de afzender. Soms gaat de kaart eerst nog naar andere adressen, voordat deze terug naar de afzender gaat. De afgebeelde kaart is van Villeneuve-St. Georges in Frankrijk naar New York in de Verenigde Staten gestuurd, dan naar San Francisco, vervolgens naar Sydney in Australië, om maanden later weer in Villeneuve St Georges terecht te komen. Waarschijnlijk is de kaart niet vanuit New York terug gestuurd, omdat de kaart in Frankrijk aangetekend is verzonden. De reis van deze zwerfbriefkaart is aan de hand van stempels, etiket en hand geschreven teksten goed te volgen, al zijn niet alle stempels en handschriften goed te lezen.

• Frankrijk
  Het is een kaart van Valenton (Seine et Oise), van de “Entrée du château de la Tourelle. De uitgever van de kaart is Gautrot uit Ivry. Valenton ligt ten noorden van Villeneuve. De afzender van de kaart is een zekere Marcel. Hij schrijft met zwarte inkt als groet: “Souvenir de 1er Juillet 1905”. Hij adresseert de brief aan Monsieur Larpent / Poste restante in New York Central Post Office Etats Unies d’Amerique. Hij plakt over het woord Carte Postale twee postzegels van het type “semeuze ligné”[1] van 10 en 25 cent. Het achtkantige stempel links boven met R, geeft aan dat hij de kaart laat aantekenen (R=Recommandée). Het geschreven nummer 417 tussen strepen is waarschijnlijk het nummer van de aangetekende brief.[2] De postzegels worden ontwaard met drie dezelfde dubbelronde stempels van VILLENEUVE.STGEORGES SEINE ET OISE. Binnen de binnenste ring lichting? en datum: 4E 1 JUIL [3]. Dan gaat de kaart met de boot naar de V.S.
• Verenigde Staten van Amerika
  Als de kaart in New York aankomt, wordt een dubbelovaal stempel op beide postzegels geplaatst. De tekst van het paarse stempel is NEW YORK [NY?] / [?] (6) REG. (Reg. van Registered = aangetekend). Mogelijk zijn beide blauwe stempels 18902 en 50695 ook van New York, de eerste is met een paars aniline potlood doorgestreept, de tweede met een blauw potlood. De kaart is niet opgehaald door Monsieur Larpent. De kaart wordt dan echter niet terug- maar doorgestuurd. Het paarse stempel FORWARDED (N.Y. Reg. Div.) geeft dat aan en de geschreven tekst met lichtrode inkt: “San Francisco Cal.” de nieuwe bestemming. Het blijft een raadsel op welke grond de kaart naar deze plaats wordt doorgezonden. Het eerste stempel in San Francisco is een paars dubbelrond stempel met de tekst: Ferry Sta. San Francisco. Cal. REG.DIV.[4] en binnenin JUL 19 1905 2. Ook is linksonder een aantekenstrookje geplakt met No. 11620. Een paar dagen later is een tekststempel geplaatst: SECOND NOTICE / JUL 23 1905. Tenslotte het laatste stempel van die plaats, vergelijkbaar met het eerste: Ferry Sta. San Francisco. Cal. REG.DIV. en binnenin AUG 1 1905. Stempels en strookje van San Francisco staan alle op het linker gedeelte van de kaart bestemd voor de correspondentie. Op dit gedeelte is het Franse nummer voor het aantekenen met paars anilinepotlood doorgehaald en er onder nummer 1994 tussen strepen gezet. Heeft dit te maken met het doorgestreepte nummer 18902 dat met een vergelijkbaar potlood is doorgehaald? De paraaf met blauw potlood op dit deel van de kaart heeft mogelijk te maken met het doorgestreepte nummer 50895. Dan is onderaan het adresdeel met helrode inkt Sydney Australia geschreven.
• Australië
  De kaart is ook in Sydney aangekomen, want er staan twee ronde stempels van Sydney rechtsboven. De teksten van de stempels zijn. REGISTERE[D] SYDN[EY], binnen in A SP 7 05[5] en [REGI]STERED [SYDNE]Y N.S.W., binnenin B [SP?] 13 [0]5. N.S.W. = New South Wales. Mogelijk is het zwarte cijferstempel 7480 (niet doorgehaald) het aantekennummer van Sydney. Zowel voor het doorgestreepte San Francisco als naast het aantekenstrookje staat met rode inkt geschreven France.
• Frankrijk
  Dan komt op 21 oktober 1905 de kaart weer in Frankrijk aan. Het dubbelronde stempel heeft als tekst: VILLENEUVE ST GEORGES S. ET O., binnenin 21 OCT [05?]. De kaart heeft 112 dagen over deze reis gedaan. Naar ik aanneem heeft de Franse posterijen het adres van de afzender met donkerrode inkt op de kaart geplaatst: 4 Rue Cottreau Villeneuve Seine et Oise. Deze straat komt echter niet (meer?) voor in Villeneuve St. Georges. Waarschijnlijk is het adres van de afzender bij inschrijving van het aangetekende stuk genoteerd.

 
Poste Restante
Poste restante is een aanduiding op een poststuk die aangeeft dat de brief op het postkantoor bewaard moet worden tot de geadresseerde deze komt ophalen. Er bestonden in Duitsland dienstzegels voor het geval Poste-restante stukken niet van het postkantoor zijn afgehaald en naar de afzender terug gestuurd werden.
Het is bij PostNL nog steeds mogelijk om kaarten Poste restante te versturen, volgens de volgende richtlijnen: “Schrijf op de brief of kaart

• de achternaam van de geadresseerde (in hoofdletters en onderstreept) 
• de voornaam of voorletter van de geadresseerde
• ‘Poste restante’ (of als je post naar het buitenland stuurt: General Post Office/Office du Poste)
• de naam en adresgegevens van het postkantoor waar je de post naartoe wilt sturen
• het land van bestemming (in hoofdletters)
• je eigen adres (postcode en huisnummer)”

De geadresseerde kan zijn post ophalen bij het betreffende postkantoor. Bij postkantoren in Nederland wordt de post maximaal één maand bewaard. In het buitenland varieert dit van 14 tot 90 dagen, afhankelijk van het land van bestemming. Is de bewaartermijn verstreken, dan stuurt het postkantoor de post terug naar de afzender.
 
Aantekenen
Bij aangetekende stukken ontvangt de afzender een bewijs dat het stuk door de post is ontvangen. En de geadresseerde moet voor ontvangst tekenen. Alle aangetekende poststukken worden met een nummer in het register geschreven. Dat nummer staat ook op het aantekenstrookje met de letter R, dat op de brief of kaart is geplakt. Andere landen gebruiken aantekenstempels waarin de letter R voorkomt. De Wereldpostunie heeft besloten dat een aantekenstrookje of -stempel de hoofdletter "R" van het Franse woord "(Lettre) Recommandée" moet bevatten.
 
Lodewijk van Duuren

[1] Uitgegeven van 1903-1924.
[2] Bij aantekenstrookjes (zie verderop) is dit nummer op het strookje gestempeld of geschreven. Het achtkantige stempel met R is typisch voor Frankrijk.
[3] Het jaartal 05 in het stempel is weggevallen.
[4] Ferry Station Post Office was het hoofdpostkantoor van San Francisco.
[5] Te lezen 7 september 1905.

The whole Dam Family

Beschrijving kaart
De kaart is verstuurd 20 november 1905 uit Londen naar Parijs, waar deze de volgende dag aankwam. De ontvanger moest 30 centimes “strafport” betalen. De kaart met deelstreep op de adreszijde vermeld geen uitgever. Op de beeldzijde staat het nummer No. 587.
De titel is The whole DAM Family. De familieleden zijn Miss U.B. Dam, Herself, Mr. I.B. Dam, Billy B. Dam, Annie Dam, Lizzie Dam, Baby Dam en The Dam Dog & Cat.
Een vergelijkbare kaart uit de Verenigde Staten heeft op de beeldzijde de tekst Copyrighted 1905 by E.B. & E.
 
“De hele familie Dam”
Het idee van de “The whole Dam Family” is gebaseerd op een serie of “trading cards” uitgegeven door Keystone cigars, een reclamecampage die begon in 1900. De Keystone Cigar Company is opgericht in 1864 door David S. Erb in Boyertown, Pennsylvania. “The whole Dam family” werd een populair begrip dat op veel prentbriefkaarten is afgebeeld. Ook een stomme film van 5 minuten met de titel “The Whole Dam Family and the Dam Dog” van regisseur Edwin Stanton Porter (1870-1941), geproduceerd in New York in 1905 is een uiting van deze populariteit. Waarschijnlijk speelt er ook een woordgrapje dam=damn=verdoemen. De familie is namelijk ook bekend als “The Wole Damn Family”.
 
Kleipijpen
De populariteit van The whole Dam Family bleef niet onopgemerkt in Nederland. NV Goedewaagen's Koninklijke Hollandsche Pijpen- en Aardewerkfabrieken uit Gouda produceerde een pijp met een
man, vrouw, meisje, jongen en hondje op de steel met daaronder de tekst “THE WHOLE DAM FAMILY". De pijp heeft modelnummer 694. Waarschijnlijk is de pijp gemaakt voor de export naar de Verenigde Staten en Engeland. De pijp is in productie genomen tussen 1915 en 1920.

Westerwald
Ook één van de pijpenfabrieken in het Westerwald in Duitsland heeft een vergelijkbare pijp geproduceerd. Het etiket op het doosje heeft als titel “Novelty clay / the whole Dam Familie” en de namen van de afgebeelde vier personen en hond: Mr. Dam, Mrs. Dam, Master Dam, Miss Dam and the Dam Dog.
 
Bronnen

• Don Duco, 1984. 'The whole Dam family'. In: Pijpelijntjes, X/1 (januari/maart 1984), 6-8. Pag. 7.
• Bob Lipton, z.j. The Whole Dam Family and the Dam Dog (1905) [review]

Autopostkantoor
Een kaart met een autopostkantoor uitgegeven in januari 1956 heeft een drietalig opschrift op de adreszijde:

• Bureau de post automobile néerlandais
• Ufficio postale automobilistico Olandeso
• Mobile post-office, The Netherlands.

Het is niet gebruikelijk om op een Nederlandse prentbriefkaart het opschrift in het Frans, Italiaans en Engels te drukken en niet in het Nederlands. Dit heeft echter te maken, met de uitgifte van deze kaart ten behoeve van de tentoonstelling: “Exposition de la Mécanisation Postale”, die van 29 oktober tot 11 november 1956 in Rome in Palazzo die Congressi is gehouden. De Italiaanse titel van de tentoonstelling luidt: 1a Mostra della Meccanizzazione Postale della Comunita Europea Roma”. Frans is de officiële internationale taal van de Wereld Postunie. De andere twee talen zijn voor de bezoekers van de tentoonstelling toegevoegd.

Rijdend postkantoor
Een autopostkantoor is een rijdend postkantoor, bestaande uit een trekker met oplegger. In 1939 is tijdens de T.T. in Assen voor de eerste maal een autopostkantoor ingezet. In 1944 is het postkantoor door de Duitsers gevorderd en bij het bombardement van Kassel verbrand.
In 1948 bestelde de PTT een nieuwe trekkercombinatie naar een ontwerp van DAF, die op 28 juni 1952 tijdens de TT-races van Assen in bedrijf is gekomen. Het ontwerp en de vormgeving van het Autopostkantoor nr. 2 is van Nicolaas de Koo. Het is uitgerust met drie loketten, een brievenbus, drie postzegelautomaten, een telex en drie telefooncellen. Het postkantoor is voor het laatst ingezet bij de verkoop van kinderzegels van11 tot en met 13 november 1969 te Amsterdam. Het autopostkantoor was degelijk, maar zo zwaar dat het onpraktisch en niet rendabel was. Het voertuig is daarom op 2 oktober 1970 verkocht aan Circus Toni Boltini, waar het als kassawagen dienst deed.
 
Stempels
Post die is bezorgd op een autopostkantoor krijgt een dagtekeningstempel AUTO-POSTKANTOOR 1, 2 of 3. Vaak stonden de autopostkantoren bij speciale evenementen, waarbij de post tevens van een speciale afdruk is voorzien. Zoals bij de energietentoonstelling E55 in Rotterdam van 18 mei tot 3 september 1955. De in het Park te Rotterdam opgestelde autopostkantoor heeft de zegels met het speciale stempel in zwarte kleur afgestempeld, terwijl het tijdelijke postkantoor, gevestigd in het P.T.T.-paviljoen op het andere tentoonstellingsterrein, de zegels met het speciale stempel in paarse kleur vernietigde. Het betreft hier stempels met de tekst Rotterdam E 55.
 
Bronnen

• J.M. Hager, 1996. De Nederlandse autopostkantoren 1939-1994. Posthistorische studies, 18e afl.
• Nederlandse academie voor filatelie, Gelegenheidsstempels.
  
• P.T.T., 1955. Tentoonstelling ‘E55’. Dienstorder No H.348 van 12 mei 1955.

 

Centrafilm
Het filmverhuurkantoor Centrafilm is op 1 oktober 1923 in Dordrecht opgericht door D.J. van Leen. Aanvankelijk luidde de naam nog Kino- en fotohandel D.J. van Leen, maar deze werd als snel veranderd in Centrafilm. Naast de verhuur van films was Centrafilm ook verantwoordelijk voor een klein aantal eigen producties: een tiental korte variétéfilms, een paar reclamefilms voor Dordrechtse bedrijven en enkele gelegenheidsopnamen. Twee voorbeelden: een bedrijfsfilm „Op bezoek bij Centrafilm in Dordrecht”(ca. 1928)  en een bevrijdingsfilm „Dordrecht bevrijd”. Het filmverhuurkantoor was gevestigd aan de Nieuwe Haven 33 en de Hoge Nieuwstraat[1] in Dordt.
Centra Film, dat in november 1959 naar de Badhuisweg in Scheveningen verhuisde, bleef tot in de jaren zeventig actief als distributeur, de laatste jaren onder de naam Euro-Centra. De maatschappij zou in de jaren vijftig en zestig uitgroeien tot een van de actiefste distributeurs, vooral van kleinere producties en zogenaamde B-films voor buurtbioscopen en matineevoorstellingen. De firma is ontbonden in 1977 (bron EYE, Amsterdam).

 
D.J. van Leen
Dirk Johannes (Dick) van Leen is geboren op 14 mei 1906 te Dordrecht en  overleden op 20 september 1982 te Dordrecht. Hij is de zoon van Gerrit van Leen en Alida Jacoba Schell. Hij is in 1931 gehuwd met Sara Boer (* Rotterdam, 12 maart 1906-† Dordrecht, 20 september 1999).
 
Film Bittere Rijst
De Italiaanse film Bittere Rijst gaat over de rijstarbeidsters in de Po-vlakte in Italië.
Silvana Mangano speelt: Silvana Meliga, Doris Dowling: Francesca, Vittorio Gassman: Walter Granata en Raf Vallone: sergente Marco Galli. De regie en het scenario is van Giuseppe De Santis, de producent is Dino De Laurentiis. De muziek is van Goffredo Petrassi, de montage van Gabriele Varriale en de cinematografie van Otello Martelli. De première was op 21 september 1948 en de speelduur, 108 minuten. De taal van de film was Italiaans (filmtitel Riso amaro). De hoofdrolspeelster Silvana Mangano (1930-1989) wordt wel de Italiaanse Rita Hayworth genoemd.
De foto van de kaart is van Lux Film Rome, een Italiaanse filmdistributiemaatschappij  en later  filmproductie opgericht door Riccardo Gualino in 1934.
De film werd in Nederland door een recescent van de Provinciale Drentsche en Asser Courant getypeerd als een „Immorele film met een schijn van oprechtheid”.
 
[1] Een eerder adres was Groote Kerksbuurt 39-58.

Suikerbrood, W. van Oordt & Co.
 
Suikerbrood
Volgens Van Dale (1976) is suikerbrood een: “Kegel van geraffineerde suiker, met afgeronde top en veelal ter hoogte van ongeveer een halve meter: vroeger kwam de witte suiker in de vorm van suikerbroden in de handel.” Een suikerbrood is gegoten in een kegel. De suiker in deze kegels kristalliseert in de loop van enkele weken, terwijl door een klein gaatje in de neus langzaam stroop wegsijpelt.
 
W. van Oordt & Co.
Op de reclamekaart staat een kind op een stoel voor een tegelkachel en houdt een suikerbrood vast met daarop een etiket met “W. van Oordt & Co. Rotterdam” en een hartje in het midden. Het is een reclamekaart van de suikerraffinaderij Van Oordt in Rotterdam. Ook op de adreszijde is het logo van Van Oordt met een hartje te zien en daarom de tekst Handel in “Suiker, Siroop en Candy” [1]. Gezien de tegelkachel is het waarschijnlijk een in Duitsland gefabriceerde kaart, waar de drukker het blauwe etiket en het logo op beeld- en adreszijde drukte. Willem Hendrik van Oordt (1856-1916) is de naamgever van W. van Oordt & Co. De kaart is onderdeel van een serie kaarten, op een andere kaart snoept het kind van de suiker.
Hendrik van Oordt (1710-1805) is de grondlegger van Van Oordt en afstammeling van gegoede Middelburgse kooplieden. De eerste aanvraag voor een suikerraffinaderij aan de Wijnstraat in Rotterdam stamt uit 1734. Gevolgd in 1758 door een tweede aan de Boompjes in voormalige bierbrouwerij Het Witte Hart. Het handelsmerk van Van Oordt (het witte hart) is ontleend aan de naam van deze brouwerij.
 
Suikerzakjes
“Bijzondere zorg wordt besteed aan het in den handel brengen van verpakte suikertabletten, welke bijna alle café’s, restaurants en hotels in ons land van deze firma betrekken. De bekende verpakking van deze suikertabletten dateert uit 1927”. Zo staat het beschreven in een beschrijving van de ondernemer Hendrik Willem Adriaan van Oordt. Later komt daar het geautomatiseerd verpakken van suiker in zakjes bij. Verzamelaars van suikerzakjes zal het niet ontgaan zijn dat de meeste Nederlandse zakjes het merk Van Oordt dragen.
 
Suikerstad
Op een geornamenteerde steen boven de deur van het West-Indische Huis, Wijnstraat 87 in Dordrecht, is centraal een suikerbrood in blauw inpakpapier te zien. Over een periode van 300 jaar was Dordrecht na Amsterdam en Rotterdam de derde suikerstad van de Noordelijke Nederlanden. In 1750 heeft Dordrecht 13 suikerraffinaderijen.
 
Bronnen

• H.W.G. van Blokland-Visser 300 Jaar handel in suiker 1695-1905.  Deel 1 Dordrecht 300 Jaar Suikerstad. https://blokland.dordtenazoeker.nl/suiker_deel01.htm
• Oordt, Hendrik Willem Adriaan van. http://www.iisg.nl/ondernemers/pdf/pers-1106-01.pdf
  

[1] Candy = kandij

PAG
het logo PAG op Oostenrijkse prentbriefkaarten behoort tot de uitgever Postkarten Industrie A.G. Wien I. Wollzeile 19. Zoals blijkt uit een tekst van een kaart die binnen Nederland is verzonden. Het is een “echte fotokaart”. De tekst op de deelstreep makt dat nog eens extra duidelijk: Echte Fotografiekarte Aufnahme mit Zeiss Objectiv”. Twee vergelijkbare fotokaarten zijn afgestempeld in 1933. Op een van de kaarten staat op de beeldzijde de naam van de fotograaf, phot.: Fallmdrich. Dergelijke kaarten zullen zeer waarschijnlijk in Nederland geïmporteerd zijn, een bewijs daarvoor ontbrak tot nu toe. Een aankoop deze week bracht echter duidelijkheid: een foto van een herdershond Phot. Kraus heeft op de adreszijde boven het Logo P.a.g. Wien de naam van de Nederlandse uitgever staat: N.V. Luxe Papierwarenhandel v.h. Roukes en Erhart, Baarn. Mogelijk heeft deze firma ook de andere kaart ingevoerd, maar niet laten bedrukken met zijn naam.
Alle vier kaarten hebben een vijfcijferig nummer.
PAG heeft ook veel Oostenrijkse kaarten uitgegeven, in klein en groot formaat, zwartwit, ingekleurd en in kleur. Een groot-formaat kleurenkaart, verzonden in 1983, heeft boven het logo PAG staan: Verlag Richard Pietsch & Co. KG. 1010 Wien I, Wollzeile 19, Tel. 526714. Ook zijn er getekende felicitatie- en kerstkaarten verschenen, onder andere van de Duitse illustratrice Elfriede Türr.
Nog steeds is de uitgever op het zelfde adres werkzaam als voor de oorlog, maar mogelijk met een andere eigenaar. De afkorting KG staat voor Kommanditgesellschaft, deze is opgericht in 1939. Een logo van deze firma met POSTIAG WIEN is waarschijnlijk van ouder datum.

Shore Line Card
Een jonge vrouw heeft een enorme vis aan de haak geslagen, staande in het water, langs de kust een dorpje in de duinen. Het is een kaart van de uitgever Gravo (Grafische vormgeving?). Gravo is een uitgever die vooral bekend is door de uitgave van een serie Poppenkaarten van Tom Poes en Ollie B. Bommel. Het ontwerp van deze serie is afkomstig van de Marten Toonder Studio. Er zijn echter meer kaarten van deze uitgever verschenen, waaronder deze vissenkaart die een onderdeel is van de serie Shore Line Card. Helaas zijn er geen andere kaarten uit deze serie bekend, en ook een ontwerper van de tekening is niet vermeld. De verrassing van de kaart is natuurlijk hetgeen onder de vis te zien is. Dat is teleurstellend: alleen “Groeten uit Nunspeet”. Maar  er is ook iets verborgen onder de opgeplakte vis? Als een tipje van de vis (sluier) opgelicht wordt, zonder de kaart te beschadigen is te zien dat de tekening onder de vis blanco is.

Leuntje Vinke
Een jong meisje in Zeeuwse klederdracht klopt aan met het nieuwe jaar 1907 onder haar arm op de deur van het huisje van een oude vrouw, die het oude jaar 1906 verbeeld. Zij leunt uit het raam om te zien wie daar aanklopt. Een zinnebeeld dat ook wel op meer prentbriefkaarten voorkomt.
De kaart is verstuurd aan Den Heer en Mejuf A. Verbeek, gemeente veldwachter en aangekomen op 1 januari 1907 in Briggedamme – Sint Laurens. De kaart is een uitgave van H.D. Schrijver uit Middelburg. De afzender schreef de kaart met zwarte inkt, maar aan de tekst is later met potlood de tekst “oude dame Leuntje Vinke” toegevoegd. Meestal blijven de personen op kaarten anoniem, maar in dit geval is volgens de schrijver van de tekst, de oude vrouw die uit het raam kijkt Leuntje Vinke. Mogelijk is het Leuntje Vinke die geboren is op 5 mei 1822 in Nieuw- en Sint Joosland en overleden op 8 november 1903 in Arnemuiden, zij was toen 81 jaar oud. De kaart moet gezien de klederdracht gebaseerd zijn op een Arnemuids straatbeeld. Volgens een andere kaart van de Historische Vereniging Arnemuiden is de locatie Schoolstraat Arnemuiden.
In de beeldbanken van het Zeeuws Archief en van de Beeldbank ZB zijn echter geen afbeeldingen van Leuntje Vinke opgenomen, zodat niet gecontroleerd kan worden of de tekst in potlood correct is.
 
H.D. Schrijver
De uitgever H.D. Schrijver is een vrij onbekende uitgever in Middelburg. Waarschijnlijk betreft het hier Hubrecht Dingenis Schrijver die geboren is in Goes op 6 januari 1879. Bij zijn huwelijk in Middelburg in 1902 met Adriana Geijp uit Dordrecht is zijn beroep letterzetter. Bij de geboorte van zijn zoon Hubrecht Dingenis in 1910 is hij van beroep assuradeur. Genealogieonline noemt als beroep boekdrukker en steenkolenhandelaar. Er is nog een kaart van hem bekend (beeldbank Planbureau en Bibliotheek Zeeland). Het is ook een nieuwjaarskaart, in dezelfde techniek gedrukt, maar nu met Gelukkig Nieuwjaar als opdruk. Hij is omgekomen in concentratiekamp Sachsenhausen op 20 januari 1945.
 
Cyanotypie of blauwdruk
Het lijkt er op dat beide kaarten die van deze uitgever bekend zijn, gedrukt zijn volgens de methode cyanotypie of blauwdruk. Cyanotypie is een fotografisch proces waarbij na ontwikkeling een cyaan-blauwe afdruk ontstaat. Het proces is ontdekt door fotograaf en astronoom John Herschel in 1842.
De twee kaarten van H.D. Schrijver zijn gelijk aan twee kaarten, uitgegeven door Firma F.B. den Boer uit Middelburg in kleur. Het is goed mogelijk dat Schrijver de kaarten van Den Boer heeft gebruikt om zijn kaarten na te drukken.

Collecties
De kaarten komen uit collectie van de schrijver, Historische Vereniging Arnemuiden en beeldbank BZ.
Lodewijk van Duuren

Okki
 
Okki is een tweewekelijks jeugdtijdschrift gericht op kinderen tussen de 6 en 8 jaar oud, De naam Okki is van oorsprong een acroniem voor Onze Kleine Katholieke Illustratie. Het tijdschrift is begonnen in 1935 als kinderbijlage van de Katholieke Illustratie. Vanaf 1953 geeft Spaarnestad het blad Okki zelfstandig uit. In 1941 is de publicatie van zowel het Kleuterblaadje als de Roomsche Jeugd gestaakt. Pas in 1946 keerden beide bladen terug, om vervolgens in 1953 onder de namen Okki en Taptoe een doorstart te maken.
Veel stripmakers hebben strips gemaakt voor het blad Okki. In de eerste jaren van Okki was Piet Broos  (1910-1964) een van de prominente tekenaars. Hij werkte al voor de oorlog voor Roomsche Jeugd en Kleuterblaadje, en maakte van 1956 tot 1964 de strip 'Ali Baba' voor Okki. Andere vroege medewerkers  zijn Theo Funke Küpper  (1904-1977) en Willy Lohman (1936-2013).
 
Meer over de strips in Okki in Lambiek Comiclopedia
.
Omslag Okki Afbeelding  Jrg. 40, nr. 11, 1 maart 1959 (bron KB)
Omslag Kleuterblaadje. 3 februari 1934 (bron KB)

Visschers op Zee
 
De sepiakleurige kaart met de tekst “Visschers op Zee” heeft als afbeelding een schilderij  Johannes Christiaan Schotel uit de collectie van het Dordrechts Museum. Titels van schilderijen willen in de loop van de tijd weleens wijzigen. Zo ook bij dit schilderij dat tegenwoordig de titel “Woelend water met schepen op de Zeeuwse stromen” heeft.
De kaart is aangekocht, omdat een ontbrekende kaart is, die past in een serie reclamekaarten met schilderijen uit het Dordrechts Museum 1). De serie kunstkaarten bevat ten minste 15 kaarten.  Mij zijn heel weinig oude ansichten bekend met afbeeldingen van kunstwerken uit het Dordrechts Museum, met uitzondering van deze serie kaarten. Kaarten waarop echter niet vermeld staat, dat de schilderijen tot de collectie van het Dordrechts Museum behoren.
Op de adreszijden zijn reclameteksten van verschillende firma’s bekend. Van drie kaarten is geen kunstwerk uit het Dordrechts Museum bekend, maar ook niet uit andere musea. Naast deze kunstkaarten, zijn er vergelijkbare kaarten in deze serie met foto’s van molens en klederdrachten in Marken.
Van alle 12 kaarten met kunstwerken uit het Dordrechts Museum is de titel op de kaart ongelijk aan de huidige titel in de collectie 2).

Noten

1. Gepubliceerd in: VDP Magazine 140: 23-27.  Lodewijk van Duuren, 2019. Weggevertjes. Een serie reclamekaarten met kunst, molens en het eiland Marken.
2. Bron: Zoek in de collectie van het Dordrechts Museum. https://www.dordrechtsmuseum.nl/zoeken/collectie/
   

Lodewijk van Duuren